De politiek moet zich niet aan de economie onderwerpen en deze moet zich niet onderwerpen aan de voorschriften en het op efficiëntie gerichte paradigma van de technocratie. Wanneer wij denken aan het algemeen welzijn, hebben wij er vandaag onontkoombaar behoefte aan dat politiek en economie zich in dialoog gedecideerd ten dienste van het leven, vooral van het menselijk leven, stellen. Het redden van de banken ten koste van alles en daarvoor de bevolking de prijs laten betalen zonder de onwrikbare vastberadenheid het hele systeem te herzien en te hervormen, vestigt opnieuw een absolute macht van het geld die geen toekomst heeft en alleen maar na een lange, kostbare en schijnbare zorg nieuwe crises zal kunnen scheppen. De financiële crisis van 2007-2008 was een gelegenheid om een nieuwe economie te ontwikkelen die meer let op de ethische principes, en voor een nieuwe reglementering van de speculatieve financiële activiteit en van de virtuele rijkdom. Maar er is geen reactie geweest die ertoe heeft geleid opnieuw na te denken over de verouderde criteria die de wereld blijven beheersen. De productie is niet altijd rationeel en zij houdt dikwijls verband met economische variabelen die de producten een waarde toekennen die niet altijd beantwoordt aan hun werkelijke waarde. Dit bepaalt vaak een overproductie van sommige goederen met een niet noodzakelijk effect op het milieu, dat tegelijkertijd vele regionale economieën schaadt. Een financiële zeepbel is gewoonlijk ook een productiezeepbel. Wat men niet vastberaden aanpakt, is uiteindelijk het probleem van de reële economie, die het mogelijk maakt dat de productie wordt gediversifieerd en verbeterd, dat de ondernemingen adequaat functioneren, dat kleine en middelgrote ondernemingen zich ontwikkelen en werk creëren enzovoort.

In deze context moet men er altijd aan denken dat “bescherming van het milieu niet alleen maar op basis van de financiële berekening van kosten en baten kan worden gegarandeerd. Het milieu is een van de goederen die marktmechanismen niet adequaat kunnen beschermen of bevorderen”. Pauselijke Raad "Justitia et Pax", Compendium van de Sociale Leer van de Kerk (26 okt 2004), 470 Nogmaals, men moet een magisch idee van de markt vermijden dat ertoe neigt te denken dat de problemen alleen maar worden opgelost met de groei van de winsten van ondernemingen of van individuen. Is het realistisch te verwachten dat wie is bezeten is van de maximalisatie van de winsten, blijft stilstaan bij de effecten op het milieu die hij voor de komende generaties zal achterlaten? Binnen het schema van het rendement is er geen plaats om te denken aan de ritmes van de natuur, aan haar tijden van verval en wedergeboorte en de complexiteit van de ecosystemen die ernstig kunnen worden aangetast door menselijk ingrijpen. Bovendien denkt men, als men het heeft over biodiversiteit, daaraan hoogstens als aan een reserve van economische hulpbronnen die zou kunnen worden geëxploiteerd, maar men neemt de werkelijke waarde van de dingen, hun betekenis voor mensen en culturen, de belangen en de noden van de armen niet serieus in overweging.

Wanner deze kwesties zich voordoen, reageren sommigen met de ander ervan te beschuldigen dat zij op een irrationele wijze de menselijke vooruitgang en ontwikkeling willen tegenhouden. Maar wij moeten ons ervan overtuigen dat een bepaalde vertraging in productie- en consumptieritme ruimte kan maken voor een andere wijze van vooruitgang en ontwikkeling. De krachtsinspanningen voor een houdbaar gebruik van de natuurlijke hulpbronnen zijn niet een nutteloze uitgave, maar een investering die op de middellange termijn andere economische voordelen kan bieden. Als wij niet kortzichtig zijn, kunnen wij ontdekken dat diversificatie van een meer innovatieve productie met minder effect op het milieu zeer rendabel kan zijn. Het gaat erom de weg te openen voor verschillende mogelijkheden die niet inhouden de menselijke creativiteit en haar droom van vooruitgang te stoppen, maar veeleer deze energie op een nieuwe wijze te kanaliseren.

Een traject van een meer creatieve en beter georiënteerde ontwikkeling van de productie zou bijvoorbeeld de ongelijkheid kunnen corrigeren tussen een buitensporige technologische investering voor de consumptie en een schaarse investering voor het oplossen van de urgente problemen van de mensheid; het zou verstandige en winstgevende vormen van hergebruik, functioneel terugkrijgen en recycling kunnen genereren; het zou de energetische doelmatigheid van de steden kunnen verbeteren, enzovoort. De diversificatie van de productie biedt het menselijk verstand zeer uitgebreide mogelijkheden om te scheppen en te vernieuwen, terwijl het het milieu beschermt en meer werkgelegenheid schept. Dit zou een creativiteit zijn die in staat is opnieuw de adeldom van de mens te doen bloeien, omdat het meer getuigt van waardigheid met moed en verantwoordelijkheid het verstand te gebruiken om binnen het kader van een bredere opvatting over kwaliteit van leven vormen van een duurzame en rechtvaardige ontwikkeling te vinden. Andersom getuigt het van minder waardigheid en creativiteit en van een grotere oppervlakkigheid door te gaan met creëren van vormen van plundering van de natuur te creëren, alleen maar om nieuwe mogelijkheden voor consumptie en onmiddellijk rendement te bieden.

In ieder geval met men, als in sommige gevallen de duurzame ontwikkeling nieuwe manieren om te groeien met zich zal meebrengen, in andere gevallen ten opzichte van een gretige en onverantwoordelijke groei die vele decennia lang heeft plaatsgevonden, er toch aan denken enigszins de pas in te houden, enkele redelijke grenzen te stellen en ook op zijn schreden terug te keren, voor het te laat is. Wij weten dat het gedrag van hen die steeds meer consumeren en verwoesten, onhoudbaar is, terwijl anderen er niet in slagen overeenkomstig de eigen menselijke waardigheid te leven. Daarom is het uur gekomen een zekere vermindering van groei in sommige delen van de wereld te accepteren en hulpbronnen te verschaffen, opdat men in andere delen op gezonde wijze kan groeien. Benedictus XVI zei dat “het noodzakelijk is dat de technologisch geavanceerde maatschappijen bereid zijn een gedrag te bevorderen dat wordt gekenmerkt door soberheid door het eigen energieverbruik te verminderen en de voorwaarden voor het gebruik ervan te verbeteren”. Paus Benedictus XVI, Boodschap, Wereld Vredes Dag 2010, Als u de vrede wilt bevorderen, bescherm dan de schepping (8 dec 2009), 9

Willen er nieuwe modellen van ontwikkeling ontstaan, dan is het noodzakelijk “het model van de globale ontwikkeling te veranderen”, Paus Benedictus XVI, Boodschap, Wereld Vredes Dag 2010, Als u de vrede wilt bevorderen, bescherm dan de schepping (8 dec 2009), 9 en dit houdt in op verantwoordelijke wijze na te denken “over de zin van de economie en het doeleinde ervan om de vormen van disfunctioneren en vervormingen ervan te corrigeren”. Paus Benedictus XVI, Boodschap, Wereld Vredes Dag 2010, Als u de vrede wilt bevorderen, bescherm dan de schepping (8 dec 2009), 5 Het is niet voldoende als middenweg de zorg voor de natuur af te stemmen op het financiële rendement of het behoud van het milieu op de vooruitgang. Bij dit thema zijn middenwegen alleen maar een kleine vertraging van de ramp. Het gaat er eenvoudigweg om de vooruitgang opnieuw te definiëren. Een technologische en economische ontwikkeling die geen betere wereld en een integraal hogere kwaliteit van leven achterlaat, kan niet als vooruitgang worden beschouwd. Anderzijds gaat vaak de werkelijke kwaliteit van het leven van de mensen achteruit - door de verslechtering van het milieu, de lage kwaliteit van de voedingsmiddelen of het uitgeput raken van enkele hulpbronnen - in de context van een groei van de economie. In dit kader wordt het discours van de duurzame groei van de economie vaak een afleidingsmanoeuvre en een middel tot rechtvaardiging dat waarden van het ecologische discours opneemt in de logica van het geld en de technocratie en wordt de verantwoordelijkheid voor maatschappij en milieu van de ondernemingen meestal gereduceerd tot een reeks acties die gericht zijn op marketing en imago.

Het principe van de maximalisatie van de winst, die ernaar neigt zich van iedere andere overweging te isoleren, is een verdraaiing van het begrip economie: als de productie stijgt, is het van weinig belang dat er ten koste van de toekomstige hulpbronnen of de gezondheid van het milieu wordt geproduceerd; als het kappen van een woud de productie vergroot, meet niemand bij deze berekening het verlies dat het in een woestijn veranderen van een gebied, de verwoesting van de biodiversiteit of het doen toenemen van de vervuiling inhoudt. Dit wil zeggen dat ondernemingen winsten maken door een uiterst gering gedeelte van de kosten te berekenen en te betalen. Men zou alleen een gedrag ethisch mogen beschouwen waarbij “de economische en maatschappelijke kosten die voortvloeien uit het gebruik van de gemeenschappelijke hulpbronnen in het milieu, op transparante wijze worden erkend en volledig worden gedragen door hen die ervan profiteren, en niet door andere volken of door de toekomstige generaties”. Paus Benedictus XVI, Encycliek, Liefde in Waarheid - Over de integrale ontwikkeling van de mens in liefde en waarheid, Caritas in Veritate (29 juni 2009), 50 De instrumentele rationaliteit die alleen maar een statistische analyse van de werkelijkheid met betrekking tot de noden van het ogenblik aandraagt, is zowel aanwezig, wanneer de markt de hulpbronnen toewijst, als wanneer dat een staat een planning maakt, dat doet.

Wat is de plaats van de politiek? Wij herinneren aan het subsidiariteitsbeginsel, dat vrijheid toekent voor de ontwikkeling van de capaciteiten, aanwezig op alle niveaus, maar tegelijkertijd meer verantwoordelijkheid eist voor het algemeen welzijn van de kant van wie de meeste macht heeft. Weliswaar oefenen tegenwoordig enkele economische sectoren meer macht uit dan de staten zelf, maar men kan een economie zonder politiek niet rechtvaardigen: deze zou niet in staat zijn een andere logica te begunstigen die in staat zou zijn met de verschillende aspecten van de huidige crisis om te gaan. De logica die geen ruimte laat voor een oprechte zorg voor het milieu, is gelijk aan die waarbij er geen ruimte is voor de zorg om de meest kwetsbaren te erbij te betrekken, omdat “in het geldende model “van succes” en “privé-recht” het geen zin lijkt te hebben erin te investeren dat degenen die achter blijven, de zwakken of de minder begaafden, hun weg kunnen vinden in het leven”. Paus Franciscus, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de verkondiging van het Evangelie in de wereld van vandaag - Naar aanleiding van de Bisschoppensynode 2012 over de nieuwe evangelisatie, Evangelii Gaudium (24 nov 2013), 209

Wij hebben behoefte aan een politiek die een brede visie heeft en een nieuwe integrale benadering ontwikkelt door bij een interdisciplinaire dialoog de verschillende aspecten van de crisis te betrekken. Vaak is de politiek zelf verantwoordelijk voor het eigen diskrediet op grond van de corruptie en het gebrek aan een goede openlijke politiek. Als de staat in een regio zijn eigen rol niet vervult, kunnen sommige economische groepen verschijnen als weldoeners en de werkelijke macht hebben, omdat zij zich gemachtigd voelen zich niet aan bepaalde normen te houden en daarbij zelfs verschillende, moeilijk uit te roeien vormen van georganiseerde misdaad, mensenhandel, drugshandel en geweld mogelijk maken. Als de politiek niet in staat is een verdorven logica te doorbreken en bovendien blijft steken in onsamenhangende verhalen, zullen wij ermee doorgaan de grote problemen van de mensheid niet aan te pakken. Een strategie van werkelijke verandering vereist opnieuw na te denken over de totaliteit van de processen, daar het niet voldoende is oppervlakkige beschouwingen over het milieu op te nemen, terwijl men de onderliggende logica van de huidige cultuur niet ter discussie stelt. Een gezonde politiek zou in staat moeten zijn deze uitdaging aan te gaan.

Politiek en economie neigen ertoe elkaar te beschuldigen wat de armoede en het verval van het milieu betreft. Maar waar wij op wachten, is dat zij de eigen fouten erkennen en vormen van interactie vinden die gericht zijn op het algemeen welzijn. Terwijl sommigen alleen maar hun uiterste best doen voor het economisch nut en anderen alleen maar ervan bezeten zijn de macht te behouden of te vergroten, is wat ons rest oorlogen en dubbelzinnige overeenkomsten, waar hetgeen beide partijen minder interesseert, het beschermen van het milieu en zorg dragen voor de zwaksten is. Ook hier geldt het principe dat “de eenheid boven het conflict gaat”. Paus Franciscus, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de verkondiging van het Evangelie in de wereld van vandaag - Naar aanleiding van de Bisschoppensynode 2012 over de nieuwe evangelisatie, Evangelii Gaudium (24 nov 2013), 228