Wat ik gezegd heb zal aan velen te negatief voorkomen. Maar het ging er in feite niet om, de volledige toestand van de Kerk te beschrijven met al haar positieve en negatieve elementen. Veeleer ging het erom uiteen te zetten welke belemmeringen er in Europees verband in onze tijd zijn voor het geloof.

En ook binnen dit duidelijk begrensde thema heb ik absoluut niet de pretentie willen hebben van volledigheid. Ik heb alleen maar willen nagaan welke de motieven zijn die ten diepste schuilgaan onder ieder van de voortdurend terugkerende problemen en waaruit in telkens andere vorm alle moeilijkheden voortkomen.

Pas als wij deze fundamentele gevoeligheid leren begrijpen van het moderne bestaan, die het geloof pas wil toelaten wanneer ieder onderdeel van zijn inhoud besproken is, kunnen wij over de houding van alleen maar reageren heenkomen en weer het initiatief in handen nemen. Pas dan kunnen wij duidelijk maken dat het geloof het alternatief is waarop de wereld wacht na het mislukken van het vrijzinnig zowel als van het marxistische experiment. Dat is thans de uitdaging voor het Christendom: daar ligt onze grote verantwoordelijkheid als Christenen van deze tijd.