“Moge elke gelovige zijn eigen weg onderscheiden”: “onderscheiding” staat in het centrum van de derde apostolische exhortatie van Paus Franciscus, Paus Franciscus - Apostolische Exhortatie
Gaudete et Exsultate
Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld
(19 maart 2018), die op 9 april 2018, feest van Maria Boodschap, gepubliceerd werd in het kielzog van Barmhartigheidszondag, en gedateerd is op 19 maart.
De Paus insisteert op het feit dat heiligheid de roeping is van allen en iedereen, en hij geeft belangrijke referenties voor de weg van heiligheid in navolging van Christus: dienstbaarheid aan God en de naaste; de zaligsprekingen; werken van barmhartigheid; de strijd voor gerechtigheid, het leven en de menselijke waardigheid.
En om tot de “volheid” te komen waartoe God ieder roept, dient constante onderscheiding uitgeoefend te worden onder de blik van Christus en in de Geest. Als een geestelijke vader, reikt de Paus daarvoor sleutels aan in dit nieuwe document. Kortom, heiligheid is “op maat”, geen “pret-à-porter” oftewel confectie.
De Paus legt de roeping tot heiligheid uit, zoals het Tweede Vaticaans Concilie die tot iedereen lanceerde, als een roeping op een specifieke manier: “Elk langs zijn weg”, zegt het Concilie. Men moet dus niet ontmoedigd raken wanneer men voorbeelden van heiligheid ziet die ontoegankelijk lijken. Er zijn getuigen die nuttig zijn om ons aan te moedigen en te motiveren, maar niet om te kopiëren, want dat zou ons zelfs kunnen verwijderen van de unieke en specifieke weg die de Heer voor ons wil”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 11
Vandaar het belang van “onderscheiding” om Gods roeping te begrijpen: “Belangrijk is, zo insisteert de Paus, dat elke gelovige zijn eigen weg onderscheidt en het beste van zichzelf in het licht stelt, dat wat de Heer echt persoonlijk in hem gelegd heeft Vgl. 1 Kor. 12, 7 en dat hij zich niet zou uitputten in het nadoen van iets dat niet voor hem bedacht werd. Wij zijn allemaal geroepen om getuigen te zijn, maar er zijn vele vormen van getuigenis in het leven”.
De Paus spreekt elke gedoopte persoonlijk aan en roept hem op naar God te luisteren en te “onderscheiden”: “Het is voor ons allemaal een sterke oproep. Ook jij hebt er nood aan om de totaliteit van uw leven als een zending te zien. Probeer het te doen door in het gebed naar God te luisteren en de tekenen te herkennen die Hij je geeft. Vraag altijd aan de Geest wat Jezus van je verwacht, op elk moment van je bestaan en bij elke keuze die je moet maken, om de plaats te onderscheiden die dat in jouw eigen zending inneemt. En laat Hem dit persoonlijk mysterie, dat Jezus Christus weerspiegelt in de wereld van vandaag, in jou vorm geven”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 23
En wanneer de Paus de hindernissen voor de heiligheid voor de geest haalt, zoals de nieuwe vormen van gnosticisme – dat beweert heiligheid te verkrijgen door abstracte kennis, los van ieder concreet handelen – en van pelagianisme – een vorm van voluntarisme, dat alleen op de wil van de mens vertrouwt om tot heiligheid te komen zonder op de genade te rekenen. Hij nodigt tevens uit om te onderscheiden of iets daarvan een hinder is in het leven van een gedoopte, op zijn weg naar grotere heiligheid: “Moge de Heer de Kerk bevrijden van nieuwe vormen van gnosticisme en pelagianisme die haar vervreemden en hinderen op de weg van de heiligheid! Deze afwijkingen komen op verschillende manieren tot uiting, volgens ieders temperament en eigenschappen. Daarom roep ik ieder op zich af te vragen en tegenover God te onderscheiden op welke manier zij zich in iemands leven zouden manifesteren”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 62
Steeds volgens de leidraad van de onderscheiding, raadt de Paus aan te onderzoeken hoe men bidt: verandert het gebed daadwerkelijk het leven, maakt het gebed het leven christelijker, barmhartiger? Het is in elk geval de “sleutel van de hemel”: “De beste manier om te onderscheiden of ons gebed authentiek is, is te kijken in welke mate ons leven zich aan het transformeren is in het licht van de barmhartigheid. “Barmhartigheid is immers niet alleen het handelen van de Vader, maar wordt het criterium om te zien wie Zijn ware kinderen zijn.” Zij “is de zuil die het leven van de Kerk draagt”. Ik zou eens te meer willen benadrukken dat als de barmhartigheid de gerechtigheid en de waarheid niet uitsluit, “wij vooral moeten zeggen dat de barmhartigheid de volheid is van de gerechtigheid en de meest heldere manifestatie van Gods waarheid”. Zij “is de sleutel van de hemel”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 105
De Paus insisteert – zoals de Bijbel! – op het luisteren, om te leren onderscheiden en zijn eigen weg van heiligheid te vinden. Ook hier, geen confectie: “In de stilte kan men in het licht van de Geest, de wegen van heiligheid onderscheiden die de Heer ons aanbiedt. Zo niet, zouden al onze beslissingen slechts ‘decoratie’ zijn die het Evangelie eerder verhullen of verstikken dan sterker laten uitkomen in ons leven. Voor elke leerling is het onmisbaar met de Meester te zijn, naar Hem te luisteren, van Hem te leren, altijd te leren. Als wij niet luisteren, zullen al onze woorden slechts lawaai zijn dat tot niets dient”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 150
Maar het is vooral in het vijfde hoofdstuk dat de Paus, bijna in elke paragraaf, spreekt over “geestelijke onderscheiding”. Het heeft als titel: “strijd, waakzaamheid en onderscheiding”. Daarin is het Paus Franciscus - Apostolische Exhortatie
Gaudete et Exsultate
Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld
(19 maart 2018) van de Paus werkelijk een kleine geestelijke handleiding “voor iedereen”.
Hij stelt een vraag over drie alternatieven: “Hoe weten wij of iets van de Heilige Geest komt of van de geest van de wereld of van de geest van de duivel?”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 166
Hij antwoordt dat onderscheiding moet gevraagd en opgenomen worden als een “spirituele bekwaamheid”, een gave van de Heilige Geest, niet statisch, maar om te ontplooien: “Het enige middel is onderscheiding die niet alleen vraagt dat men kan redeneren of dat men gezond verstand heeft. Zij is ook een gave die moet gevraagd worden. Als wij ze met vertrouwen vragen aan de Heilige Geest, en wij ons tegelijk inspannen om ze te ontwikkelen door gebed, reflectie, lectuur en goede raad, zullen wij in deze spirituele bekwaamheid zeker groeien”.
Deze bekwaamheid is volgens de Paus op dit moment hoognodig, te midden van al het nieuwe dat in de samenleving aangeboden wordt. Hij denkt bijzonder aan de prikkels die jongeren overvallen en zich voordoen onder de schijn van het goede: “Vandaag is de geschiktheid om te onderscheiden opnieuw bijzonder noodzakelijk geworden. Het actuele leven biedt inderdaad enorme mogelijkheden voor activiteiten en ontspanning en de wereld stelt ze voor alsof zij allemaal waardevol en goed zijn. Iedereen, maar vooral jongeren, zijn blootgesteld aan constant zappen. Het is mogelijk op twee of drie schermen tegelijk te surfen en tegelijk op verschillende denkbeeldige plaatsen interactief te zijn”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 167
“Zonder de wijsheid van de onderscheiding, kunnen wij gemakkelijk marionetten worden, overgeleverd aan de willekeur van de tendensen van het ogenblik”, luidt de vaststelling van de Paus.
Onderscheiding is eveneens dringend noodzakelijk wanneer in het leven van een christen nieuwigheden opduiken. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 168 Is het een “bedrieglijke” nieuwigheid of wordt een christen integendeel door “verstarring” bekoord: “Dat wordt bijzonder belangrijk wanneer zich in ons leven een nieuwigheid voordoet en men dan dient te onderscheiden of het om Gods nieuwe wijn gaat of een bedrieglijke nieuwigheid van de geest van de wereld of de geest van de duivel. Soms gebeurt het tegendeel, wanneer de machten van het kwaad ons ingeven niet te veranderen, de dingen te laten zoals ze zijn, te kiezen voor verstarring en striktheid. Dan verhinderen wij dat de adem van de Geest blaast”.
Het andere woord dat op onderscheiding wijst, is “onderzoek”, doch geen introspectie, wel een onderzoek onder de werking van de Heilige Geest en in Christus. En de Paus citeert de heilige Paulus: “keurt alles, behoudt het goede” (1 Tess. 5, 21).
Dit instrument ter onderscheiding is alle dagen nuttig, ook naast de grote beslissingen van het leven: “Het is een instrument in de strijd om de Heer beter te volgen. Het is altijd nodig, bereid te zijn om Gods tijd en Zijn genade te erkennen, om de ingevingen van de Heer niet te veronachtzamen, om zijn uitnodiging te groeien niet voorbij te laten gaan. Dikwijls speelt dat mee in kleine dingen, die te verwaarlozen lijken; grootheid blijkt in wat simpel is en van alle dag”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 169
De Paus verwoordt dan een plechtige vraag: “Ik vraag dus aan alle christenen dagelijks in gesprek met de Heer die van ons houdt, een oprecht “gewetensonderzoek” te doen”.
De Paus insisteert op het feit dat deze gave, ook al is zij gebaseerd op natuurlijke eigenschappen, bovennatuurlijk is maar vooral aan nederigen gegeven wordt: “Alhoewel zij rede en voorzichtigheid insluit, overstijgt zij ze. Want het gaat erom het mysterie te ontwaren van het unieke en onnavolgbare plan dat God met ieder heeft, en dat zich realiseert binnen de meest verscheiden contexten en grenzen. (....) Wat op het spel staat, is de zin van mijn leven ten overstaan van de Vader die mij kent en van mij houdt, de ware zin van mijn leven die niemand beter kent dan Hij. Uiteindelijk leidt onderscheiding naar de bron zelf van het onsterfelijk leven, met andere woorden: de Vader, de enige ware God kennen en Degene die Hij gezonden heeft, Jezus Christus. Vgl. Joh. 17, 3 Het vereist geen bijzondere capaciteiten en is evenmin voorbehouden aan de meest verstandigen of geleerden. De Vader openbaart het graag aan de nederigen”. Vgl. Mt. 11, 25
Voor die onderscheiding is “de stilte van aandachtig gebed” nodig “om deze taal beter waar te nemen, om de ware betekenis te verstaan van de ingevingen die wij denken te ontvangen, om angsten te stillen en heel het persoonlijk leven opnieuw samen te stellen in Gods licht”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 171
Volgens de Paus leidt luisteren en beschikbaarheid naar vrijheid Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 172, helemaal het tegengestelde van ‘starheid’, waarvan hij trouwens gezegd heeft dat zij hem angst inboezemt: “Alleen wie bereid is te luisteren, bezit de vrijheid om aan zijn eigen gedeeltelijk of ontoereikend standpunt te verzaken, aan zijn gewoonten, aan zijn schema’s. Zo is hij echt beschikbaar om een roeping te aanvaarden die zijn zekerheden breekt maar hem naar een beter leven leidt, want het volstaat niet dat alles goed gaat, dat alles rustig verloopt. Het zou kunnen dat God ons iets meer wil geven, en omdat we verstrooid zijn door wat ons gerieflijk lijkt, geven wij ons daar dan geen rekenschap van”.
De Paus herinnert aan de criteria voor geestelijke onderscheiding Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 172, waaronder geestelijke volgzaamheid en gehoorzaamheid aan het Leergezag. Het woord ‘starheid’ wordt verduidelijkt: “Zo een luisterhouding impliceert zeker gehoorzaamheid aan het Evangelie als laatste criterium, maar ook aan het Leergezag dat erover waakt en dat in de schat van de Kerk steeds probeert te vinden wat het meest vruchtbaar is voor het heil vandaag. Het gaat er niet om recepten toe te passen noch het verleden te herhalen, aangezien dezelfde oplossingen niet gelden in alle omstandigheden, en wat nuttig is in een bepaalde context, is dat misschien niet in een andere. Onderscheiding der geesten bevrijdt ons van de starheid die niet past bij het eeuwige vandaag van de Verrezen Heer. Alleen de Geest kan doordringen in de meest naargeestige kronkels van de realiteit en al haar nuances in rekening nemen, zodat het nieuwe van het Evangelie in een nieuw daglicht kan opduiken”.
Volgens Paus Franciscus is onderscheiding een dynamische onderneming die tijd vraagt en zelfs “geduld”: “Een essentiële voorwaarde om vooruitgang te maken in onderscheiding, is zich opvoeden tot geduld met God en Zijn tijd, die nooit de onze is. Hij laat geen vuur neerdalen over ongelovigen Vgl. Lc. 9, 54 en laat evenmin toe dat het onkruid uitgeroeid wordt, dat opgroeit met het graan Vgl. Mt. 13, 29 ”. Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 174
Ook “edelmoedigheid”, die zover gaat dat zij “alles geeft” voor de dienst aan God en de anderen: “Er is ook edelmoedigheid nodig want “het is zaliger te geven dan te ontvangen” (Hand. 20, 35). Wij onderscheiden niet om te ontdekken wat wij nog meer uit dit leven kunnen halen, maar om te zien hoe wij de zending beter kunnen vervullen die ons in het doopsel toevertrouwd werd. Dit impliceert dat wij bereid zijn om te verzaken en alles te geven”.
Een ander kenmerk van geestelijke onderscheiding, is dat zij heel het leven omvat Paus Franciscus, Apostolische Exhortatie, Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld, Gaudete et Exsultate (19 mrt 2018), 175 want zij is dynamisch en wil naar “volheid” leiden: “Wanneer wij ten overstaan van God de wegen van het leven onderzoeken, is geen domein uitgesloten. Op alle niveaus van ons leven kunnen wij verder groeien en iets meer geven aan God, met inbegrip van de niveaus waarop wij de grootste moeilijkheden ondervinden. Maar men dient aan de Heilige Geest te vragen ons te bevrijden en de angst te verdrijven die ons ertoe brengt Hem de toegang te verbieden op sommige domeinen van ons leven. Wie alles vraagt, geeft ook alles, en Hij wil niet in ons binnen komen om te verminken of te verzwakken maar om tot volheid te brengen”.
De Paus waarschuwt tegen een zelfonderzoek dat geen christelijke onderscheiding is, dat iemand opsluit in zichzelf in plaats van hem te leiden naar dienstbaarheid aan God en de anderen: “Dat toont ons dat onderscheiding geen intimistische zelfontleding is, geen egoïstische introspectie, maar een waarachtig uittreden uit onszelf naar het mysterie van God die ons de zending helpt beleven waartoe Hij ons geroepen heeft voor het welzijn van onze broeders”.
vert. Maranatha-gemeenschap
bron: zenit.org
Informatie over de actuele ontwikkelingen rond een Nederlandstalige vertaling en verwijzingen naar de verdere berichtgeving, zie bij het Paus Franciscus - Apostolische Exhortatie
Gaudete et Exsultate
Verheugt u en jubelt - Over de roeping tot heiligheid in deze wereld
(19 maart 2018) zelf.
Publicatiedatum: 9 april 2018
Laatst bewerkt: 12 april 2018
