Cultuur is de particuliere expressie van mensen, hun eigen specifieke manier van zijn en het organiseren van hun aanwezigheid in de wereld. Door te putten uit de bronnen van hun cultureel erfgoed, die ze bezitten van het moment van hun geboorte, kunnen mensen zich ontwikkelen op een serene en evenwichtige wijze, in een gezonde verhouding met hun omgeving en met andere mensen. Hun banden met hun eigen cultuur zijn noodzakelijk en vitaal; maar deze banden verplichten mensen er niet toe zich op te sluiten in zichzelf op zo’n manier dat men enkel op zichzelf is aangewezen. Eigenlijk zijn de culturele banden van mensen juist volledig compatibel met het ontmoeten en kennen van andere culturen.

Globalisatie is een van de fenomenen van ons tijdperk, en is er één die in het bijzonder de wereld van de cultuur raakt. Het heeft de pluraliteit van culturen aangetoond die de menselijke ervaring karakteriseren, en vergemakkelijkt de communicatie tussen verschillende werelddelen, hierbij alle facetten van het leven betrekkend. Dit is niet iets dat gewoon theoretisch of algemeen is: ieder individu wordt in feite de hele tijd geraakt door aankomende informatie en nieuws, live, uit elke hoek van de wereld. Hij of zij ontmoet in het leven van elke dag een variëteit aan culturen en ervaart zo een toenemend gevoel van het behoren tot wat een ‘wereld-dorp’ kan genoemd worden.

Echter, deze grote variëteit aan culturen is geen bewijs voor pre-existente voorouderlijke onderverdelingen. Het is eerder het resultaat van een voortdurend vermengen van populaties, gekend als de factor van het ‘vermengen van de rassen’, of de ‘hybridisatie’ van de menselijke familie in het verloop van de geschiedenis. Dit betekent dat er niet zoiets is als ‘zuivere’ cultuur. Verschillende condities inzake de omgeving, geschiedenis en samenleving hebben een grote diversiteit binnengebracht binnen de ene menselijke gemeenschap, binnen dewelke echter “iedere individuele mens waarlijk een persoon is. Een natuur begenadigd met intelligentie en vrije wil is de zijne. Op deze wijze heeft hij rechten en plichten, die als een direct gevolg onmiddellijk voortvloeien uit zijn natuur. Deze rechten en plichten zijn universeel en onaantastbaar, en daarom volledig onvervreemdbaar”. H. Paus Johannes XXIII, Encycliek, Vrede op aarde, Pacem in Terris (11 apr 1963), 9

Het huidige fenomeen van multiculturalisme, samengenomen met de opkomst van de globalisatie, riskeert vandaag om op een problematische wijze de ‘verscheidenheid in de eenheid’ die de het culturele gelaat van de mensheid karakteriseert, te accentueren. Zo creërt de steeds dichtere ontmoeting tussen verschillende culturen, wat op zichzelf een dynamisch proces is, veel ambivalentie. Aan de ene kant is er het de stuwende kracht naar verschillende vormen van grotere culturele uniformiteit. Aan de andere kant wordt de specifieke aard van de verschillende culturen vooropgesteld. Men vraagt zich af wat de toekomst zal zijn van de specifieke identiteit van elke cultuur, gegeven de druk van de menselijke migratie, massacommunicatie, het internet, sociale netwerken en, bovenal, de enorme uitbreiding van gewoonten en producten die resulteren in een ‘verwestersing’ van de wereld. Echter, ook al blijft deze onverbiddelijke neiging tot culturele uniformiteit sterk, er zijn ook vele levende en actieve elementen van verscheidenheid en onderscheid tussen groepen. Deze lokken vaak reacties van fundamentalisme en het zich terugtrekken in zichzelf uit. Zo kunnen pluralisme en de verscheidenheid aan tradities, gewoonten en talen – die door hun eigen natuur wederzijdse verrijking en ontwikkeling voortbrengen – leiden tot een overdrijving van de individuele identiteit, opflakkerend in botsingen en conflicten.

Toch zou het fout zijn te stellen dat etnische en culturele verschillen de oorzaak zijn van de vele conflicten die de wereld verstoren. Eigenlijk hebben deze conflicten politieke, economische, etnische, religieuze en territoriale oorzaken; en ze zijn zeker niet uitsluitend of primair culturele conflicten. Culturele, historische en symbolische elementen worden echter gebruikt om mensen op te stoken, zover zelfs dat geweld aangemoedigd wordt, geworteld in elementen van economische wedijver, sociale contrasten en politiek absolutisme.

De steeds meer toenemende multiculturele natuur van de samenleving en het risico dat, in tegenstelling tot hun ware natuur, culturen zouden gebruikt worden als elementen voor strijd en conflict zijn redenen om de opbouw van diepgaande interculturele relaties tussen individuen en groepen nog meer aan te moedigen. Uit deze invalshoek bekeken, vormen scholen de geprivilegieerde plaatsen voor interculturele dialoog.