Het gezin is gebaseerd op de vrije keuze van de echtelieden om zich te verbinden door een huwelijk, in respect voor de betekenis en de waarden van dit instituut, dat niet van de mens, maar van God afhangt: "Voor het welzijn van het echtpaar en hun kinderen en voor het welzijn van de samenleving steunt dit heilige verbond niet alleen op de beslissing van de mens. God zelf is de schepper van het huwelijk en Hij begiftigt het met diverse voordelen en doeleinden." 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 48
Daarom is het instituut huwelijk – "een intiem partnerschap van liefde en leven..., dat ingesteld is door de Schepper en door Hem voorzien van eigen wetten" 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 48 – geen resultaat van menselijke conventies of wettelijke voorschriften, maar het verkrijgt zijn stabiliteit door zijn goddelijke instelling. Vgl. Catechismus-Compendium, Catechismus van de Katholieke Kerk (15 aug 1997), 1603 Het instituut wordt geboren, ook in de ogen van de samenleving, "door de menselijke daad, waarbij de partners zich wederzijds aan elkaar overgeven", 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 48 en is gebaseerd op de aard, die eigen is aan de echtelijke liefde, die als een totale en exclusieve gave van persoon tot persoon, een definitieve inzet en verbondenheid met zich meebrengt, uitgedrukt door een wederzijdse, onherroepelijke en publieke bevestiging. Vgl. Catechismus-Compendium, Catechismus van de Katholieke Kerk (15 aug 1997), 1639 Deze inzet en verbondenheid betekenen dat de relaties tussen de gezinsleden ook in juridische zin worden erkend, en zodoende in respect voor wederzijds rechten en plichten.

Geen enkele macht kan het natuurlijke recht om te trouwen afschaffen of zijn kenmerken of doeleinden wijzigen. Het huwelijk heeft zijn eigen, aangeboren en blijvende karakteristieken. Ondanks de talloze veranderingen, die in de loop der eeuwen in verschillende culturen en in verschillende sociale structuren en spirituele houdingen hebben plaats gevonden, bestaat in elke cultuur een zekere zin of gevoel voor de waardigheid van het huwelijksverbond, hoewel dit overal met dezelfde helderheid duidelijk is. Vgl. Catechismus-Compendium, Catechismus van de Katholieke Kerk (15 aug 1997), 1603 Deze waardigheid moet gerespecteerd worden met zijn specifieke karakteristieken en moet beschermd worden regen elke aanval, die het wil ondermijnen. De samenleving kan niet zomaar wetten maken over het huwelijk, waarbij de twee echtelieden elkaar trouw beloven, hulp en het aanvaarden van kinderen. nee, de samenleving heeft alleen de autoriteit om de civiele effecten van het huwelijk te reguleren.

De karakteristieke kenmerken van het huwelijk zijn: totaliteit, de echtelieden geven zichzelf wederzijds aan elkaar in elk aspect van hun persoon, fysiek en spiritueel; eenheid, die hen "één vlees maakt" (Gen. 2, 24); onverbreekbaarheid en trouw, die de definitieve wederzijdse zelfgave vereist; vruchtbaarheid, waartoe het (huwelijk) zich natuurlijkerwijze vanzelf opent. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de taken van het christelijk gezin in de wereld van deze tijd, Familiaris Consortio (22 nov 1981), 13 Gods wijze plan voor het huwelijk – een plan dat ook door het menselijke verstand kan worden begrepen ondanks de problemen door de hardheid van het hart Vgl. Mt. 19, 8 Vgl. Mc. 10, 5 - kan niet exclusief worden beschouwd in het licht van het de facto (feitelijke) gedrag en concrete situaties, die ervan worden afgeleid. Een radicale afwijzing van Gods oorspronkelijke plan is polygamie, "omdat het tegengesteld is aan de gelijkwaardige persoonlijke waardigheid van man en vrouw, die zich met een totale liefde in het huwelijk aan elkaar geven, waardoor deze liefde uniek en exclusief is". H. Paus Johannes Paulus II, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de taken van het christelijk gezin in de wereld van deze tijd, Familiaris Consortio (22 nov 1981), 19

In zijn "objectieve" waarheid is het huwelijk bedoeld voor voortplanting en het grootbrengen van kinderen. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 48.50 Het huwelijksverbond brengt de oprechte zelfgave tot de volheid van leven, waarvan kinderen de vrucht zijn, die op hun beurt een geschenk zijn voor de ouders, voor de hele familie en de hele samenleving. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Brief, Brief aan de Gezinnen - Bij gelegenheid van het Internationaal Jaar van het Gezin, Gratissimam sane (2 feb 1994), 11 Niettemin is het huwelijk niet alleen maar ingesteld voor voortplanting. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 50 Zijn onverbrekelijk karakter en zijn gemeenschapswaarde blijven intact, ook wanneer er geen kinderen, hoezeer ook gewenst, komen ter vervolmaking van het huwelijksleven. In dit geval kunnen de echtelieden "uiting geven aan hun vruchtbaarheid door verlaten kinderen te adopteren of (veeleisende) diensten te verrichten voor anderen". Catechismus-Compendium, Catechismus van de Katholieke Kerk (15 aug 1997), 2379