Dierbare vrienden,

Deze ontmoeting verheugt mij echt. Zij verenigt verantwoordelijken van de belangrijkste godsdiensten in Albanië. Ik groet ieder van u met diep respect, u en de gemeenschappen die u vertegenwoordigt; en ik dank Monseigneur Massafra van ganser harte voor zijn woorden. Het is belangrijk dat u hier samen bent: het is een teken van de dialoog die u dagelijks voert door de relaties van broederlijkheid en samenwerking die u probeert te smeden voor het welzijn van heel de samenleving.

Albanië is spijtig genoeg getuige geweest van zo een geweld en drama’s, veroorzaakt door de gedwongen verbanning van God uit het persoonlijk en gemeenschappelijk leven. Wanneer men in naam van een ideologie, God uit de samenleving wil bannen, aanbidt men uiteindelijk afgoden en al vlug raakt de mens op een dwaalspoor, wordt zijn waardigheid met voeten getreden, zijn rechten geschonden. U weet goed tot welke brutaliteiten de beroving van gewetensvrijheid en godsdienstvrijheid kan leiden en hoe die kwetsuren het uitgangspunt zijn voor een radicaal verarmde mensheid, beroofd van hoop en van idealen om naar te verwijzen. De veranderingen sinds de jaren ’90 van de voorbije eeuw hadden ook een positieve uitwerking, namelijk voorwaarden scheppen voor een effectieve godsdienstvrijheid. Dat heeft elke gemeenschap de mogelijkheid gegeven de tradities die ondanks de vreselijke vervolgingen nooit uitgedoofd waren, terug leven in te blazen en ieder kon vanuit zijn eigen godsdienstige overtuiging een positieve bijdrage leveren eerst aan de morele heropbouw van het land en vervolgens aan de economische.

Zoals de heilige Johannes Paulus II tijdens zijn historisch bezoek aan Albanië in 1993 zei: “godsdienstvrijheid … is niet alleen een kostbare gave van de Heer voor wie de genade van het geloof ontvangen hebben: zij is voor iedereen een gave omdat zij de fundamentele waarborg is van iedere vrijheid (…) Als wij één enkele Schepper hebben, zijn wij allen broeders! Daaraan herinnert ons niets zo sterk als het geloof. Zo is godsdienstvrijheid een schild tegen ieder totalitarisme en een beslissende bijdrage tot broederlijkheid onder de mensen” (Boodschap tot het Albanese volk, 25 april 1993).

Maar hieraan moet onmiddellijk toegevoegd worden: “Echte godsdienstvrijheid heeft een afschuw van bekoringen van onverdraagzaamheid en sektarisme en bevordert een respectvolle en opbouwende dialoog” (ibid.). Wij kunnen niet loochenen dat onverdraagzaamheid voor wie een andere godsdienstige overtuiging heeft dan de zijne, een bijzonder verraderlijke vijand is, die zich vandaag helaas in verschillende gebieden van de wereld manifesteert. Als gelovigen, moeten wij bijzonder waakzaam zijn dat de godsdienstigheid en ethiek die wij met overtuiging beleven en waarvan wij geestdriftig getuigen, steeds tot uiting komt in houdingen, het mysterie waardig, het mysterie dat we willen huldigen door vastberaden afwijzing van al die onwaarachtige en misvormde beelden van de godsdienst die God noch de mens waardig zijn. Echte godsdienst is een bron van vrede, niet van geweld! Niemand kan Gods Naam gebruiken om geweld te plegen! Doden in Gods Naam is een groot heiligschennis! Discrimineren in Gods Naam is onmenselijk.

Vanuit dit standpunt is godsdienstvrijheid geen recht dat alleen kan gewaarborgd worden door het heersend wetgevend systeem, al is het noodzakelijk: het is een gemeenschappelijke ruimte, een sfeer van respect en samenwerking die opgebouwd wordt met ieders medewerking, zelfs van hen die geen enkele godsdienstige overtuiging hebben. Ik permitteer mij op twee houdingen te wijzen die van bijzonder nut kunnen zijn voor de bevordering van deze fundamentele vrijheid.

De eerste is in elke man en vrouw, ook in hen die niet tot de eigen religieuze traditie behoren, geen rivaal, nog minder een vijand, maar een broeder en zuster te zien. Wie zeker is van zijn eigen overtuiging, moet zich niet opdringen, geen druk uitoefenen op de ander: hij weet dat de waarheid een eigen uitstralingskracht heeft. In de grond zijn wij allemaal pelgrims op deze aarde en in de loop van onze reis waarop wij verzuchten naar de waarheid en de eeuwigheid, leven wij niet als autonome en zelfgenoegzame entiteiten, of als individuen noch als nationale, culturele of religieuze groeperingen, maar zijn wij van elkaar afhankelijk, zijn wij aan elkaars zorgen toevertrouwd. Elke godsdienstige traditie moet besef kunnen opbrengen voor het bestaan van de ander.

Een tweede houding is inzet voor het algemeen welzijn. Telkens de toewijding aan de eigen religieuze traditie grotere, meer edelmoedige en onbaatzuchtige dienstbaarheid opwekt voor heel de samenleving, wordt de godsdienstvrijheid authentieker beoefend en ontwikkeld. Dan verschijnt zij niet alleen als een ruimte voor een legitiem opgeëiste autonome, maar als een potentieel dat de mensenfamilie door de geleidelijke beoefening ervan verrijkt. Hoe meer men ten dienste staat van de anderen, des te vrijer men is!

Kijken wij rondom ons: hoe talrijk zijn de noden van de armen, hoe zeer moeten onze samenlevingen nog wegen vinden naar meer sociale rechtvaardigheid, naar een inclusieve economische ontwikkeling! Hoe veel behoefte heeft de ziel van de mens niet om de diepe zin van de levenservaringen niet uit het oog te verliezen en opnieuw hoop te vinden! Op deze actiedomeinen kunnen mannen en vrouwen, geïnspireerd door hun eigen godsdienstige traditie, een aanzienlijke en zelfs onvervangbare bijdrage leveren. Dat is tevens een bijzonder vruchtbaar terrein voor de interreligieuze dialoog. Men kan geen dialoog voeren zonder identiteit, dat zou een spook zijn, dat tot niets dient. Ieder is trouw aan de eigen identiteit. Anders is het relativisme. Ieder van ons biedt het getuigenis van zijn eigen identiteit aan de ander, in dialoog met de ander. Het belangrijkste is samen op weg te gaan zonder zijn identiteit te verloochenen of te verbergen, geen hypocrisie. Er kunnen geen twee ploegen zijn: de katholieken tegen de rest!

Dierbare vrienden, ik roep u op de traditie van de goede relaties onder de bestaande religieuze gemeenschappen in Albanië te bewaren en te ontwikkelen en u verenigd te voelen in dienstbaarheid aan uw dierbaar vaderland. Blijf een teken voor uw land en daar buiten, van hartelijke relaties en vruchtbare samenwerking tussen mensen van verschillende godsdiensten. En ik vraag u de gunst, ook voor mij te bidden. Ik heb het zo nodig. Dank u. Dat God u zegene.