Mgr. Hurkmans over Sacramentum Caritatis
Rkkerk.nl, 30 maart 2007 - In het Vaticaan vond van 2 tot 23 oktober 2005 de XIde algemene, gewone Bisschoppensynode plaats met als thema ‘De Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk’. Er namen 256 synodevaders deel uit 118 landen. Episcopaten vaardigden 177 synodevaders af (namens de Nederlandse Bisschoppenconferentie mgr. J. van Burgsteden s.s.s.), terwijl de paus op persoonlijke titel 40 synodevaders benoemde (onder wie kardinaal A. Simonis) en 32 experts (uit Nederland dr. J. Hermans). Bisschop Hurkmans van ‘s-Hertogenbosch, bisschop-referent voor liturgie, bespreekt de net verschenen apostolische Exhortatie ‘Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007)’.
In de slotboodschap van de Synode hadden de Bisschoppen zelf al gewezen op het belang van deze kerkvergadering (nr. 8): “Veertig jaar na het Tweede Vaticaans Concilie werden wij uitgedaagd tot een pastoraal gewetensonderzoek, om na te gaan in welke mate het geloof op coherente wijze tot uitdrukking komt en gevierd wordt in onze liturgische samenkomsten. Het is noodzakelijk de positieve vruchten ervan verder te ontwikkelen en de misbruiken te herstellen die in de praktijk ingeslopen zijn. Het is onze overtuiging dat het respect voor het sacrale karakter van de liturgie een authentieke trouw met zich brengt aan de liturgische richtlijnen van het bevoegde gezag. Laat niemand zich heer en meester achten over de liturgie van de Kerk.”
Bisschoppensynodes, Boodschap van de 11e Gewone vergadering van de Bisschoppensynode, Eucharistie: levend Brood voor de vrede in de wereld (22 okt 2005), 8
Bisschoppelijke collegialiteit
Aan het eind van de synode werd aan paus Benedictus XVI een vijftigtal aanbevelingen gedaan met het oog op het pauselijke postsynodale schrijven, dat telkens na enige tijd de Synode bekroont. Op 22 februari 2007 ondertekende de paus zijn apostolische Exhortatie
Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007) (‘Het sacrament van de liefde’), die op 13 maart werd gepubliceerd.
Wie de tekst van het postsynodaal schrijven legt naast de aanbevelingen van de synode, zal het opvallen hoezeer de paus die aanbevelingen ter harte heeft genomen en beaamd. Daarmee is
Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007) een algemeen-kerkelijk document te noemen, niet alleen in die zin dat het schrijven geldig is voor heel de Latijnse Kerk, maar ook omdat de inhoud tot stand gekomen is en gedragen wordt door de wereldwijde vertegenwoordiging van de plaatselijke Kerken. Paus Benedictus XVI heeft de bisschoppelijke collegialiteit au sérieux genomen.
Belangrijke documenten
De katholieke Kerk is in de eerste jaren van het derde millennium verrijkt met belangrijke documenten over de viering van de Eucharistie. In zijn Encycliek over de eucharistie
H. Paus Johannes Paulus II - Encycliek
Ecclesia de Eucharistia
De Kerk leeft van de Eucharistie
(17 april 2003) uit het jaar 2003 gaf paus Johannes Paulus II een rijke theologische visie op dit centrale sacrament dat Christus aan zijn Kerk heeft nagelaten; tegelijk gaf hij in zijn Encycliek opdracht aan de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacramenten om in overleg met de Congregatie voor de Geloofsleer een instructie voor te bereiden, waarin een aantal zaken betreffende de discipline over het sacrament van de eucharistie aan de orde diende te komen. Dat resulteerde in de instructie
Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Redemptionis Sacramentum
Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie
(25 maart 2004) van 2004.
Deze instructie gaf tal van concrete richtlijnen voor de liturgische praktijk. De Nederlandse bisschoppen vroegen in een begeleidend schrijven bij deze concrete en gedetailleerde instructie uitdrukkelijk dat de Eucharistie als bron van Kerk-zijn helder en zuiver gehouden moet worden. Zij wensten dat de instructie zorgvuldig gelezen zou worden en de praktijk waar nodig aangepast. Het is goed om in het licht van het postsynodale schrijven
Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007) de balans op te maken in hoeverre dit is gerealiseerd.
Overkoepelende synthese
Tegen de achtergrond van de Encycliek van paus Johannes Paulus II en van de instructie
Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Redemptionis Sacramentum
Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie
(25 maart 2004) valt het op, hoe paus Benedictus XVI in zijn postsynodale Exhortatie een synthese van beide documenten heeft gemaakt.
De concrete liturgische richtlijnen worden telkens gefundeerd vanuit diepe theologische en spirituele overwegingen. Daarom kan deze postsynodale Exhortatie worden beschouwd als de overkoepelende synthese in een trits van belangrijke documenten over de Eucharistie.
Hete hangijzers
Het onderwerp van de synode van 2005 luidde: ‘De Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk’. Deze titel betekent dat de Eucharistie wordt beschouwd als het sacrament dat van invloed en betekenis is op alle domeinen van het menselijk bestaan. En omgekeerd: dat heel het persoonlijke en sociale leven in gelovig perspectief verstaan moet worden in en vanuit de Eucharistie. Tegen die achtergrond is het te begrijpen dat talrijke onderwerpen aan bod komen in
Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007) – ook actuele kwesties of thema’s die op sommige plaatsen als hete hangijzers worden beschouwd. Zo houdt de paus vast aan het verplichte priestercelibaat en is hij geen voorstander van woord- en communiediensten, behalve in noodgevallen met toestemming van de lokale Bisschop.
Paus Benedictus is deze kwesties niet uit de weg gegaan, maar plaatst ze in de juiste context: de diepe theologische en spirituele betekenis van de Eucharistie. Men doet niet alleen paus Benedictus, maar ook de hele Kerk onrecht aan, wanneer men al deze kwesties losmaakt van de enige juiste verstaanshorizon: de Eucharistie als sacrament van de offerbereide liefde van Christus voor zijn Kerk.
Bemoedigende toon
Omdat de Eucharistie een alomvattend sacrament is, komen thema’s aan de orde die spelen in de hele wereldkerk. Daarbij zullen sommige onderwerpen actueler zijn in het ene continent of land dan in het andere. De reële probleemsituatie kan van land tot land of van streek tot streek verschillen. Praktische en pastorale oplossingen moeten niet gezocht worden in een oppervlakkig pragmatisme, maar in een verdieping van de eucharistische spiritualiteit om van daaruit te zoeken naar middelen die het meeste recht doen aan dit sacrament dat de Kerk is geschonken als heilig erfgoed.
Tegen die achtergrond zijn de praktische richtlijnen telkens vervat in een spirituele meditatie, waardoor de gelovigen geholpen worden misschien soms moeilijke beslissingen te begrijpen of innerlijk te kunnen beamen. Dat spiritueel meditatieve uitgangspunt wordt in het gehele schrijven van de paus voortgezet: zeer sterk in het eerste deel dat spreekt over het geloof in het mysterie van de Eucharistie (het eucharistisch geloof van de Kerk), maar ook in het meer op de liturgische praktijk afgestemde tweede deel (de viering van de Eucharistie), alsook in het derde deel waar de aandacht gericht wordt op de beleving van de eucharistie in het christelijk bestaan. Het geheel ademt een bemoedigende toon, en de paus looft de vele groepen van gelovigen die zich ervoor inzetten om te leven en te denken vanuit dit sacrament van de liefdevolle barmhartigheid van God in de zelfgave van zijn Zoon Jezus Christus.
‘Summa’
Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007) is een ‘summa’, een samenvatting van het overgeleverde geloofsgoed van de Kerk over de Eucharistie, waarbij tevens een breder spectrum van theologische thema’s aan de orde komt dan enkel de kwesties van de wezensverandering van brood en wijn en van de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in de Eucharistie. De paus slaat de brug tussen de leer over de Eucharistie en de ecclesiologie zoals die de laatste decennia het denken van de Kerk heeft verrijkt.
Heroverweging
Sommige concrete en vernieuwende suggesties van de synodevaders voor de liturgische praktijk worden door het pauselijk schrijven overgenomen. Zo staat Benedictus XVI positief tegenover de vraag naar een heroverweging van de feitelijke volgorde van de initiatiesacramenten, moedigt hij ten zeerste de biechtpraktijk aan met het oog op het waardig communiceren, wijst hij op het belang van de aanbidding van de Eucharistie om deze gave goed te kunnen nuttigen en accentueert hij de zorg voor de schoonheid van de liturgie en de kunst van het celebreren vanuit een diep beleefd eucharistisch geloof.
Hij spreekt een aanbeveling uit om in de homilieën ook de geloofsleer van de Kerk uiteen te zetten, en stelt een
Compendium over de Eucharistie in het vooruitzicht. Waar zondagsvieringen zonder priester noodzakelijk zijn, dienen de teksten daarvoor ontleend te worden aan een rituale dat door de Bisschoppenconferentie is goedgekeurd. In de liturgie is het niet om het even welke gezangen gezongen worden; alles in de tekst, de melodie en de uitvoering ervan moet getuigen van Gods lof en beantwoorden aan de betekenis van het gevierde mysterie, aan de delen van de ritus en de liturgische tijd.
Uniek document
Sommige kwesties dienen nader onderzocht te worden, met name de vraag of de vrederitus verplaatst kan worden van de communieritus naar het ogenblik tussen de liturgie van het woord en de bereiding van de gaven. Sommige kwesties blijven – vooralsnog – open in het schrijven van de paus, zoals de vraag naar een bredere toepassing van het verlof om de H. Mis te vieren volgens het Tridentijns Missaal.
De apostolische Exhortatie
Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007) is een document geworden, waarin de Synodevaders zich ten volle kunnen herkennen en dat tegelijk bladzijde na bladzijde – en artikel na artikel – de spirituele diepgang ontsluit van het sacrament van de liefde van God voor zijn Kerk. In die zin is het een uniek document dat het geloof in en de viering van de Eucharistie blijvend kan inspireren en tal van aanzetten geeft om dit sacrament vruchtbaar te laten worden in het leven van de Kerk en van elke gelovige.
Publicatiedatum: 28 maart 2007
Laatst bewerkt: 15 maart 2010
