Zoeken in kerkelijke documenten en berichten

Welnu, het is duidelijk te begrijpen, dat men, evenals bij de eigendom, zo ook bij de arbeid, vooral wanneer deze in dienst van een ander verricht wordt, niet alleen het persoonlijk of individueel, maar ook het sociaal karakter in aanmerking moet nemen. En dat spreekt vanzelf: als er immers geen werkelijk sociaal organisme bestaat, als geen sociale rechtsorde de arbeid beschermt, als de verschillende, onderling zo nauw samenhangende, bedrijven niet samenwerken en elkaar onderling aanvullen, als vooral intellect, kapitaal en arbeid niet gecombineerd worden en als het ware een eenheid vormen, kan de menselijke werkdadigheid haar anders bereikbare resultaten niet opleveren. En daarom is het onmogelijk deze op de juiste waarde te schatten en naar gelijkheid te belonen, als de sociale en individuele aard er van buiten beschouwing blijft.

Uit dit tweevoudig karakter nu, dat van nature aan de menselijke arbeid eigen is, volgen zeer gewichtige consequenties voor de regeling en vaststelling van het loon.

Op de eerste plaats moet aan den werkman een loon verstrekt worden, toereikend voor zijn eigen onderhoud en dat van zijn gezin. Paus Pius XI, Encycliek, Over het Christelijk huwelijk, met inachtneming der in gezin en maatschappij heersende toestanden, noden, dwalingen en misbruiken, Casti Connubii (31 dec 1930) Wel is het billijk, dat ook de overige leden van het gezin, elk naar vermogen, het hunne bijdragen voor aller gemeenschappelijk onderhoud, zoals dat vooral bij de landbouwers, maar ook in veel gezinnen van handswerklieden en kleinere winkeliers feitelijk gebeurt; maar het is een verfoeilijk misbruik, jonge kinderen en zwakke vrouwen uit te buiten. De huismoeders moe ten op de eerste plaats in haar huis of in de onmiddellijke omgeving daarvan haar werk vinden in de vervulling van haar huishoudelijke taak. Daarentegen is het een schandelijke wantoestand, die met alle middelen uit de weg geruimd moet worden, dat huismoeders zich door het karig loon van haar man gedwongen zien, buitenshuis voor de kost te gaan werken, zodat haar eigenlijke zorgen en plichten, met name de opvoeding der kinderen, worden verwaarloosd. Daarom moet met alle kracht er naar gestreefd worden, dat de huisvaders een loon ontvangen, dat ruim genoeg is, om behoorlijk te voorzien in de normale behoeften van hun gezin. Wanneer dit laatste, in de tegenwoordige omstandigheden niet altijd het geval zal kunnen zijn, dan eist de sociale rechtvaardigheid, dat ten spoedigste hervormingen worden ingevoerd van dien aard, dat aan elke volwassen arbeider zulk een loon worde gegarandeerd. - Hier past een woord van verdiende hulde aan allen, die met wijs inzicht en met groot succes verschillende methoden beproefd hebben, om het arbeidsloon zó in evenredigheid te. brengen met de gezinslasten, dat bij de vermeerdering daarvan het loon verhoogd wordt, ja zelfs om, als het geval zich voordoet, te voorzien in buitengewone behoeften.

Ook met de onderneming en den ondernemer moet bij de loonbepaling rekening worden gehouden. Onrechtvaardig immers zou het zijn, buitensporige looneisen te stellen, waaraan de onderneming, op straffe van eigen ondergang en daaruit voortvloeiende ellende voor haar arbeiders, niet kan voldoen. Intussen, als de onderneming minder rendeert door gebrek aan initiatief of activiteit, of doordat ze geen rekening houdt met de vooruitgang op technisch en economisch gebied, dan kan dit niet gelden als een gegrond motief, om het loon der arbeiders te verlagen. Gaat echter de onderneming zelve gedrukt onder onrechtvaardige lasten, of wordt ze gedwongen haar producten beneden de rechtvaardige prijs te verkopen, zodat er te weinig inkomt voor de uitbetaling van een billijk loon aan de arbeiders, dan staan zij, die zulk een druk op de onderneming uitoefenen, schuldig aan een zwaar misdrijf; zij immers ontroven het rechtvaardige loon aan de arbeiders, die door noodzaak worden gedwongen, met minder dan het hun rechtmatig toekomende genoegen te nemen.

Met vereende krachten en in gemeenschappelijk overleg moeten daarom allen, arbeiders en ondernemers, streven naar het overwinnen der moeilijkheden en het wegnemen der beletselen, en bij dit zo heilzame werk steune hen het staatsbestuur door een verstandige politiek. Zou echter de onderneming in een uiterst kritieke toestand geraken, eerst dan moet beraadslaagd worden, of voortzetting mogelijk is, of dat op andere wijze voor de arbeiders gezorgd moet worden. En bij deze inderdaad allerbelangrijkste beslissing moet een goede verstandhouding en een waarlijk christelijke solidariteit tussen werkgevers en werknemers heersen en zich in daden tonen.

Ten slotte moet bij de loonbepaling gerekend worden met het algemeen economisch welzijn. Van hoeveel belang het is voor dit algemeen welzijn, dat de arbeiders en het overige personeel een zeker deel van het loon, dat namelijk wat overblijft na de noodzakelijke uitgaven, besparen en zo geleidelijk tot een bescheiden vermogen komen, hebben wij boven reeds uiteengezet. Maar iets anders, dat bijna even gewichtig en in onze tijd al heel actueel is, mogen wij niet over het hoofd zien, namelijk dat hun, die kunnen en willen werken, ook de gelegenheid daartoe geboden worde. Maar dit wordt in niet geringe mate beïnvloed door de loonstandaard: binnen normale grenzen gehouden, kan er een gunstige invloed van uitgaan, maar evenzeer kan hij belemmerend werken, wanneer die grenzen worden overschreden. Het is immers algemeen bekend, dat zowel te lage als te hoge lonen werkloosheid veroorzaakt hebben. Deze ramp, die wij vooral tijdens ons pausschap onafgebroken zien voortduren, en waarvan duizenden het slachtoffer geworden zijn, heeft de arbeiders gestort in maatschappelijke nood en morele gevaren, zij heeft de welvaart der staten te gronde gericht, en de openbare orde, de vrede en de rust over de gehele wereld in gevaar gebracht. Het is dan ook in strijd met de sociale rechtvaardigheid, wanneer, om persoonlijk voordeel en met verwaarlozing van het algemeen belang, de lonen te laag worden neergedrukt of te hoog worden opgevoerd: en dezelfde rechtvaardigheid vordert, dat in overleg en eensgezindheid de salarissen, zo veel mogelijk, geregeld worden op zulk een wijze, dat een zo groot mogelijk aantal arbeiders werk kan vinden, en een behoorlijk loon verdienen, om in hun levensonderhoud te voorzien.

Een zeer belangrijke factor in deze is ook een juiste verhouding tussen de lonen onderling: en daarmee hangt weer nauw samen een juiste verhouding tussen de prijzen, waartegen de producten der verschillende bedrijven, als landbouwbedrijf, industriële bedrijven enz. verkocht worden. Wanneer op dit alles voldoende gelet wordt, zullen de verschillende takken van bedrijf zich samenvoegen en samengroeien tot één lichaam, en, evenals de delen van het lichaam, elkaar aanvullen en vervolmaken. Eerst dan immers zal het economisch-sociaal leven duurzaam gevestigd zijn, en zijn bestemming bereiken, wanneer aan allen en ieder afzonderlijk al de goederen ter beschikking gesteld zijn, die door de schatten en de hulpmiddelen der natuur, door de techniek, en door de sociale organisatie van het economisch leven kunnen worden opgebracht. De maat nu van die goederen moet zo groot zijn, dat ze niet slechts toereikend is, om in het noodzakelijke en in een passend comfort te voorzien, doch de mensen ook kan brengen tot die welstand, die, mits verstandig gebruikt, niet alleen geen belemmering is voor de deugd, maar haar veeleer krachtig bevordert. H. Thomas van Aquino, De Regimine Principium. I. 15 Paus Leo XIII, Encycliek, Over kapitaal en arbeid, Rerum Novarum (15 mei 1891), 27