Op weg gaan naar vrede betekent niet dat de samenleving uniform moet worden, wel dat mensen in staat zijn samen te werken, schouder aan schouder, om te streven naar doelen waarbij iedereen baat heeft. Een grote verscheidenheid aan praktische voorstellen en uiteenlopende ervaringen kan helpen om welomschreven gemeenschappelijke doelen te bereiken en het algemeen welzijn te dienen. Maatschappelijke problemen moeten duidelijk in kaart gebracht worden zodat men kan aanvaarden dat er verschillende manieren zijn om ze te begrijpen en op te lossen. De weg naar een beter samenleven impliceert altijd dat men erkent dat anderen – ten minste gedeeltelijk – een legitiem standpunt hebben, iets dat de moeite waard is bij te dragen aan de oplossing, zelfs als ze zich vergist hebben of verkeerd gehandeld hebben. Want

"we moeten anderen nooit herleiden tot wat ze misschien gezegd of gedaan hebben, maar ze waarderen voor de belofte die ze in zich dragen," Paus Franciscus, Boodschap, Voor de viering van de 53e Wereldvrededag (2020), Vrede als weg van de hoop: dialoog, verzoening en ecologische bekering (8 dec 2019), 3

een belofte die altijd een vleugje nieuwe hoop met zich meebrengt.

Zoals de bisschoppen van Zuid-Afrika ons leerden, wordt echte verzoening proactief bereikt,

"door het vormen van een nieuwe samenleving die steunt op dienstbaarheid aan anderen, in plaats van op het verlangen om te domineren; een samenleving die steunt op haar bezit delen met anderen in plaats van de egoïstische strijd om zelf zoveel mogelijk rijkdom te vergaren; een samenleving waarin de waarde van het samenzijn als mens uiteindelijk belangrijker is dan het behoren tot om het even welke kleinere groep ook, of het nu gaat om familie, land, ras of cultuur." Zuid-Afrika, Pastoral letter on christian hope in the current crisis (1 mei 1986)

En de bisschoppen van Zuid-Korea merkten op dat echte vrede

"alleen bereikt kan worden als we streven naar gerechtigheid door middel van dialoog, verzoening en wederzijdse ontwikkeling." Zuid-Korea, Appeal of the Catholic Church in Korea for Peace on the Korean Peninsula (15 aug 2017)

De zware inspanning om te overwinnen wat ons verdeelt, zonder onze persoonlijke identiteit te verliezen, veronderstelt dat er bij iedereen een basisgevoel van samenhorigheid aanwezig is. Inderdaad,

"onze samenleving heeft er baat bij als elke persoon, elke sociale groep zich echt thuis voelt. In een familie voelen ouders, grootouders en kinderen zich thuis, niemand wordt uitgesloten. Als iemand een probleem heeft, zelfs een ernstig probleem, zelfs als hij het heeft veroorzaakt, komt de rest van de familie hem te hulp, ze steunen hem. Zijn pijn wordt door iedereen gedeeld. […] In gezinnen draagt iedereen bij aan het gemeenschappelijke project, iedereen werkt mee aan het algemeen welzijn, maar zonder de individualiteit van de ander teniet te doen. Integendeel, ze ondersteunen en stimuleren ze. Ze mogen dan wel ruzie maken, er is iets dat niet verandert: de familieband. Op familieruzies volgt verzoening. De vreugde en het verdriet van elk van de leden wordt door iedereen gedragen. Dat is familie zijn! Konden we onze politieke tegenstanders of buren maar met dezelfde ogen bekijken als onze kinderen, onze vrouw of man, onze vader of moeder! Hoe goed zou dit zijn! Houden we van onze samenleving of blijft ze iets afstandelijks, iets anoniems, iets wat ons niet aangaat, ons niet raakt, ons niet engageert?" Paus Franciscus, Toespraak, Iglesia de San Francisco - Quito (Ecuador), Tot het maatschappelijk middenveld (7 juli 2015)

Onderhandelingen zijn vaak noodzakelijk om concrete wegen naar vrede uit te stippelen. Maar veranderingsprocessen die tot duurzame vrede leiden, worden vooral door volkeren gemaakt, waarbij ieder mens door zijn levenswijze daadwerkelijk gist kan zijn. Grote veranderingen komen niet tot stand achter een bureau of in een kantoor. Daarom,

"speelt ieder mens een essentiële rol in één groot creatief project: het schrijven van een nieuwe bladzijde in de geschiedenis, een bladzijde vervuld van hoop, vrede en verzoening." Paus Franciscus, Toespraak, Estadio Maxaquene - Maputo (Mozambique), Interreligieuze ontmoeting met jongeren, (5 sept 2019)

Er is een ‘architectuur’ van vrede waaraan de verschillende maatschappelijke instellingen bijdragen, elk volgens hun eigen bevoegdheid; maar er is ook een ‘kunst’ van vrede waarbij we allemaal betrokken zijn. Uit diverse vredesprocessen in verschillende werelddelen,

"hebben we geleerd dat deze wegen om vrede te sluiten, om voorrang te geven aan rede boven wraak en aan de delicate harmonie tussen politiek en recht, de betrokkenheid van gewone mensen niet kunnen negeren. Wij komen er niet met wettelijke kaders en institutionele regelingen tussen politieke en economische groepen van goede wil. [...] Het is altijd nuttig om de ervaring van die sectoren die vaak over het hoofd werden gezien in onze vredesprocessen op te nemen, zodat gemeenschappen zelf de ontwikkeling van een collectief geheugen kunnen beïnvloeden." Paus Franciscus, Homilie, Área portuaria de Contecar (Cartagena de Indias) Domingo (Colombia), Waardigheid van de persoon en mensenrechten (10 sept 2017)

Bouwen aan de sociale vrede van een land kent geen eindpunt, het is veeleer

"een voortdurende opgave die de inzet van iedereen vereist en ons uitdaagt om onvermoeibaar te werken aan de opbouw van de eenheid van een land. Het is een oproep om te volharden in de strijd voor een cultuur van ontmoeting, ondanks hindernissen, verschillen en uiteenlopende benaderingen om tot een vreedzaam samenleven te komen. Dit vereist dat we de menselijke persoon, die de hoogste waardigheid geniet, en het respect voor het algemeen welzijn in het centrum van alle politieke, sociale en economische activiteiten plaatsen. Moge die inspanning ons ver houden van de verleiding om wraak te nemen en alleen kortzichtige eigenbelangen na te streven." Paus Franciscus, Toespraak, "Casa de Nariño" Presidentieel Paleis aan de Parade Plein "Plaza de Armas" - Bogota (Colombia), Tot de autoriteiten, het Diplomatieke Korps en vertegenwoordigers van het maatschappelijke middenveld (7 sept 2017)

Gewelddadige publieke betogingen van de ene of de andere kant zijn geen hulp om oplossingen te vinden. Vooral omdat, zoals de bisschoppen van Colombia terecht hebben opgemerkt, de

"oorsprong en doelstellingen van demonstraties van burgers niet altijd duidelijk zijn; vaak zijn bepaalde vormen van politieke manipulatie aanwezig en in sommige gevallen worden ze misbruikt voor particuliere belangen." Colombia, Por el bien de Colombia: dialogo, reconciliación y desarrollo integral (26 nov 2019), 4