Vanaf de tijd dat de leer alleen maar mondeling werd doorgegeven door de apostelen of via hun brieven, die in de Kerken circuleerden om voorgelezen te worden tot op onze dagen, waarin men over allerlei moderne hulpmiddelen beschikt, heeft de catechese nooit nagelaten wegen en middelen te zoeken, die het meest geschikt waren voor hun zending, met actieve deelname daarbij van de gemeenschappen en gestimuleerd door de pastores. De inspanning moet worden voortgezet.

Ik denk spontaan aan de grote mogelijkheden, die de media voor sociale communicatie en voor groepscommunicatie openstellen: televisie, radio, pers, grammofoonplaten, magneetbanden en de hele audiovisuele apparatuur.

Gelukkige ervaringen op dat gebied wettigen grote verwachtingen. Om maar één voorbeeld te geven: een radio- of televisieprogramma dat esthetische kwaliteit weet te verbinden met strikte trouw aan de leer van de kerk, draagt goede vruchten. De Kerk krijgt momenteel heel wat kansen om aan deze problemen aandacht te besteden, met name tijdens de dagen van de media. Het is dus niet nodig hier langer te blijven bij stilstaan, hoe belangrijk de zaak ook is.

Ik denk vervolgens aan enkele bijzondere en belangrijke ogenblikken, waarbij de catechese vanzelf een plaats krijgt. Ik noem bv. de bedevaarten op diocesaan, regionaal of nationaal vlak; zij zullen aan geestelijke diepgang winnen indien zij gecentreerd zijn rond een gekozen thema ter overweging: uit het leven van Christus bv. of van Maria of van een of andere heilige. Ik denk ook aan de traditionele missies: vaak werden zij overhaast afgeschaft, zonder iets beters in de plaats te stellen; op een vernieuwde wijze in eer hersteld, zullen zij ertoe bijdragen, periodiek op krachtige wijze het christelijk leven te hernieuwen. Verder zijn er de Bijbelkringen; die moeten verder gaan dan de exegese alleen en de mogelijkheden bieden om van Gods woord te leven. In verband met de samenkomsten van de zogenoemde kerkelijke basisgemeenschappen, verwijs ik naar de normen die uiteengezet zijn in de apostolische aansporing H. Paus Paulus VI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Evangelii Nuntiandi
Over de Evangelisatie in de Moderne Wereld
(8 december 1975). Vgl. H. Paus Paulus VI, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de Evangelisatie in de Moderne Wereld, Evangelii Nuntiandi (8 dec 1975), 58 Ik vermeld graag de jongerengroepen die in veel landen bestaan, onder verschillende benamingen en vormen, maar altijd met dezelfde doelstelling, nl. Jezus Christus leren kennen en leren leven volgens het Evangelie. Die groepen worden steeds talrijker en bloeien als een lenteverschijnsel; dat de Kerk veel troost verschaft: groepen van katholieke actie, caritatieve groepen, groepen van gemeenschappelijk gebed, christelijke denkgroepen en soortgelijke. Zonder twijfel bieden deze groeperingen een niet geringe hoop voor de Kerk van de toekomst. Welnu, ik wil mij speciaal richten tot u, jongeren die er lid van zijt; tot u, hun leiders; tot u, priesters die er het beste deel van uw pastorale inzet aan wijdt. Dergelijke samenkomsten zijn inderdaad uitstekende gelegenheden om mekaar te ontmoeten, om de rijkdom te ontdekken van waarden als vriendschap, solidariteit onder jongeren, vreugde en enthousiasme, om samen te overleggen rond de gebeurtenissen en realiteiten van het leven. Maar, in Jezus naam, zo bezweer ik u, sta onder geen enkele voorwaarde toe, dat die zo rijke samenkomsten verstoken blijven van ernstige studie van de christelijke leer. Anders zal het gevaar bestaan - helaas is het reeds al te vaak bewaarheid -, dat die groepen hun leden en ook de Kerk zelf zullen teleurstellen.

De inspanning, die in deze en andere omstandigheden aan de catechese wordt besteed, zal des te beter aanslaan en rijkere vruchten dragen naarmate men meer rekening houdt met het eigen karakter van elke vorm. Elke catechetische inspanning, moet op verstandige wijze inspelen op de feitelijkheden. Dat zal tot resultaat hebben dat het uiteenlopende en aanvullende of complementaire karakter van elk van die benaderingen tot zijn recht komt. Zo wordt de volle rijkdom ontvouwd van hetgeen als catechese kan gebeuren. Maar steeds zijn er drie dimensies: woord, herinnering en getuigenis, d.w.z. het onderricht, de heilige viering en het engagement in de praktijk van het leven. Deze drievoudige dimensie werd door de Boodschap van de synode aan het Volk van God Vgl. Bisschoppensynodes, Naar aanleiding van de Bisschoppensynode over Catechese in onze tijd, Boodschap aan het Volk van God over de catechese (28 okt 1977), 7-10 in evidentie gezet.

Deze opmerking is nog meer van toepassing voor de catechese, die plaats vindt in de viering van de liturgie, meer bepaald voor de homilie tijdens de eucharistische samenkomst. Natuurlijk valt de specificiteit en het eigen ritme van een viering te eerbiedigen. Maar met inachtneming daarvan gebruikt de homilie toch dezelfde weg als de catechese, om die weg bij zijn natuurlijk eindpunt te laten uitmonden. Op een gelijkaardige wijze zet zij de leerlingen van Christus er toe aan dagelijks de geestelijke tocht te aanvaarden in waarheid, aanbidding en dankzegging. In die context kan men terecht zeggen dat de catechetische pedagogie in de Eucharistie haar begin en voltooiing vindt, en dit doorheen de kringloop van het liturgisch jaar.

Een prediking die op de Bijbelse teksten gecentreerd is, bereikt op haar eigen manier dat de christengelovigen alle mysteries van het geloof en de normen van christelijk leven vollediger en dieper leren kennen. Aan de homilie moet dan ook een grote aandacht besteed worden: niet te lang en niet te kort, altijd degelijk voorbereid, rijk aan gedachten, verstaanbaar voor de toehoorders, en voorbehouden aan de gewijde bedienaars. Zij moet haar plaats krijgen in iedere eucharistieviering op de zondagen en de voorgeschreven feestdagen en ook bij de vieringen van doopsel, boete, huwelijk en begrafenis. Daarin ligt een van de weldaden van de liturgievernieuwing.

In dit geheel van wegen en middelen - iedere inspanning van de Kerk vertoont een catechetische dimensie - verdienen de catechismussen, verre van hun belangrijke plaats te verliezen, een nieuwe aandacht. Een van de belangrijkste aspecten van de hedendaagse catechetische vernieuwing bestaat in het overvloedig verschijnen van herwerkte en nieuwe catechetische boeken, zowat overal in de Kerk. Veel van dergelijke werken werden reeds met goed gevolg uitgegeven en betekenen een ware rijkdom voor de catechetische vorming. Maar tegelijk moet men eerlijk en nederig toegeven, dat deze rijkdom en overvloed van boeken ook twijfelachtige essays deed ontstaan evenals boeken die schadelijk zijn voor jonge mensen en voor het leven van de Kerk. Onder meer uit angstige bezorgdheid om een betere taal te vinden of om de mode te volgen, van de laatste pedagogische methodes ontstaan telkens weer catechetische werken die jongeren en zelfs volwassenen in verwarring brengen, ofwel doordat zij bewust of onbewust aan sommige wezenlijke onderdelen van het geloof van de Kerk voorbijgaan, ofwel doordat zij aan sommige punten een te groot belang toekennen ten koste van andere, of nog het meest doordat zij vanuit een globale benadering een zeer “horizontale” ingesteldheid namelijk, afwijken van de leer van het kerkelijk leergezag.

Het is dus niet voldoende de catechetische werken te vermenigvuldigen. Willen zij in overeenstemming zijn met hun finaliteit, dan moeten meerdere voorwaarden vervuld worden:

• zij moeten aansluiten bij het concrete leven van de generatie, waarvoor zij bestemd zijn en ten nauwste rekening houden met hun zorgen, vragen, strijd en hoop;
• zij moeten proberen de taal te vinden, die verstaan wordt door de mensen van die generatie;
• zij moeten er voor zorgen de volledige boodschap van Jezus en zijn Kerk weer te geven, niets weg te laten of te misvormen, maar alles zodanig te ordenen en voor te stellen, dat het wezenlijke naar voren komt;
• zij moeten bij de gebruikers van die werken een vollediger confrontatie viseren met de mysteries van Christus, waaruit een echte bekering kan ontstaan en aldus een leven dat meer afgestemd is op Gods wil.

Al degenen die de zware taak op zich nemen deze hulpmiddelen van de catechese en vooral de catechismusteksten voor te bereiden, kunnen dit niet doen zonder de goedkeuring van die pastores die daartoe toestemming kunnen geven, en ook niet zonder zich zo strikt mogelijk te houden aan het Algemeen Directorium voor Catechese, waarnaar zij zich te refereren hebben als naar een blijvende norm. Vgl. Congregatie voor de Clerus, Algemeen directorium voor de catechese, Directorium Catechisticum Generale (11 apr 1971), 119-121

In dat verband wil ik graag de bisschoppenconferenties van de hele wereld met aandrang aansporen om, met geduld maar ook met volharding en in goede verstandhouding met de Apostolische Stoel te werken aan de belangrijke taak die de samenstelling van catechismussen insluit. Die catechismussen zullen trouw zijn aan de hoofdinhoud van de Openbaring en uitmunten door een methodiek die aangepast is aan de eisen van onze tijd, zodat zij in staat zijn de christelijke generaties van de nieuwe tijd op te voeden tot een robuust geloof.

Deze korte beschrijving van hulpmiddelen en wegen van de hedendaagse catechese wil geen volledige weergave zijn van de vele voorstellen, die door de vaders in de synode zijn uitgewerkt. Het is hartversterkend te ervaren dat in de afzonderlijke delen van de wereld heden ten dage een uitstekende gezamenlijke arbeid wordt geleverd voor een catechetische vernieuwing die strenger opgezet is en die meer garanties biedt betreffende de gesignaleerde aspecten van dit onderricht. Het valt niet te betwijfelen dat de Kerk de ervaren mensen en de geschikte middelen, zal blijven vinden om - met Gods genade - te beantwoorden aan de veeleisende communicatie met de mensen van deze tijd.