Paus Pius XII - 2 juni 1945
U ziet, wat een staatsopvatting en staatactiviteit achter zich laat, die niet de minste achting heeft voor de heiligste gevoelens van de mensheid, die de onschendbare beginselen van het christelijk geloof met voeten treedt. Met verbijstering ziet thans heel de wereld naar de ineenstorting, die er het resultaat van is.
Dat wil niet zeggen, dat de Kerk van haar kant zich illusies maakte door buitensporige verwachtingen; evenmin dat zij door het sluiten van het concordaat ook maar enigszins bedoelde de leer en het streven van het nationaal-socialisme goed te keuren; dit is destijds uitdrukkelijk meegedeeld en uiteengezet. Vgl. L'Osservatore Romano 2 juli 1933 Toch moeten we erkennen, dat het concordaat in de eerstvolgende jaren enig voordeel bracht of tenminste groter kwaad voorkwam. Want niettegenstaande alle schendingen, waaraan het al spoedig bloot stond, liet het toch de katholieken een juridische basis voor verdediging, een terrein, waarop zij zich konden verschansen om zo lang mogelijk het hoofd te blijven bieden aan de steeds stijgende springvloed van de geloofsvervolging.
De strijd tegen de Kerk werd werkelijk altijd scherper; eerst de vernietiging van de katholieke organisaties; dan de geleidelijke opheffing van de zo bloeiende katholieke openbare en bijzondere scholen; dan de gewelddadige afscheiding van de jeugd van gezin en Kerk; de gewetensdwang ten opzichte van de burgers, in het bijzonder de staatsambtenaren; de systematische verdachtmaking van de Kerk, van de geestelijken, van de gelovigen, van haar instellingen, haar leer, haar geschiedenis door een geslepen en straf georganiseerde propaganda; het sluiten, opheffen en confisqueren van kloosters en andere kerkelijke instellingen, de vernietiging van de pers en de katholieke uitgeverij.
Om aan die aanvallen weerstand te bieden schaarden miljoenen moedige katholieken, mannen en vrouwen, zich om hun bisschoppen, wier onbevreesde en ernstige stem nooit zweeg tot in deze laatste oorlogsjaren toe, en om hun priesters, om hen te helpen hun apostolaat onophoudelijk aan te passen aan veranderde noden en omstandigheden; en tot het einde toe hebben zij geduldig en standvastig tegenover het front van goddeloosheid en hoogmoed het front gesteld van geloof, van gebed en van ronduit katholieke levenswijze en opvoeding.
Intussen heeft de H. Stoel zelf herhaaldelijk zonder aarzelen bij de regeerders van Duitsland stappen gedaan en geprotesteerd. Hij heeft energiek en met duidelijke woorden bij hen aangedrongen op eerbiediging en naleving van de plichten, die uit het natuurrecht zelf voortvloeien en die door het concordaat waren bekrachtigd. In die kritieke jaren heeft onze grote voorganger Pius XI de nauwlettende waakzaamheid getoond van een herder en tegelijk de geduldige lankmoedigheid van een vader en zo met onverschrokken kracht zijn zending als opperherder vervuld.
Toen hij echter zonder resultaat alle wegen van overreding had beproefd en zich met alle duidelijkheid geplaatst zag tegenover weloverwogen schendingen van een solemneel verdrag en tegenover een nu eens vermomde, dan weer openlijke, maar altijd harde godsdienstvervolging, onthulde hij op Passiezondag 1937 in zijn encycliek Paus Pius XI - Encycliek
Mit brennender Sorge
De Katholieke Kerk in het Duitse Rijk
(14 maart 1937) voor de ogen van de wereld de ware gedaante van het nationaal-socialisme: hoogmoedige afval van Jezus Christus, loochening van Zijn leer en verlossingswerk, de cultus van de macht, de afgoderij van ras en bloed, de onderdrukking van menselijke vrijheid en waardigheid.