De bescherming van het milieu vormt een uitdaging voor de ganse mensheid. Het gaat om een gemeenschappelijke en universele plicht, die van het respect voor een collectief goed Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Centesimus Annus (1 mei 1991), 40, bestemd voor allen, door iedereen te verhinderen dat hij "ongestraft gebruik kan maken van de verschillende soorten wezens, levende of levenloze - dieren, planten, natuurlijke elementen - zoals men wil, volgens de eigen economische eisen". H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, De ontwikkeling van de mens en de samenleving
Twintig jaar na Populorum Progressio van Paus Paulus VI, Sollicitudo Rei Socialis (30 dec 1987), 34 Het betreft een verantwoordelijkheid die moet rijpen op grond van de globale dimensie van de huidige ecologische crisis en de consequente noodzaak om hierop een antwoord te geven op wereldwijd niveau, omdat alle wezens onderling afhankelijk zijn in de door de Schepper gevestigde universele ordening. "Men dient integendeel rekening te houden met de natuur van elk en met het onderling verband in een geordend systeem, dat juist de 'kosmos' is". H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, De ontwikkeling van de mens en de samenleving
Twintig jaar na Populorum Progressio van Paus Paulus VI, Sollicitudo Rei Socialis (30 dec 1987), 34

Dit perspectief wordt zeer belangrijk wanneer men in de context van de nauwe relaties die de verschillende delen van het ecosysteem verbinden, de milieuwaarde van de biodiversiteit in overweging neemt, waarmee verantwoordelijk moet worden omgaan en die afdoende moet worden beschermd, omdat zij een buitengewone rijkdom voor de ganse mensheid vertegenwoordigt. In deze optiek kan iedereen bijvoorbeeld gemakkelijk het belang van het Amazonegebied onderkennen, "één van de meest kostbare gebieden van de wereld omwille van haar biodiversiteit, die haar vitaal maakt voor het evenwicht van het milieu van de ganse planeet". H. Paus Johannes Paulus II, Postsynodale Apostolische Exhortatie, De Kerk in Amerika, Ecclesia in America (22 jan 1999), 25 De wouden helpen om de essentiële natuurlijke evenwichten te bewaren die noodzakelijk zijn voor het leven. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Homilie, Val Visdende, Bij gelegenheid van het feest St Johannes Gualberto (12 juli 1987) Hun vernietiging, vooral door het ondoordacht en misdadig aansteken van branden, versnelt het proces van woestijnvorming dat riskante gevolgen heeft voor de waterreserves en die het leven van talrijke inheemse volken en het welzijn van de toekomstige generaties in gevaar brengt. Alle individuen en institutionele subjecten moeten zich geëngageerd voelen om het erfgoed van de bossen te beschermen en om, waar nodig, te voorzien in adequate programma's voor herbebossing.

De verantwoordelijkheid voor het milieu, het gemeenschappelijke erfgoed van de mensheid, slaat niet alleen op de huidige maar ook op de toekomstige noden. "Wij, die de erfgenamen zijn van vroegere generaties en die de vruchten plukken van het werk van onze tijdgenoten, wij hebben verplichtingen jegens alle mensen. Daarom mogen wij niet onverschillig staan ten opzichte van hen, die na ons de mensenfamilie zullen uitbreiden. De universele solidariteit, die een feit is, schenkt ons niet alleen weldaden, maar legt ons ook plichten op". H. Paus Paulus VI, Encycliek, Over de ontwikkeling van de volken, Populorum Progressio (26 mrt 1967), 17 Dit is een verantwoordelijkheid van huidige generaties tegenover de toekomstige Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Centesimus Annus (1 mei 1991), 37, een verantwoordelijkheid die ook geldt voor individuele staten en de internationale gemeenschap.

Verantwoordelijkheid voor het milieu moet ook een adequate invulling krijgen op het juridische vlak. Het is van groot belang dat de internationale gemeenschap eenvormige regels opstelt die de staten moeten toelaten een meer doeltreffende controle uit te oefenen over de verschillende activiteiten die negatieve gevolgen hebben op de omgeving, en die de ecosystemen beschermen door het vermijden van het risico op ongelukken. "Elke staat heeft op zijn eigen territorium de plicht om de vernietiging van de atmosfeer en de biosfeer te verhinderen, meer bepaald door een nauwgezette controle van de effecten die worden veroorzaakt door nieuwe technologische of wetenschappelijke ontdekkingen, en door het beschermen van zijn burgers tegen de blootstelling aan gevaarlijke vervuilers of giftig afval". H. Paus Johannes Paulus II, Boodschap, Internationale Dag voor de Vrede 1 januari 1990, Vrede met God, de Schepper, vrede met de gehele schepping (8 dec 1989), 9

De juridische inhoud van het "recht op een veilige en gezonde natuurlijke omgeving" H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de Europese Commissie en het Hof voor de Rechten van de Mens, Straatsburg (8 okt 1988), 5 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Boodschap, Wereldvredeszondag 1999, In het respect van de mensenrechten ligt het gehiem van de ware vrede (8 dec 1998), 10 komt gradueel tot stand gestimuleerd door de zorg van de publieke opinie om het gebruik van de geschapen goederen aan regels te onderwerpen die conform zijn aan de eisen van het algemeen welzijn, en door het algemeen verlangen naar het straffen van de vervuilers. Maar juridische normen zijn op zichzelf niet voldoende. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Boodschap, Wereldvredeszondag 1999, In het respect van de mensenrechten ligt het gehiem van de ware vrede (8 dec 1998), 10 Zij moeten vergezeld gaan van een groeiende zin voor verantwoordelijkheid evenals door een effectieve verandering van mentaliteit en levensstijl.

De gezagsinstanties die geroepen zijn om beslissingen te treffen in verband met gezondheid en milieu riskeren soms in een situatie te verzeilen waar beschikbare wetenschappelijke gegevens tegenstrijdig of schaars zijn. Het kan dan passend zijn om evaluaties te baseren op het "voorzorgsbeginsel", die niet zozeer een toe te passen regel maar een oriëntatie inhoudt gericht op het omgaan met situaties van onzekerheid. Dit beginsel toont de nood aan voor het nemen van tijdelijke beslissingen die kunnen worden gewijzigd op basis van nieuwe feiten die eventueel opduiken. Dergelijke beslissingen moeten in verhouding staan tot maatregelen die reeds werden genomen met betrekking tot andere risico's. Een voorzichtige politiek, gebaseerd op het voorzorgsbeginsel, vereist dat beslissingen worden gebaseerd op een vergelijking tussen gevaren en voordelen die men voorziet voor de verschillende mogelijke alternatieven, met inbegrip van de beslissing om niet in te grijpen. Deze benadering uit voorzorg is verbonden met de noodzaak om elke inspanning gericht op een betere kennisverwerving aan te moedigen, in het bewustzijn dat wetenschap niet in staat is om snel te besluiten tot de afwezigheid van risico's. De onzekere omstandigheden en voorlopige maatregelen maken het bijzonder belangrijk dat het besluitvormingsproces transparant is.

Programma's voor economische ontwikkeling moeten zorgvuldig rekening houden met "de noodzaak om de onschendbaarheid en de ritmen van de natuur te eerbiedigen" H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, De ontwikkeling van de mens en de samenleving
Twintig jaar na Populorum Progressio van Paus Paulus VI, Sollicitudo Rei Socialis (30 dec 1987), 26 omdat natuurlijke hulpbronnen beperkt zijn en omdat sommige niet hernieuwbaar zijn. Het huidige exploitatieritme compromitteert ernstig de beschikbaarheid van sommige natuurlijke hulpbronnen voor zowel het heden als de toekomst. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, De ontwikkeling van de mens en de samenleving
Twintig jaar na Populorum Progressio van Paus Paulus VI, Sollicitudo Rei Socialis (30 dec 1987), 34 Oplossingen voor het ecologisch probleem vereisen dat economische activiteit het milieu beter beschermt, door de noden van economische ontwikkeling te verzoenen met deze van bescherming van het milieu. Elke economische activiteit die gebruik maakt van natuurlijke hulpbronnen moet ook bezorgd zijn voor het beschermen van het milieu en moet de kosten daarvan voorzien, kosten die moeten worden beschouwd "als een essentieel element in de huidige kosten van de economische activiteit". H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de vijfentwintigste Algemene Conferentie van de FAO (16 nov 1989), 8 In deze context moeten ook de relaties tussen de menselijke activiteit en de klimaatverandering in overweging worden genomen. Zij moeten omwille van hun extreme complexiteit, voortdurend en adequaat op het wetenschappelijke, politieke, juridische, nationale en internationale vlak worden gevolgd. Het klimaat is een goed dat moet worden beschermd en het herinnert de consumenten en zij die werkzaam zijn in industriële ondernemingen eraan dat zij in hun gedrag een grotere zin voor verantwoordelijkheid aan de dag moeten leggen. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot een studiegroep van de Pauselijke Academie voor Wetenschappen (6 nov 1987)

Een economie die het milieu respecteert, mag niet de maximalisatie van de winst als enig doel hebben, omdat bescherming van het milieu niet kan worden verzekerd op basis van financiële berekeningen van kosten en winsten alleen. De omgeving is één van die goederen die niet adequaat kunnen worden beschermd of bevorderd door marktmechanismen. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de encycliek Rerum Novarum, Centesimus Annus (1 mei 1991), 40 Elk land - in het bijzonder de ontwikkelde landen - moet zich bewust zijn van de dringende plicht om de manier waarop de natuurlijke goederen worden gebruikt, te herdenken. Het zoeken naar innovatieve wegen om de impact van het milieu op productie en consumptie van goederen te reduceren, moet effectief worden aangemoedigd.

Hierbij moet een bijzondere aandacht worden verleend aan de complexe vragen die verbonden zijn met de hulpbronnen van de energie. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot deelnemers aan de plenaire vergadering van de Pauselijke Academie voor Wetenschappen (28 okt 1994) Niet hernieuwbare hulpbronnen, waaruit hoog geïndustrialiseerde en recent geïndustrialiseerde landen putten, moeten ten dienste van de ganse mensheid worden gesteld. Vanuit een moreel perspectief gebaseerd op billijkheid en intergenerationele solidariteit, zal het ook, dankzij de bijdrage van de wetenschappelijke gemeenschap, nodig zijn om nieuwe energiebronnen te vinden, om alternatieve energieën te ontwikkelen en om het niveau van veiligheid van de nucleaire energie te verhogen. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de deelnemers aan een symposium over fysica (18 dec 1992) Het gebruik van energie in de context van haar relatie met de ontwikkeling en het milieu, appelleert aan de politieke verantwoordelijkheden van de staten, de internationale gemeenschap en de economische actoren. Dergelijke verantwoordelijkheid moet worden verlicht en geleid door een constante verwijzing naar het algemeen welzijn.

De relatie van inheemse volken met hun grond en zijn hulpbronnen verdient een bijzondere aandacht, omdat dit een fundamentele expressie is van hun identiteit. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de inheemse volken van de Amazone, Manaus (10 juli 1980) Door machtige agro-industriële belangen of door het krachtige proces van assimilatie en urbanisatie, hebben reeds heel wat volken het land waarop zij leven Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Homilie, Tijdens de liturgie van het Woord met de inheemse volken van de Peruviaanse Amazonevallei (5 feb 1985), 4 Vgl. Pauselijke Raad "Justitia et Pax", Naar een betere verdeling van land. De uitdaging van de landbouwhervorming (23 nov 1997), 11 verloren of dreigen zij dit te verliezen, land waarmee de zin zelf van hun existentie verbonden is. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de oorspronkelijk inwoners van Australië (29 nov 1986), 4 Het recht van inheemse volken moet doeltreffend worden beschermd. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de inheemse volken van Guatemala (7 mrt 1983), 4 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, tot de oorspronkelijke volkeren van Canada die in Fort Simpson waren samengekomen, Ik verkondig de vrijheid tot een rechtmatige en eerlijke mate van zelfbeschikking in uw leven als volk (18 sept 1984), 7-8 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de inheemse volken van Equador (31 jan 1985). II, 1 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de oorspronkelijk inwoners van Australië (29 nov 1986), 10 Deze volken zijn een voorbeeld van een leven in harmonie met het milieu dat zij goed hebben leren kennen en bewaren. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de oorspronkelijk inwoners van Australië (29 nov 1986), 4 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de Native Americans (14 sept 1987), 4 Hun buitengewone ervaring, die een onvervangbare bron is voor de ganse mensheid, loopt het risico verloren te gaan samen met het milieu van waaruit zij ontstaan is.