Zoeken in kerkelijke documenten en berichten

Bij de pastorale inzet voor het gezin ziet men een interessante wederkerigheid aan het werk tussen de verantwoordelijkheid van de herders en de verschillende charisma’s en ambten in de kerkgemeenschap. De meest positieve ervaringen heeft men nu juist, wanneer deze synergie tot stand komt. Wanneer men de inzet van zoveel broeders en zusters voor de gezinspastoraal in overweging neemt, dan kan men zich nieuwe vormen voorstellen van een effectieve aanwezigheid van de Kerk die de moed heeft “buiten zichzelf te treden”, omdat zij bezield wordt door de Geest. Om deze rijkdom te laten zien concentreren wij ons op enkele thema’s en laten wij de verschillende initiatieven en stijlen de revue passeren waarvan wij een breed spoor in de binnengekomen antwoorden vinden.

Er zijn antwoorden die tussen de verschillende continenten, veel op elkaar lijken waar het de voorbereiding op het huwelijk betreft. Wij vinden herhaaldelijk dat er cursussen in de parochies, op de seminaries en bij gebedsdagen voor paren aan de gang zijn die als bezielende krachten behalve priesters ook gehuwde paren met een geconsolideerde gezinservaring. Bij deze cursussen zijn de doeleinden: het bevorderen van de relatie tussen een paar samen met het bewustzijn en de vrijheid van keuze; de kennis van de menselijke, burgerlijke, christelijke verplichtingen; het hernemen van de initiatiecatechese met een verdieping van het Sacrament van het huwelijk; het aanmoedigen van de deelname van het koppel aan het gemeenschaps- en maatschappelijk leven.

Enkele antwoorden wijzen op de in veel gevallen geringe aandacht van de huwelijkskandidaten voor de cursussen vóór het huwelijk. Men neigt daarom in veel contexten ertoe verschillende catechese te bevorderen: voor jongeren ook vóór de verloving; voor de ouders van de verloofden; voor reeds gehuwde paren; voor mensen die uit elkaar zijn gegaan; voor de voorbereiding op het doopsel; voor de kennis van de pastorale documenten van de bisschoppen en het leergezag van de Kerk. In sommige landen wijst men op echte scholen voor de voorbereiding op het huwelijksleven, die vooral gericht zijn op de vorming en de bevordering van de vrouw. Het verhaal wordt anders in het bijzonder in de streken waar een bijzondere secularisatie is, waar men een groeiende culturele afstand van de paren constateert ten opzichte van het onderricht van de Kerk. De bijzonder lang voortgezette cursussen worden niet altijd goed ontvangen. In de cursussen vóór het huwelijk biedt men gewoonlijk de huwelijkskandidaten de kennis van de natuurlijke methoden van geboorteregulering. Dit aanbod wordt geboden door het getuigenis van “gidsende echtparen”.

Sommige bisschoppenconferenties klagen erover dat paren zich vaak op het laatste ogenblik presenteren, waarbij zij dan de datum van het huwelijk al hebben vastgelegd, ook wanneer het paar bepaalde aspecten laat zien die een bijzondere zorg nodig zouden hebben, zoals in het geval van verschil in eredienst (tussen een gedoopt en een niet gedoopt iemand) of van een zwakke christelijke vorming. Andere bisschoppenconferenties herinneren eraan hoe de trajecten tot de voorbereiding op het Sacrament van het huwelijk in de laatste decennia zijn verbeterd, omdat men steeds meer tracht “cursussen” in “trajecten” te veranderen, en daarbij priesters en echtgenoten betrekt. Men benadrukt dat in de laatste jaren de inhoud van de programma’s een substantiële verandering hebben ondergaan: van een dienst die alleen maar gericht is op het Sacrament, is men overgegaan op een eerste verkondiging van het geloof.

Er zijn in veel delen van de wereld prijzenswaardige initiatieven ter voorbereiding op het huwelijk: “nieuwe gemeenschappen” die retraites, persoonlijke ontmoetingen, gebedsgroepen, groepen die samen reflecteren en dingen met elkaar delen, bedevaarten, festivals, nationale en internationale congressen over het gezin bevorderen. Men benadrukt echter dat deze trajecten vaak meer als een verplicht aanbod worden gezien dan als een mogelijkheid om te groeien, waarbij men zich vrij kan aansluiten. Een ander belangrijk moment is zeker het gesprek ter voorbereiding op het huwelijk met de pastoor of een door hem daarmee belast iemand; het betreft een moment dat noodzakelijk is voor alle verloofde paren; dikwijls klaagt men in de antwoorden erover dat het niet in voldoende mate wordt gebruikt als een gelegenheid voor een diepgaander gesprek, omdat het daarentegen blijft bij een veeleer formele context.

Veel antwoorden vertellen dat men in de aangeboden cursussen nieuwe thema’s tracht in te voeren, zoals het vermogen te luisteren naar de echtgenoot/echtgenote, het seksuele leven in het huwelijk, de oplossing van conflicten. In enkele contexten, die veeleer worden gekenmerkt door de tradities van een macho cultuur, merkt men het gebrek aan respect op ten opzichte van de vrouw, waaruit een beleving van het huwelijk voortkomt die niet overeenkomt met de wederkerigheid tussen subjecten van gelijke waardigheid. Door enkele streken die in het verleden door atheïstische dictaturen werden gekenmerkt, wordt er, omdat vaak een fundamentele kennis van het geloof ontbreekt, gewezen op nieuwe vormen van voorbereiding van de verloofden, zoals retraites in het weekend, activiteiten in kleine groepen die worden aangevuld met getuigenissen van gehuwde echtparen. Men meldt ook diocesane gezinsdagen, het bidden van de kruisweg of retraites voor gezinnen.

Enkele antwoorden wijzen erop hoe men in enkele, overwegend multireligieuze en multiconfessionele gebieden enkele bijzondere aspecten voor ogen moet houden, zoals een aanzienlijk aantal gemengde huwelijken en huwelijken met een verschil in eredienst. Dat maakt een adequate voorbereiding door de priesters noodzakelijk om deze paren te begeleiden. In de bisdommen van Oost-Europa zoekt men naar aanleiding van de voorbereiding op een gemend huwelijk de dialoog met de orthodoxe Kerken. Er zijn interessante getuigenissen die diocesane dagen glans geven samen met tegenwoordigheid van de bisschop en het getuigenis van paren, die een rijp geloofsleven hebben. Men streeft ernaar gelegenheid te scheppen voor relaties tussen gezinnen, in dialoog met oudere echtparen en daarbij initiatieven van Bijbelse cultuur en ogenblikken van gebed voor huwelijkskandidaten tot hun recht te laten komen. De rijpste koppels fungeren als “peter en meter” van de jonge koppels die zich op het huwelijk voorbereiden.

Uit de binnengekomen antwoorden leidt men de noodzaak af de verschillende vormen van de op de verschillende continenten verspreide volksvroomheid ter ondersteuning van het gezin te beschermen. Ondanks een zeker uiteenvallen van het gezin, blijven de Mariadevotie, de volksfeesten, die van de plaatselijke heiligen belangrijk als elementen die het gezin bij elkaar brengen. Behalve het rozenkransgebed is in sommige omgevingen het Angelus in gebruik; een zekere waarde behoudt ook de peregrinatio Mariae, het doorgeven van een icoon of een beeld van de Heilige Maagd van het ene gezin aan het andere, van het ene huis aan het andere. Men herinnert ook aan de “pelgrimstocht van het Evangelie”, die bestaat in het plaatsen van een icoon en de Heilige Schrift in de gezinnen, met de verplichting regelmatig gedurende een bepaalde periode de Schrift te lezen en samen te bidden. Men constateert dat er zich tussen de gezinnen die deze vormen van vroomheid, zoals de “pelgrimstocht van het Evangelie” praktiseren, sterke vriendschaps- en gemeenschapsbanden ontwikkelen. Velen wijzen ook op het belang om het gemeenschappelijk getijdengebed, het lezen van de psalmen en andere teksten uit de Heilige Schrift te bevorderen. Soms beveelt men ook het spontaan gebed in eigen bewoordingen van dank en vragen om vergeving aan. In enkele landen benadrukt men het gebed voor bepaalde omstandigheden in het leven: ter gelegenheid van de verjaardag van het doopsel, het huwelijk of de dood. Iemand wijst erop dat het gebed in het gezin vaak wordt gepraktiseerd tijdens reizen, het werk en op school; in bepaalde landen ook met gebruik van radio en televisie. Men wijst eveneens op de heilzame bijdrage die gezinnen ontvangen van de nabijheid van kloosters, die ervoor zorgen dat er een relatie van complementariteit in roeping tussen huwelijk en gewijd leven ontstaat. Hetzelfde kan worden gezegd met betrekking tot de vruchtbare relatie tussen echtgenoten en priesters in hun respectievelijke functies.

Veel bisschoppenconferenties hebben ervan getuigd hoe de particuliere Kerken met hun pastorale activiteit de gezinsspiritualiteit ondersteunen. Vanuit de spiritualiteitsbewegingen komt een specifieke bijdrage aan het bevorderen van een authentieke en doeltreffende gezinspastoraal in onze tijd. Men komt zeer verschillende kerkelijke omstandigheden en gedifferentieerde wegen van de christelijke gemeenschappen tegen. Wat duidelijk naar voren komt, is het feit dat de lokale Kerken in deze werkelijkheid niet alleen werkelijke middelen moeten kunnen vinden voor enkele sporadische initiatieven voor de paren, maar ook om voor onze tijd adequate trajecten voor gezinspastoraal te bedenken. Enkele reacties hebben onderstreept hoe men in veel bisdommen erin slaagt een specifieke animatie, een vorming van paren te bevorderen die in staat zijn andere paren te ondersteunen, en een reeks initiatieven tot stand te brengen die erop gericht zijn om een ware gezinsspiritualiteit te bevorderen. Enkelen merken op dat de plaatselijke gemeenschappen, de bewegingen, de groepen en de religieuze verenigingen soms het risico kunnen lopen te zien opgesloten te blijven binnen een te zeer naar zichzelf verwijzende dynamiek van parochie of vereniging. Daarom is het belangrijk dat deze groepen de gehele kerkelijke horizon in missionair perspectief beleven, zodat zij het gevaar van autoreferentie vermijden. Gezinnen die tot deze gemeenschappen behoren, oefenen een levend apostolaat uit en hebben zeer veel andere gezinnen geëvangeliseerd; de leden ervan hebben een geloofwaardig getuigenis laten zien van een trouw huwelijksleven, van wederzijdse achting en eenheid, van openstaan voor het leven.

Een kernpunt voor de bevordering van een authentieke en indringende gezinspastoraal lijkt in laatste instantie het getuigenis van een echtpaar te zijn. Aan dit element wordt in alle antwoorden herinnerd. Essentieel blijkt het getuigenis van niet alleen de overeenkomst met de principes van een christelijk gezin, maar ook van de schoonheid en de vreugde die de acceptatie van de evangelische verkondiging in het huwelijk en het gezinsleven geeft. Ook in de gezinspastoraal wordt de behoefte gevoeld de via pulchritudinis te gaan, ofwel de weg van het getuigenis dat vol is van de aantrekkingskracht van een gezin, beleefd in het licht van het Evangelie en in voortdurende gemeenschap met God. Het gaat erom ook in het gezinsleven te tonen dat “geloven in Hem en Hem volgen niet alleen iets is dat waar en juist is, maar ook mooi, dat in staat is het leven te vullen met een nieuwe glans en een diepe vreugde, ook te midden van beproevingen”. Paus Franciscus, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de verkondiging van het Evangelie in de wereld van vandaag - Naar aanleiding van de Bisschoppensynode 2012 over de nieuwe evangelisatie, Evangelii Gaudium (24 nov 2013), 167