De Nederlandse Bisschoppenconferentie heeft besloten tot een regeling voor de zogenaamde kruis- en quatertemperdagen, zoals gevraagd door het nieuwe Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Missale Romanum
Editio typica tertio emendata 2002/2008 (6 oktober 2008). Vgl. Congregatie voor de Goddelijke Eredienst, Over de herziening van de particuliere en eigen kalenders voor het Officie en de Mis, De Calendaria Particularia atque Officiorum et Missarum Propriis recognoscendis (24 juni 1970), 38 Op vier woensdagen - verdeeld over de jaargetijden - worden de gelovigen opgeroepen God bijzonder te danken voor de schepping en de vruchten der aarde, en te bidden voor bijzondere noden van de Kerk.
Volgens een eeuwenoude overlevering bidt de Kerk op de kruis- en quatertemperdagen voor de verschillende noden van de mensheid, in het bijzonder voor de vruchten van de aarde en voor de menselijke arbeid, en brengt zij de Heer openlijk dank. De feitelijke aanpassing qua tijdstip, duur, frequentie en wijze van viering is overgelaten aan de plaatselijke bisschoppenconferenties, die rekening houden met de verschillende behoeften van plaatsen en personen. Het Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Institutio Generalis Missalis Romani
Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008
(18 maart 2002) voorziet dat bij het opstellen van de nationale kalender de kruis- en quatertemperdagen aangegeven worden, alsook ook de vormen en de teksten om deze te vieren. De liturgische teksten worden ontleend aan de Misformulieren voor verschillende noden of bij verschillende omstandigheden.
Oorsprong
De "kruisdagen" - maandag, dinsdag en woensdag vóór Hemelvaart - heten in het Latijn: rogationes of litaniae minores (kleine litanieën, in tegenstelling tot de litaniae maiores op het feest van St. Marcus op 25 april). Traditioneel werd op deze dagen voorafgaand aan de zondagse (hoog)mis een kruisprocessie gehouden (vaak door de velden en akkers) onder het zingen van de litanie van alle heiligen met een aantal smeekbeden (rogationes).
De kruisdagen werden rond het jaar 475 in Frankrijk ingesteld door Mamertus, bisschop van Vienne, als smeekbeden en oefeningen van vasten om Gods hulp af te smeken in tijden van rampen.
Vervolgens ontstonden in de lenteperiode de bid- en boeteprocessies om de zegen van God af te smeken voor de vruchten van de aarde en om de menselijke arbeid te beschermen en te heiligen. Vanwege de verbondenheid van de vruchten der aarde met een bepaald jaargetijde - die verschillend zijn naar gelang de werelddelen -, konden deze dagen niet overal tegelijkertijd worden gevierd; evenmin hadden ze niet dezelfde betekenis en hetzelfde belang voor steden als voor het platteland. De liturgieherziening volgens Vaticanum II liet daarom de regeling van deze dagen over aan de bisschoppenconferenties.
Bepaalde woensdagen, donderdagen en vrijdagen als dagen van gebed (en boete) met betrekking tot de oogst werden al vroegtijdig verbonden met het begin van elk van de vier jaargetijden. Omwille van deze vier tijden ("quattuor tempora") kregen deze dagen de benaming "quatertemperdagen". De quatertemperdagen stonden in het teken van dankzegging voor de vruchten van de aarde (vooral de graan-, wijn- en olijvenoogst), waarvan de eerstelingen aan God werden toegewijd. Men beval de gelovigen tevens aan om deze dagen te heiligen door vasten, aalmoezen en gebed, juist zoals in de veertigdagentijd. Omdat de gelovigen in deze weken sterker erop bedacht zijn hun geestelijk leven voedden, zouden vanaf de vijfde eeuw de heilige wijdingen bij voorkeur op de quatertemperzaterdagen plaatsvinden. Ook de regeling van de Quatertemperdagen wordt aan de bisschoppenconferenties toevertrouwd. Wanneer in een kerkprovincie of bisdom bijvoorbeeld een bijzonder accent op pastorale noden wordt gelegd (bijv. de evangelisatie), kan gedurende de quatertemperdagen hieraan speciale aandacht worden geschonken.
In de eerste eeuwen van het Christendom was het gebruikelijk om wekelijks te vasten op woensdag en vrijdag. Op woensdag, omdat Christus op die dag is verraden; op vrijdag, omdat Hij op die dag is gekruisigd. In Rome kwam daar de zaterdag bij, de dag waarop Christus in het graf verbleef.
Afzonderlijke bisschoppenconferenties
Afzonderlijke bisschoppen en bisschoppenconferenties hebben schikkingen getroffen voor de kruis- en quatertemperdagen. Zo gaven de bisschoppenconferenties van Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland en het bisdom Luxemburg na het verschijnen van de herziene Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Missale Romanum
Editio typica tertio emendata 2002/2008 (6 oktober 2008) aparte richtlijnen voor de viering van deze kruisdagen. Als duur werd viermaal een volle week aangehouden. Als tijdstip werden de eerste week van advent en vasten, de week voorafgaand aan Pinksteren en de eerste week van oktober aangewezen. De Berlijnse bisschoppenconferentie gaf in 1992 een boek met aparte liturgische formulieren voor de quatertemperdagen uit.
Bepalingen voor Nederland
De Nederlandse bisschoppenconferentie Nederland
Kruis- en quatertemperdagen
(7 december 2004). Waar van oudsher een bid- en boeteprocessies plaats vindt op de kruisdagen (de drie dagen voorafgaand aan hemelvaart), kunnen deze kruisdagen facultatief op die dagen gehandhaafd worden. De quatertemperdagen worden als facultatieve dagen op de Nederlandse kalender geplaatst, nl. in elk seizoen één dag en wel telkens een woensdag. Daarbij worden de volgende thematieken aanbevolen (de getallen tussen haakjes verwijzen naar corresponderende misformulieren uit het Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Missale Romanum
Editio typica tertio emendata 2002/2008 (6 oktober 2008)), nl.:
Deze quatertemperdagen zijn vooral bedoeld als bijzondere dagen van smeekgebed, dat ondersteund kan worden door vormen van boete, vasten en/of goede werken.
Van oudsher zijn woensdag en vrijdag boetedagen (vgl. nog Aswoensdag en de vrijdagen door het jaar). Om echter niet teveel vieringen te culmineren op de vrijdag is gekozen voor een woensdag als quatertemperdag per seizoen. Buiten de Veertigdagentijd en Advent en buiten hoogfeest, feest of (verplichte) gedachtenis kan men gebruik maken van misformulieren voor verschillende noden en omstandigheden, maar deze kunnen enkel genomen worden als er op die dag geen verplichte gedachtenis of feest is. In de sterke tijden, resp. op hoogfeest, feest en (verplichte) gedachtenis daarentegen kan men het openingsgebed van die misformulieren nemen als slotgebed van het gebed van de gelovigen (de voorbede).
Of men op deze dagen een processie houdt, resp. gebruik maakt van bijzondere zegeningen, voorzien in het Benedictionale (bijv. zegening van akkers, vruchten der aarde, werkinstrumenten enz.) wordt aan de plaatselijke omstandigheden overgelaten. Een kruiswegoefening kan ook aanbevolen worden. Gaat een processie aan de eucharistieviering vooraf, dan vervalt de boete-akt van de Mis.
Bron: Bisdom Roermond
Door: mag.dr. J. Hermans
(Agneskerk, Amsterdam) - In dit artikel wordt uitgelegd waardoor het verschil ontstaat tussen de traditionele vaststelling van de Quatertemperdagen in de maand september en de berekening van de data waarop we deze dagen in de huidige buitengewone liturgie vieren. Deze discrepantie tussen de traditionele rubrieken en de versie van 1960 doet zich niet elk jaar voor, maar wel in 2015.
In 1960 is het brevier (het boek met het getijdengebed van de Kerk) gewijzigd. Dit had gevolgen voor onder meer de rangschikking van lezingen in de maanden augustus tot en met november. Wij merken deze wijziging in de maand september vooral doordat de Quatertemperdagen in een andere week komen te vallen dan verwacht.
De eerste zondag van de genoemde maanden is de dag waarop de Kerk aanvangt met de lezing van een nieuwe reeks boeken uit de H. Schrift in de Metten (het ochtendgebed), met bijbehorende antifonen en responsoriepsalmen. Deze lezingen maken deel uit van een systeem dat teruggaat tot de zesde eeuw.
De ‘eerste zondag’ van elk van deze maanden is traditioneel de zondag die het dichtst bij de eerste kalenderdag van die maand ligt, zelfs als deze zondag daardoor in de voorafgaande maand ligt. In 2015 viel de eerste zondag van september dus op 30 augustus, de zondag die het dichtst bij de eerste dag van de maand september ligt. De derde zondag van september is volgens die berekening dan 13 september.
De Quatertemperdagen bij het begin van de herfst zijn de woensdag, vrijdag en zaterdag in de derde week van september. Volgens de traditionele berekening zouden zij in 2015 dus vallen op 16, 18 en 19 september. Bovendien moesten de Quatertemperdagen altijd beginnen op de woensdag na het feest van Kruisverheffing.
Bij de herziening in 1960 is echter bepaald dat de eerste zondag van de maand altijd de eerste zondag in de kalendermaand is. Volgens die berekening is zondag 6 september de eerste zondag van de maand september 2015. De derde zondag is dan 20 september en de Quatertemperdagen vallen dan op woensdag 23, vrijdag 25 en zaterdag 26 september.
Publicatiedatum: 1 april 2005
Laatst bewerkt: 23 september 2018
