Zoeken in kerkelijke documenten en berichten

Deze verdeeldheid blijkt in de betrekkingen tussen personen en groepen, maar ook in de grootste menselijke gemeenschappen, naties en volkerenbonden, zijn elkaars tegenstanders in een gespannen streven naar machtsoverwicht. Het is niet moeilijk om aan de wortel van deze verscheurdheid conflicten te ontdekken die, in plaats van opgelost te worden door middel van de dialoog, zich veeleer verscherpen door twist en tweedracht.

Wie nauwlettend toeziet, vindt bij het zoeken naar oorzaken van verdeeldheid de meest uiteenlopende factoren: van toenemende ongelijkheid tussen groepen, sociale klassen en landen, tot en met ideologische tegenstellingen die nog lang niet opgeheven zijn; van tegengestelde economische belangen tot en met politieke polarisatie; van geschillen tussen stammen tot en met discriminatie op maatschappelijke en godsdienstige gronden. Sommige daarvan zijn feiten die iedereen kan waarnemen. Zij vormen als het ware het erbarmelijke gelaat van de verdeeldheid waar zij uit voortkomen en waarvan zij met onweerlegbare duidelijkheid de ernst laten zien. Van die vele wrange maatschappelijke verschijnselen van onze tijd zou men de volgende kunnen noemen:

• de onderdrukking van de fundamentele rechten van de menselijke persoon, vooral van het recht op leven en op een menswaardige kwaliteit van het leven, wat des te schandelijker is, omdat het samengaat met een tot nog toe ongekende woordenpraal over deze rechten;
• de aanslagen op en bedreigingen van de vrijheid van afzonderlijke personen en groepen, waarvan de vrijheid om een eigen geloof te kunnen belijden niet is uitgezonderd, maar juist integendeel nog meer wordt geschonden en bedreigd;
• de verschillende vormen van discriminatie: op grond van ras, cultuur, godsdienst enzovoort;
• geweld en terrorisme;
• de toepassing van martelingen en van onrechtvaardige en onwettige vormen van dwang;
• de opeenstapeling van conventionele en nucleaire wapens, de bewapeningswedloop met haar militaire uitgaven, die zouden kunnen dienen voor de opheffing van de onverdiende ellende van die volkeren die in sociaal-economisch opzicht achtergebleven zijn;
• de onrechtvaardige verdeling van de rijkdommen van deze aarde en van de cultuurgoederen, culminerend in een sociale structuur die de kloof tussen de levensomstandigheden van rijken en armen almaar groter maakt. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, De beginselen van de geloofsverkondiging, Tot de Bisschoppen van Latijns-Amerika bij de Opening van hun derde conferentie in Puebla (Mexico) (28 jan 1979), 13-19

De verwoestende kracht van deze vormen van verdeeldheid maakt de wereld waarin wij leven een tot in haar grondvesten gebroken wereld. Het perspectief van een ‘gebroken wereld’ licht op uit de werken van veel hedendaagse schrijvers, christelijke zowel als niet-christelijke, die daarin de getuigen zijn van de ‘condition humain’ in dit geteisterde tijdperk.

Omdat overigens de Kerk zich, zonder zich met de wereld te vereenzelvigen of van de wereld te zijn, in de wereld bevindt en met haar een gesprek of dialoog is aangegaan, Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 3.43.44 Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over het leven en dienst van de priester, Presbyterorum Ordinis (7 dec 1965), 12 Vgl. H. Paus Paulus VI, Encycliek, Over de Kerk, Ecclesiam Suam (6 aug 1964) hoeft het niet te verwonderen dat in haar lichaam de weerslag en de tekenen zijn waar te nemen van de verdeeldheid die de menselijke gemeenschap verwondt. Niet alleen gaat de Kerk al eeuwenlang gebukt onder de tegenstellingen tussen de christelijke gemeenschappen, maar hier en daar lijdt zij in deze tijd bovendien onder de verdeeldheid tussen haar eigen leden, die voortkomt uit een verschil in inzicht en standpuntbepaling op leerstellig en pastoraal gebied. H. Paus Clemens Romanus, Aan de Korintiërs, I Clemens - Ad Corinthios. III-VI; LVII: Patres Apostolici, ed. Funk, I. 103-109; 171-173. Over de verdeeldheden in het lichaam van de Kerk heeft bij het begin van de Kerk de apostel Paulus in vlammende bewoordingen geschreven in het beroemde eerste hoofdstuk van zijn Eerste Brief aan Korintiërs (1, 10-16). Tot diezelfde Christenen richtte zich een paar jaar later de heilige Clemens van Rome in een afkeuring van de scheuringen in hun gemeenschap. Wij weten hoe sinds de oudste vaders het naadloze kleed van Christus, dat door de soldaten niet werd gescheurd, een beeld geworden is van de eenheid van de Kerk. Vgl. H. Cyprianus van Carthago, Over de eenheid van de Katholieke Kerk, De catolicae ecclesiae unitate (1 jan 250). 7: CCL 3/1, 254s Vgl. H. Augustinus, In Iohannis Evangelium Tractatus. 118, 4: CCL 36, 656s Vgl. H. Beda Venerabilis, In Marci Evangelium expositio. IV, 15: CCL 120, 630 Vgl. H. Beda Venerabilis, In Lucae Evangelium expositio. VI, 23: CCL 120, 403 Vgl. H. Beda Venerabilis, In S. Johannis Evangelium expositio. 19: PL 92, 911s Ook deze verdeeldheid kan soms onherstelbaar lijken.

Hoewel deze verscheurdheid op het eerste gezicht al een diepe indruk maakt, toch moet men er zich nog meer in verdiepen om de wortel ervan te ontdekken: de wonde namelijk die in het diepst van de menselijke ziel zit. Verlicht door het geloof noemen wij haar de zonde: te beginnen bij die oorsprongszonde die ieder vanaf zijn geboorte met zich draagt, als een erfenis die hij van zijn voorouders heeft meegekregen, tot en met die zonde die de afzonderlijke mens begaat door zijn vrijheid verkeerd te gebruiken.