De wortel, de bron van dit verzaken aan de christelijke wet in het sociaal en economisch leven en van de daaruit voortvloeiende geloofsafval van zeer vele arbeiders, is te zoeken in de ongeregelde hartstochten, de droevige gevolgen van de erfzonde, die de harmonische samenwerking tussen de verschillende menselijke vermogens zodanig verbroken heeft, dat de mens zich zo gemakkelijk door zijn verkeerde driften laat meesleuren, en zo sterk geneigd is, de hemelse en onvergankelijke goederen achter te stellen bij de vergankelijke goederen dezer wereld. Vandaar die onverzadelijke zucht naar rijkdom en aards bezit, die de mensen weliswaar te allen tijde er toe gebracht heeft, Gods wetten te verkrachten, en de rechten van den evenmens met voeten te treden, maar die, bij de tegenwoordige economische verhoudingen, de menselijke zwakheid toch veel meer in verleiding brengt. Immers, de onzekerheid van het economisch gebeuren en vooral van het ingewikkelde er van vereist voortdurend de hoogste krachtsinspanning van allen, die er bij betrokken zijn. Daardoor zijn sommigen zo doof geworden voor de stem van hun geweten, dat zij ten slotte elk middel als geoorloofd zijn gaan beschouwen, dat hen in staat stelt, èn hun winst op iedere wijze te vergroten èn de met zoveel moeite en inspanning behaalde rijkdommen veilig te stellen, hoe dan ook: goed of kwaad, tegen plotselinge wisselingen van het fortuin. Het gemak, waarmee iedereen, in een absoluut vrije handel geld kan verdienen, verleidt zeer velen tot het kopen en weer verkopen van allerlei goederen; daar hun enig streven is, met de minst mogelijke arbeid gemakkelijke winsten te maken, voeren zij een wilde speculatie, door de prijzen naar hun willekeur en hebzucht nu eens te laten stijgen, dan weer te doen dalen, en dat telkens en telkens opnieuw, zodat voor de fabrikanten een ernstige winstberekening onmogelijk wordt gemaakt. De wetsbepalingen in het belang van de vennootschappen hebben, door de verdeling en beperking der risico's, aanleiding gegeven tot de schandelijkste misbruiken. Het blijkt immers, dat men zich weinig aantrekt van de aldus verzwakte verplichting om rekening en verantwoording af te leggen; dat men voorts, beveiligd door de schutse van een gemeenschappelijke naam, op schandelijke wijze onrecht en bedrog pleegt; eindelijk, dat de plichtvergeten leiders van die vennootschappen verraad plegen aan de rechten van hen, wier spaarpenningen zij ten beheer hadden ontvangen. Ten slotte dient nog gewezen te worden op die sluw berekenende personen, die er niets om geven, of hun bedrijf in gepaste behoeften voorziet, maar onbeschaamd de - menselijke hartstochten prikkelen, om ze dan te exploiteren ten eigen bate.

Deze verschrikkelijke wantoestanden hadden gekeerd en zelfs voorkomen kunnen worden, wanneer het staatsgezag energiek de strenge, maar veilige princiepen der moraal had gehandhaafd: maar daaraan heeft het, helaas, al te vaak ontbroken. Want, doordat deze nieuwe wijze van volkshuishouding opkwam juist in de tijd, dat de ideeën van het rationalisme bij velen ingang gevonden en zich vast gezet hadden, kwam al heel spoedig een economische wetenschap op, geheel losstaande van de ware zedenwet, waardoor absoluut vrij spel gegeven werd aan de menselijke hartstochten.

Het gevolg was dan ook, dat, in vergelijking met vroeger, veel meer mensen alleen maar bezorgd waren, om, hoe dan ook, hun rijkdom te vermeerderen, en daar men boven alles en voor alles zichzelf zocht, maakte men zich uit niets meer een gewetensbezwaar, zelfs niet uit het grofste vergrijp aan anderen. De eersten, die deze brede weg, welke leidt naar het verderf (Mt. 7, 13), opgingen, vonden zeer vele navolgers in de boosheid, deels door het lokkende voorbeeld van hun klaarblijkelijk succes, deels door het onbeschaamd pronken met hun rijkdom, deels doordat zij zich vrolijk maakten om de h.i. ongemotiveerde gewetensbezwaren der anderen, deels ten slotte doordat zij hun concurrenten, die meer consciëntieus handelden, dooddrukten.

Het lag natuurlijk voor de hand, dat, waar de leidende kringen in de economie van de goede weg afweken, alom ook de massa der arbeiders blindelings hun verderf tegemoet ijlde; te meer, waar zeer vele werkgevers hun mensen eenvoudig gebruikten als louter werktuigen, zonder ook maar in het minst zich te bekommeren om hun onsterfelijke ziel, ja zonder zelfs maar aan iets hogers te denken. Waarlijk, ons hart krimpt ineen van ontzetting, als wij de verschrikkelijke gevaren overwegen, waaraan in de moderne werkplaatsen de zedelijkheid der arbeiders (vooral der jongere) en de eerbaarheid van meisjes en vrouwen zijn blootgesteld; als wij bedenken, hoe vaak de tegenwoordige aard van het economisch leven en vooral de ellendige woningtoestanden een beletsel vormen voor de huiselijke band, voor het leven in de familiekring; als wij ons te binnen brengen, hoevele en hoe grote hindernissen aan een behoorlijke heiliging der Zon- en feestdagen. worden in de weg gelegd; ais wij de algemene verzwakking aanschouwen van die echt christelijke gezindheid, waardoor vroeger zelfs onontwikkelde en ongeletterde personen zulk een diepe levenswijsheid konden bezitten, terwijl men nu, in plaats daarvan, enkel en alleen nog zorg heeft om, hoe dan ook, het dagelijks brood te verdienen. En zodoende wordt de lichaamsarbeid, die door Gods voorzienigheid ook na de erfzonde bestemd was tot een zegen voor ziel en lichaam, allentwege tot een werktuig van verderf: want terwijl de levenloze stof veredeld de fabriek verlaat, worden de mensen daar bedorven en verlaagd.