"Trouw aan het onderricht van Christus kijken wij naar de werkelijkheid van het gezin vandaag in heel zijn complexiteit, met zijn licht- en schaduwzijden. ... De antropologisch-culturele verandering beïnvloedt vandaag alle aspecten van het leven en vraagt om een analytische en gedifferentieerde benadering." Bisschoppensynodes, 3e Buitengewone Algemene Bisschoppensynode, Relatio Synodi - Familiesynode 2014 (18 okt 2014), 5

In de context van enkele decennia geleden erkenden de bisschoppen van Spanje al een huiselijke werkelijkheid met meer ruimte voor vrijheid,

“met een rechtvaardige verdeling van verplichtingen, verantwoordelijkheden en taken (...). Door de persoonlijke communicatie tussen de echtgenoten meer op haar waarde te schatten draagt men bij aan de humanisering van het hele samenleven van het gezin (...). Noch de maatschappij waarin wij leven, noch de maatschappij waarnaar wij op weg zijn, laten een overleven zonder onderscheid van vormen en modellen uit het verleden toe”.Spanje, Huwelijk en gezin, Matrimonio y familia (6 juli 1979), 3.16.23

Maar

“wij zijn ons bewust van de belangrijkste richting van de antropologisch-culturele verandering waardoor het individu minder dan in het verleden wordt ondersteund door de maat-schappelijke structuren in zijn affectieve leven en het leven in het gezin”. Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 5

Anderzijds

"moet men evenzeer het groeiende gevaar in overweging nemen dat wordt vertegenwoordigd door een tot het uiterste gedreven individualisme, dat de familiebanden aantast en uiteindelijk iedere component van het gezin beschouwt als een eiland, en hierbij laat men in sommige gevallen het idee van een subject prevaleren dat zichzelf vormt naar eigen verlangens die als iets absoluuts worden beschouwd." Bisschoppensynodes, 3e Buitengewone Algemene Bisschoppensynode, Relatio Synodi - Familiesynode 2014 (18 okt 2014), 5 "De spanningen die door een extreme individualistische cultuur van bezit en genot worden veroorzaakt, brengen binnen het gezin een dynamiek van onverdraagzaamheid en agressiviteit teweeg." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 8

Ik zou hieraan willen toevoegen het huidige levensritme, de stress, de organisatie op het gebied van maatschap-pij en werk, omdat het de culturele factoren zijn die de mogelijkheid van blijvende keuzes in gevaar brengen. Tegelijkertijd vinden wij dubbelzinnige verschijnselen. Men waardeert bijvoorbeeld een verpersoonlijking die in plaats van het reproduceren van vooraf bepaald gedrag, gericht is op authenticiteit. Het is een waarde die de verschillende vermogens en de spontaneïteit kan bevorderen, maar die, indien ze verkeerd gericht is, een houding van voortdurend wantrouwen kan kweken, een vlucht voor verplichtingen, een zich opsluiten in gemak, arrogantie. De vrijheid om te kiezen maakt het mogelijk het eigen leven te projecteren en het beste van zichzelf te ontwikkelen, maar als zij geen edele doelstellingen en geen persoonlijke discipline heeft, ontaardt zij in een onvermogen zichzelf edel-moedig te geven. In veel landen waar het aantal huwelijken minder wordt, groeit in feite het aantal personen die beslissen alleen te leven of die samenleven zonder samen te wonen. Wij kunnen ook een prijzenswaardige zin voor gerechtigheid opmerken, maar als deze verkeerd wordt verstaan, verandert zij de burgers in cliënten die alleen maar aanspraak maken op dienstverlening.

Als deze risico’s de wijze beïnvloeden waarop het gezin wordt verstaan, dan kan dit veranderen in een iets met een passagiere waarde, waar men gebruik van maakt wanneer het iemand uitkomt of waar men rechten gaat opeisen, terwijl de onderlinge relaties worden overgelaten aan de wispelturige onzekerheid van verlangens en omstandigheden. In wezen is het vandaag gemakkelijk echte vrijheid te verwarren met het idee dat ieder oordeelt zoals het hem goeddunkt, alsof er buiten het individu geen waarheden, waarden, principes zouden bestaan die ons richting geven, alsof alles hetzelfde zou zijn en men alles maar zou moeten toestaan. In deze context wordt het ideaal van het huwelijk, met een verplichting tot exclusiviteit en stabiliteit, uiteindelijk verwoest door toevallige conventies of grillen van het gevoel. Men is bang voor eenzaamheid, men verlangt ruimte voor bescherming en trouw, maar tegelijkertijd groeit de vrees in beslag te worden genomen door een relatie die vergt dat de bevrediging van persoonlijke aspiraties op de tweede plaats komt.

Als christenen mogen wij ons er niet aan onttrekken het huwelijk te promoten, uit vrees tegen de huidige gevoeligheid in te gaan, om met de mode mee te gaan of omdat we ons door morele en menselijke ontaarding laten intimideren. Wij zouden daarmee de wereld waarden onthouden die wij kunnen en moeten bieden. Zeker, het heeft geen zin te blijven stilstaan bij een retorische aanklacht tegen het huidige kwaad, alsof wij daar niets aan zouden kunnen veranderen. Het heeft evenmin nut normen te willen opleggen met een beroep op autoriteit. Er wordt van ons een meer verantwoordelijke en edelmoedige krachtsinspanning gevraagd die erin bestaat de argumenten en de motieven te presenteren om te kiezen voor huwelijk en gezin, zodat de mensen meer bereid zijn antwoord te geven op de genade die God hun biedt.

Tegelijkertijd moeten wij zo nederig en realistisch zijn te erkennen dat soms de manier waarop wij de christelijke overtuigingen uiteenzetten en de wijze waarop wij de mensen behandelen, hebben bijgedragen aan het veroorzaken van hetgeen waarover wij ons heden beklagen en daarop is zelf kritiek ons passend en heilzaam antwoord. Anderzijds hebben wij het huwelijk vaak zodanig gepresenteerd dat de eenwording als doel ervan, de uitnodiging te groeien in liefde en het ideaal van wederzijdse hulp onder-belicht zijn gebleven, doordat bijna uitsluitend het accent werd gelegd op de plicht tot voortplanting. Evenmin hebben wij gezorgd voor een goede begeleiding van de nieuwe echtgenoten in hun eerste jaren, met voorstellen die passen bij hun dagindeling, hun taalgebruik, hun meest concrete zorgen. Andere keren hebben wij een te abstract theologisch, bijna kunst-matig geconstrueerd ideaal van het huwelijk gepresenteerd, dat ver afstaat van de concrete situatie en de daadwerkelijke mogelijkheden van de gezinnen, zoals ze zijn. Deze buitensporige idealisering heeft, vooral wanneer wij hebben verzuimd het vertrouwen in de genade te wekken, het huwelijk niet wenselijker en aantrekkelijker gemaakt, integendeel.

Gedurende lange tijd hebben wij geloofd dat wij door alleen maar de nadruk te leggen op leerstellige, bio-ethische en morele kwesties, zonder hen te motiveren zich voor de genade open te stellen, de gezinnen al voldoende hadden gesteund, de band tussen de echtgenoten voldoende hadden verstevigd en hun samenleven voldoende betekenis hadden gegeven. Het valt ons moeilijk het huwelijk eerder als een dynamische weg van groei en verwezenlijking te presenteren dan als een last die men zijn hele leven moet dragen. Wij hebben er ook moeite mee ruimte te laten voor het geweten van de gelovigen, die geconfronteerd met hun grenzen vaak zo goed mogelijk beantwoorden aan het Evangelie en met hun persoonlijke onderscheiding verder gaan met betrekking tot situaties waarin alle schema’s stuklopen. Wij zijn geroepen om het geweten te vormen, niet om te pretenderen het te vervangen.

Wij moeten dankbaar zijn voor het feit dat het merendeel van de mensen gezinsrelaties hoogacht waarvan men beoogt dat ze duurzaam zijn en het respect voor de ander garanderen. Daarom wordt het gewaardeerd dat de Kerk ruimte biedt voor begeleiding en bijstand met betrekking tot kwesties die verband houden met een groei van de liefde, het overwinnen van conflicten en de opvoeding van de kinderen. Velen waarderen de kracht van de genade, die zij waarnemen in de sacramentele verzoening en de Eucharistie en die het hun mogelijk maakt de uitdagingen van het huwelijk en het gezin te doorstaan. In enkele landen, vooral in verschillende delen van Afrika, is de secularisering er niet in geslaagd enkele traditionele waarden te verzwakken en komt er bij ieder huwelijk tussen twee heel grote families waarin men nog een vast omschreven systeem voor de aanpak van conflicten en problemen handhaaft, een sterke band tot stand. In de huidige wereld wordt ook het getuigenis van echtgenoten op prijs gesteld die niet alleen in de tijd hebben volhard, maar ook verder gaan met een gemeenschappelijk doel en de genegenheid bewaren. Dit opent de deur voor een positieve, gastvrije pastoraal, die een geleidelijke verdieping van de eisen van het Evangelie mogelijk maakt. Vaak hebben wij echter gehandeld met een defensieve houding en verspillen wij pastorale energie door de aanvallen op een decadente wereld te vermeerderen en door met weinig kracht voorstellen te doen om wegen van geluk aan te geven. Velen zien niet dat de boodschap van Kerk betreffende huwelijk en gezin een duidelijke weerspiegeling is geweest van de prediking en de houding van Jezus, die tegelijkertijd een veeleisend ideaal voorhield en nooit het vermogen verloor broze mensen zoals de Samaritaanse en de overspelige vrouw meevoelend nabij te zijn.

Dit betekent niet, dat men niet meer het culturele verval erkent dat de liefde en de toewijding niet bevordert. De aan beide laatste synodes voorafgaande enquêtes hebben verschillende symptomen van de “cultuur van het voorlopige” naar voren gebracht. Ik doel hier bijvoorbeeld op de snelheid waarmee de mensen van de ene naar de andere affectieve relatie gaan. Zij geloven dat men de liefde, zoals bij maatschappelijke netwerken, naar believen van de consument kan aansluiten of afsluiten of ook snel kan blokkeren. Ik denk ook aan de vrees die het perspectief van een permanente verplichting veroorzaakt, aan de obsessie voor vrije tijd, aan relaties die kosten en voordelen berekenen en alleen worden gehandhaafd, als ze een middel zijn om de eenzaamheid te verhelpen, om bescherming te hebben of om een of andere dienstverlening te krijgen. Wat er gebeurt met voorwerpen en het milieu, wordt overgedragen op affectieve relaties: alles kan worden weggegooid, ieder gebruikt en werpt weg, verspilt en breekt, exploiteert en buit uit, zolang als het nuttig is. En vervolgens de groeten! Narcisme maakt dat de mensen niet in staat zijn verder te kijken dan zichzelf, de eigen verlangens en noden. Maar wie anderen gebruikt, zal vroeg of laat uiteindelijk met dezelfde logica zelf worden gebruikt, gemanipuleerd en in de steek gelaten. Het is vermeldenswaardig dat het verbreken van banden vaak plaatsvindt tussen volwassenen die een soort “autonomie” zoeken en het ideaal afwijzen van samen oud worden, waarbij de een zorgt voor de ander en men elkaar ondersteunt.

"Op het gevaar af het te eenvoudig voor te stellen, kunnen we zeggen dat we in een cultuur leven die jonge mensen onder druk zet geen gezin te beginnen, omdat het hen aan mogelijkheden voor de toekomst ontbreekt. Deze zelfde cultuur echter biedt anderen zoveel opties dat ook zij er vanaf worden gebracht een gezin te beginnen." Paus Franciscus, Toespraak, Capitol Hill, Washington (DC), Tot de gemeenschappelijke vergadering van Huis en Senaat van het Amerikaanse Parlement (24 sept 2015), 23

In sommige landen worden jonge mensen 

"ertoe gebracht het huwelijk uit te stellen door problemen van economische aard, problemen die samenhangen met werk of studie. Soms ook om andere redenen, zoals de invloed van ideologieën die huwelijk en gezin onderwaarderen, de ervaring van mislukking van andere paren, die zij niet willen riskeren, de angst voor iets dat zij als te groot en heilig beschouwen, de maatschappelijke kansen en economische voordelen die uit het samenwonen voortvloeien, een puur emotionele en romantische opvatting over liefde, de angst vrijheid en autonomie te verliezen, het afwijzen van iets dat wordt gevoeld als institutioneel en bureaucratisch." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 29

Wij moeten de woorden, motiveringen en getuigenissen vinden die ons helpen de jongeren tot in hun diepste vezels te raken, daar waar zij meer in staat zijn tot edelmoedigheid, engagement, liefde en ook tot heldhaftigheid, om hen uit te nodigen met enthousiasme en moed de uitdaging van het huwelijk aan te gaan.

De synodevaders hebben verwezen naar de huidige

“culturele tendensen die een onbegrensde affectiviteit lijken op te leggen (...) een narcistische, onstabiele en veranderlijke affectiviteit, die mensen niet altijd helpt om een grotere rijpheid te bereiken”.

Zij hebben gezegd bezorgd te zijn om

“verbreiding van de pornografie en de vercommercialisering van het lichaam, ook bevorderd door een verkeerd gebruik van internet, baart zorgen en de situatie van de mensen die tot prostitutie verplicht worden, dient te worden aangeklaagd”.

In deze context,

“zijn echtparen soms onzeker, twijfelend en hebben moeite om een manier te vinden om te groeien. Talrijk zijn degenen die ertoe neigen te blijven steken in de primaire stadia van het emotionele en seksuele leven. De crisis van een echtpaar destabiliseert het gezin en kan door uit elkaar gaan en echtscheiding uiteindelijk ernstige gevolgen hebben voor de volwassenen, de kinderen en de samenleving door het individu en de maatschappelijke banden te verzwakken." Bisschoppensynodes, 3e Buitengewone Algemene Bisschoppensynode, Relatio Synodi - Familiesynode 2014 (18 okt 2014), 10

Huwelijkscrises worden vaak

“haastig en zonder de moed van het geduld, de toetsing, de wederzijdse vergeving, de verzoening en ook het offer worden aangepakt. Mislukkingen maken zo plaats voor nieuwe relaties, nieuwe paren, nieuwe verbintenissen en nieuwe huwelijken en scheppen daarmee complexe gezinssituaties die voor een christelijke keuze problematisch zijn.” Bisschoppensynodes, Boodschap van de Derde Buitengewone Algemene Vergadering van de Bisschoppensynode, Boodschap aan de christelijke gezinnen (18 okt 2014), 1

"Ook de demografische terugloop, die te wijten is aan een anti-geboortementaliteit en wordt bevorderd door een politiek op wereldniveau van reproductieve gezondheid, bepaalt niet alleen een toestand waarin het elkaar afwisselen van de generaties niet meer verzekerd is, maar heeft ook het risico mettertijd te leiden tot een economische verarming en een verlies van de hoop op de toekomst. De ontwikkeling van de biotechnologieën heeft ook een sterke invloed gehad op de geboortecijfer." Bisschoppensynodes, 3e Buitengewone Algemene Bisschoppensynode, Relatio Synodi - Familiesynode 2014 (18 okt 2014), 10

Hierbij kunnen nog andere factoren komen zoals

"de industrialisering, de seksuele revolutie, de angst voor overbevolking, economische problemen, ...  De consumptiemaatschappij kan de mensen ook afhouden van het krijgen van kinderen, al was het maar om hun vrijheid en eigen levensstijl te behouden." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 7

Weliswaar kan een juist geweten van de echtgenoten, wanneer zij zeer edelmoedig zijn geweest in het doorgeven van het leven, hen tot de beslissing brengen het aantal kinderen om voldoende ernstige redenen te beperken, maar

"Uit liefde voor deze waardigheid van het geweten verwerpt de Kerk met alle kracht een dwingende tussenkomst van de staat ten gunste van geboortebeperking, sterilisatie of zelfs abortus." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 63

Dergelijke maatregelen zijn eveneens onaan-vaardbaar op plaatsen met een hoog geboortecijfer, maar er moet tevens worden geconstateerd dat politici deze ook aanmoedigen in sommige landen die lijden onder het drama van een zeer laag geboortecijfer. Zoals de bisschoppen van Korea hebben aangegeven is dit

"zeer tegenstrijdig handelen en tekort schieten in de eigen plicht." Zuid-Korea, Naar een cultuur van leven!, Towards a Culture of Life! (15 mrt 2007)

De verzwakking van het geloof en de religieuze praktijk in sommige landen heeft een uitwerking op de gezinnen en laat hen nog meer alleen achter met hun problemen. De synodevaders hebben gesteld dat

"een van de grootste vormen van de armoede van de huidige cultuur is de eenzaamheid, de vrucht van de afwezigheid van God in het leven van de mensen en de broosheid van de relaties. Er is ook een algemeen gevoel van onmacht ten opzichte van de maatschappelijk-economische werkelijkheid, die vaak uitloopt op het verpletteren van de gezinnen. (..) Dikwijls voelen de gezinnen zich in de steek gelaten door de desinteresse en de geringe belangstelling van de kant van de instellingen. De negatieve gevolgen vanuit het perspectief van de maatschappelijke organisatie zijn evident: van de demografische crisis tot de moeilijkheden in de opvoeding, van de moeite die men heeft om het leven dat wordt geboren, te ontvangen tot het voelen van de aanwezigheid van de ouderen als een last tot het zich verbreiden van een gevoelsmatig onbehagen dat soms komt tot geweld. Het is de verantwoordelijkheid van de staat voorwaarden op het terrein van wetten en werk te scheppen om de toekomst van de jongeren te garanderen en hen te helpen om hun plan een gezin te stichten te verwezenlijken." Bisschoppensynodes, 3e Buitengewone Algemene Bisschoppensynode, Relatio Synodi - Familiesynode 2014 (18 okt 2014), 6

Het ontbreken van een fatsoenlijke of passende woning leidt vaak tot uitstel van de formalisering van een relatie. Hier moet eraan worden herinnerd dat

“een gezin het recht heeft op een fatsoenlijke woning, geschikt voor het leven van het gezin en in overeenstemming met het aantal leden, in een omgeving die voorziet in de basisvoorzieningen voor het leven van een gezin en een gemeenschap”.Pauselijke Raad voor het Gezin, Handvest van de Rechten van het gezin (22 okt 1983), 11

{...}

Het gezin is een kostbaar goed voor de samenleving, dat moet beschermd en verdedigd worden. Gezinnen hebben het recht om steun van de overheid te verwachten op juridisch, economisch, sociaal en fiscaal vlak. Vgl. Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 11-12

"De Kerk (heeft) altijd als een deel van haar zending beschouwd om ...  het huwelijk en het gezin, ... te bevorderen en te verdedigen tegen allen die ze belagen." Pauselijke Raad voor het Gezin, Handvest van de Rechten van het gezin (22 okt 1983). M.

{...}

Pauselijke Raad voor het Gezin, Handvest van de Rechten van het gezin (22 okt 1983), 9

“Economische dwang sluit de toegang van gezinnen tot opvoeding, cultureel leven en actief maatschappelijk leven uit. Het huidige economische systeem veroorzaakt verschillende vormen van maatschappelijke uitsluiting. De gezinnen lijden in het bijzonder onder de problemen die het werk betreffen. De mogelijkheden voor jongeren zijn gering en het aanbod van werk is zeer selectief en onbestendig. De werkdagen zijn lang en worden vaak verzwaard door lange reistijden. Dit helpt de gezinnen niet om bij elkaar en bij de kinderen te zijn om zo hun relaties dagelijks te voeden”. Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 14

Er zijn 

"veel kinderen die buiten een huwelijk worden geboren, en veel kinderen die vervolgens opgroeien met maar één ouder of in een uitgebreide of opnieuw gevormde gezinscontext. ... Seksuele uitbuiting van kinderen is vervolgens een van de meest schandalige en perverse realiteiten van de huidige maatschappij. Ook de samenlevingen die doortrokken zijn van geweld vanwege oorlog, terrorisme of de aanwezigheid van de georganiseerde misdaad, laten vooral in de grote metropolen verslechterde gezinssituaties zien en aan de rand hiervan groeit het zogeheten verschijnsel van de straatkinderen." Bisschoppensynodes, 3e Buitengewone Algemene Bisschoppensynode, Relatio Synodi - Familiesynode 2014 (18 okt 2014), 8

Seksueel misbruik van kinderen is nog des te meer een schandaal wanneer het plaats heeft op plaatsen waar ze geacht het meest veilig te zijn, vooral binnen gezinnen, scholen en gemeenschappen en christelijke instituties. Vgl. Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 78

De Synode vestigde de aandacht hierop door te verklaren dat

"op verschillende manieren hele bevolkingen in verschillende delen van de wereld. De Kerk heeft op dit gebied een vooraanstaande rol gespeeld. De noodzaak om dit evangelische getuigenis Vgl. Mt. 25, 35 te handhaven en te ontwikkelen blijkt vandaag meer dan ooit dringend noodzakelijk. ... De menselijke mobiliteit, die beantwoordt aan de natuurlijke historische beweging van de volken, kan een authentieke rijkdom blijken te zijn, zowel voor het gezin dat emigreert, als voor het land dat het opneemt. Iets anders is de gedwongen migratie van gezinnen, vrucht van omstandigheden van oorlog, vervolging, armoede, onrecht, getekend door de wederwaardigheden van een reis die vaak het leven in gevaar brengt, mensen traumatiseert en gezinnen destabiliseert. De begeleiding van migranten vereist een specifieke pastoraal die gericht is op gezinnen die migreren, maar ook op leden van gezinnen die in hun plaats van oorsprong zijn achtergebleven. Dat moet ook door middel van een specifieke pastorale zorg worden verwezenlijkt met respect voor hun cultuur, de menselijke en religieuze vorming waaruit zij voortkomen, de geestelijke rijkdom van hun riten en tradities. .... Migraties blijken bijzonder dramatisch en verwoestend te zijn voor gezinnen en individuen, wanneer zij buiten de legaliteit vallen en worden ondersteund door internationale circuits van mensenhandel. Hetzelfde kan worden gezegd, wanneer zij niet begeleide vrouwen of kinderen betreffen die tot een lang verblijf in doorgangsplaatsen, in vluchtelingenkampen worden gedwongen, waar het onmogelijk is een traject van integratie te beginnen. Uiterste armoede en andere omstandigheden van desintegratie brengen gezinnen soms ertoe zelfs hun eigen kinderen te verkopen voor prostitutie of orgaanhandel." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 23 Vgl. Paus Franciscus, Boodschap, 102e Werelddag van Migranten en Vluchtelingen - 17 januari 2016, Migranten en vluchtelingen dagen ons uit. Het antwoord van het Evangelie van Barmhartigheid (12 sept 2015) "De vervolgingen van de christenen, evenals die van etnische en religieuze minderheden in verschillende delen van de wereld, vooral in het Midden-Oosten, zijn een grote beproeving: niet alleen voor de Kerk, maar ook voor heel de internationale gemeenschap. Iedere inspanning moet worden ondersteund om het verblijf van christelijke gezinnen en gemeenschappen in hun land van oorsprong te begunstigen." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 24

De Vaders hebben ook speciale aandacht gevraagd voor

"de gezinnen met gehandicapten, waarin een handicap die het leven binnenkomt, een diepe en onverwachte uitdaging doet ontstaan en evenwicht, wensen en verwachtingen overhoop gooit. ... Gezinnen die met liefde de moeilijke beproeving van een gehandicapt kind aanvaarden, verdienen grote bewondering. Zij geven de Kerk en de maatschappij een kostbaar getuigenis van trouw aan de gave van het leven. Het gezin zal samen met de christelijke gemeenschap nieuwe gebaren en uitingen, vormen van begrip en identiteit kunnen ontdekken op de weg van het ontvangen van en het zorgen voor het mysterie van de broosheid. Mensen met een handicap vormen voor het gezin een gave en een gelegenheid om te groeien in liefde, wederzijdse hulp en eenheid. ... Het gezin dat met de blik van het geloof de aanwezigheid van gehandicapten aanvaardt, zal de hoedanigheid en de waarde van ieder leven met zijn behoeften, rechten en kansen altijd kunnen erkennen en waarborgen. Het zal in iedere fase van het leven diensten en zorg vereisen en gezelschap en genegenheid bevorderen." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 21

Hier wil ik benadrukken dat toewijding en zorg getoond aan migranten zowel als aan personen met speciale behoeften een teken is van de Geest. Beide situaties zijn paradigmatische:  ze dienen als een test van onze inzet om te laten zien dat de genade in anderen te verwelkomen en hulp  aan de kwetsbaren volledig onderdeel is van onze gemeenschappen.

"Het merendeel van de gezinnen respecteert de ouderen, omgeeft hen met genegenheid en beschouwt hen als een zegen. Een bijzondere waardering gaat uit naar de verenigingen en bewegingen van gezinnen die in geestelijk en maatschappelijk perspectief ten gunste van de ouderen werken, in het bijzonder in samenwerking met de priesters in de zielzorg...In hoog geïndustrialiseerde maatschappijen, waar hun aantal neigt toe te nemen, terwijl het geboortecijfer daalt, lopen zij het risico als een last te worden gezien. Anderzijds stelt de zorg die zij vragen, hun dierbaren vaak zwaar op de proef." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 17 "Het op zijn juiste waarde schatten van de slotfase van het leven is vandaag des te noodzakelijker, naarmate men op iedere wijze het ogenblik van het heengaan tracht te verdringen. De broosheid en de afhankelijkheid van de bejaarde worden soms ten onrechte uitgebuit voor puur economisch voordeel. Talrijke gezinnen leren ons dat het mogelijk is de laatste levensfasen onder ogen te zien door de zin van de vervulling en het integreren van het bestaan in het paasmysterie op zijn juiste waarde te schatten. Een groot aantal bejaarden wordt in kerkelijke structuren opgevangen waar zij in een rustige en vertrouwde omgeving op materieel en geestelijk vlak kunnen leven. Euthanasie en hulp bij zelfdoding zijn ernstige bedreigingen voor de gezinnen in heel de wereld. In veel landen is het praktiseren hiervan legaal. Terwijl de Kerk zich krachtig verzet tegen deze praktijk, voelt zij de plicht de gezinnen te helpen die zorgen voor hun oude en zieke leden." Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 20

Ik wil de situatie van de gezinnen naar voren brengen die worden verpletterd onder de ellende, op zoveel wijzen worden gestraft, waar men op een hartverscheurende wijze met de marges van het leven te maken heeft. Als allen al moeilijkheden tegenkomen, dan worden deze in een zeer arm huis erger. Vgl. Bisschoppensynodes, Relatio Finalis - Synode 2015 (24 okt 2015), 15 Als, bijvoorbeeld, een vrouw door een scheiding of om andere redenen haar kind alleen moet opvoeden en moet werken zonder de mogelijkheid het aan iemand anders over te laten, dan groeit het op in een verlatenheid die het blootstelt aan iedere soort van risico, en blijft zijn persoonlijke rijping gevaar lopen. In de moeilijke situaties die de meest behoeftigen doormaken, moet de Kerk er in het bijzonder voor zorgen begrip te tonen, te troosten, te integreren, waarbij zij het vermijdt hun een reeks normen op te leggen, als waren het stenen, met als resultaat dat zij zich veroordeeld en in de steek gelaten voelen juist door de Moeder die geroepen is hun de barmhartigheid van God te brengen. Zo willen sommigen in plaats van de genezende kracht van de genade en het licht van het Evangelie aan te bieden, het Evangelie

"‘indoctrineren’",

het veranderen in

"dode stenen die naar anderen moeten worden geworpen." Paus Franciscus, Toespraak, Aan het eind van de werkzaamheden van de 14e Gewone Bisschoppensynode (2015) - Synode-aula, Het woord gezin heeft een nieuwe weerklank (24 okt 2015), 5