Eerbiedwaardige broeders en geliefde zonen,

Aan het eind van deze vijfde bisschoppensynode gekomen hebt u de patriarch van Lissabon, kardinaal Antonio Ribeiro, opgedragen een afscheidswoord tot ons te spreken en getuigenis af te leggen van de gevoelens die u thans bij het vertrek bezielen. Wij van onze kant willen u ten zeerste bedanken en broederlijk groeten. Na een maand ingespannen discussie over een onderwerp dat zo belangrijk is voor het toekomstige leven van de kerk, namelijk de catechese, staat u thans op het punt om naar uw bisschopszetel terug te keren en uw werk weer te hervatten, met het vaste voornemen u ijverig te wijden aan de vernieuwing van het catechetisch werk in uw gebied. Ieder van u heeft zich deze tijd beijverd zijn eigen ervaring te delen met de andere leden en zijn wetenschap aan de hand van zijn eigen levenservaring te concretiseren teneinde het catechetisch werk in de Kerk te bevorderen en 'door een belichting van de leer het geloof van de mensen te doen uitgroeien tot een levend, bewust en werkdadig geloof. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over het herderlijk ambt van de bisschoppen in de Kerk, Christus Dominus (28 okt 1965), 14 U deed dat niet langs de weg van theoretisch en historisch onderzoek - dat op andere terreinen zijn nut heeft - maar veeleer met een zoveel mogelijk op de pastoraal gerichte doelstelling; namelijk voorzover u gedreven werd door uw ervaring als herder die dag in dag uit deelt in de angsten en moeilijkheden van de mensen van onze tijd. Juist die pastorale doelstelling heeft deze synodevergadering tot zulke verheugende en gelukkige resultaten gebracht.

In het bewustzijn van het belang van deze vorm van verkondiging van het woord van God aan de mensen van onze tijd, hebben wij u naar Rome, naar het graf van de heilige Petrus, geroepen met de twee, speciale en naaste doelstellingen, die als volgt in het motu proprio 'H. Paus Paulus VI - Motu Proprio
Apostolica Sollicitudo
Oprichting van de Synode van Bisschoppen voor de universele Kerk
(15 september 1965)' staan weergegeven: 'het onderling uitwisselen van nuttige wenken; de beraadslaging over die zaken waarvoor de synode telkenmale bijeengeroepen zal worden'. H. Paus Paulus VI, Motu Proprio, Oprichting van de Synode van Bisschoppen voor de universele Kerk, Apostolica Sollicitudo (15 sept 1965), 2 Ieder heeft dus een belangrijk deel van zijn ervaring tot ons gemeenschappelijk nut in het midden gebracht en er zijn veel voorstellen gedaan voor een grotere doeltreffendheid van het catechetisch werk in heel de Kerk en in alle situaties en maatschappelijke omstandigheden van de mensen.

De conclusies waartoe u tenslotte gekomen bent, zullen na uw terugkeer naar uw bisdommen en uw werkzaamheden door u moeten worden uitgelegd aan uw broeders in het bisschopsambt. Wij vertrouwen erop dat u het vuur dat in u brandt, zult weten over te dragen aan hen die het pastoraal ambt met u delen. Op die manier zal de synode een nieuwe stimulans worden voor de catechese, zodat bij het catechetisch werk nieuwe wegen worden ingeslagen, de catecheten beten worden gevormd, en er naar zo goed mogelijke hulpmiddelen wordt gezocht, steeds met inachtneming van de wijze kerkelijke wetten die op dat gebied van kracht zijn en van de richtlijnen die in het door de Heilige Congregatie voor de geestelijken uitgegeven en door ons goedgekeurde en bekrachtigde Congregatie voor de Clerus
Directorium Catechisticum Generale
Algemeen directorium voor de catechese (11 april 1971) staan aangegeven. Niet weinigen onder u, eerbiedwaardige broeders en geliefde zonen, hebben terecht geprobeerd te achterhalen, waarom de catechese de laatste jaren in een crisissituatie verkeerde. Wij menen, dat het thans niet het ogenblik is op die moeilijkheden in te gaan, maar willen u veeleer raden het oog op de toekomst gericht te houden en via u willen wij al degenen die zich als Christen verantwoordelijk voelen, aansporen zich ervoor in te spannen, dat deze synode tot een vernieuwing van het catechetisch werk in heel de Kerk mag leiden.

Deze impuls van de synode moge zich, als kringen op het water, steeds wijder uitstrekken tot de bisschoppenconferenties van Oost en West, en van daaruit tot de parochies, de gezinnen, de scholen en de verenigingen die in Christus' naam en onder leiding van de wettige herders zijn opgericht. Overal ter wereld zullen de bisschoppen deze voortdurende vernieuwing van de catechese samen met Christus' plaatsbekleder bevorderen, leiden en ondersteunen, in nauwe samenwerking met de priesters, de mannelijke en vrouwelijke religieuzen en de leken die het belang en de schoonheid van dit apostolaat inzien. Dat is de zin en de inhoud van de boodschap tot het volk van God welke thans, bij de sluiting van deze vergadering van de bisschoppensynode, vanuit de stad Rome aan heel de Kerk wordt gezonden.

Als we terugzien op het verrichte werk bekennen we, dat we er zeer verheugd over zijn, dat de hier aanwezige deelnemers het eens zijn geworden over de belangrijkste problemen rond de catechese en dat zij tenslotte tot de vierendertig zeer nuttige aanbevelingen' zijn gekomen, die ons zijn overhandigd. Wij zullen daar aandachtig kennis. van nemen, evenals van de andere geschriften die ons zijn voorgelegd. In aansluiting op uw wensen zullen wij vervolgens gaarne aan heel de Kerk bekend maken wat ons het beste lijkt.

Vóór alles verheugen wij ons erover dat er nadruk wordt gelegd op de plicht van de bisschoppen zelf, om erover te waken en ervoor te zorgen dat elke catechese steeds volkomen trouw blijft aan het woord van God zoals dat ons door de goddelijke openbaring bekend is gemaakt en door het leergezag van de Kerk door de eeuwen heen is overgeleverd. Ongetwijfeld geldt die opdracht tot waakzaamheid ook voor andere vormen van uitleg van het woord van God, namelijk door de algemene verkondiging of evangelisatie, door de verkondiging in de heilige liturgie of de prediking, tot en met de uitdieping ervan in de theologie. De waakzame zorg voor de catechese vormt in elk geval een van de verantwoordelijkheden van degene die door Christus tot herder en leraar in zijn Kerk is aangesteld. We willen hier niet nogmaals herhalen, hoezeer de verdediging en bevordering van de gezonde leer ons ter harte gaat. De boodschap die wij bij het eerste lustrum van de sluiting van het Tweede Vaticaans Concilie aan alle bisschoppen stuurden, heeft en behoudt in dat opzicht zijn gewicht en betekenis. Vgl. H. Paus Paulus VI, Apostolische Exhortatie, Bij de vijfde verjaardag van de sluiting van Vaticanum II, Quinque iam anni (8 dec 1970) De trouw aan het openbaringsgoed vraagt er evenzo duidelijk om, dat er geen enkele wezenlijke geloofswaarheid wordt verzwegen. 'Het volk dat ons is toevertrouwd, bezit een onvervreemdbaar en heilig recht op het woord van God, op héél het woord van God'. H. Paus Paulus VI, Apostolische Exhortatie, Bij de vijfde verjaardag van de sluiting van Vaticanum II, Quinque iam anni (8 dec 1970)

Vervolgens was het ons een grote troost te vernemen dat allen de nadruk hebben gelegd op de absolute noodzaak van een samenhangende en goed opgebouwde catechese, want het weloverwogen onderzoek van het christelijk mysterie is immers het belangrijkste punt waarop de catechese zich van alle andere vormen van verkondiging van Gods woord onderscheidt. Dat hebt u duidelijk uiteengezet in de overtuiging, dat niemand tot de volledige waarheid kan komen als hij slechts van een eenvoudige ervaring uitgaat, dat wil zeggen zonder een gepaste uitleg van de boodschap van Christus, 'de weg, de waarheid en het leven' (Joh. 14, 6), de alfa en de omega, de oorsprong en het einde van heel de werkelijkheid. Vgl. Openb. 22, 13 Een volledige uiteenzetting van Christus' boodschap omvat uiteraard ook een uitleg van de morele beginselen ervan, die rekening houdt met zowel de individuele mensen als samenleving. De geloofsopvoeding van de kinderen en jongeren van onze christelijke gemeenschappen zal dus tegelijk moeten betekenen dat ze worden opgevoed tot 'navolging van Christus', zoals u ons in uw twaalfde voorstel terecht hebt aangegeven. Dat is ook de zin van wat de heilige apostel Johannes ons leert wanneer hij zegt: 'Wie zegt dat hij Hem kent, maar zich niet houdt aan zijn geboden is een leugenaar' (1 Joh. 2, 4). Bovendien zijn we het geheel en al met u eens wanneer u met heel uw gezag wijst op de noodzaak van een aantal kernformules die een geschikte en nauwkeurige verklaring van de waarheden van de geloofsleer en van de christelijke moraal mogelijk maken. Wanneer die formules in het geheugen worden geprent, bevorderen ze ten zeerste een waarachtige, duurzame kennis van zaken, zoals u in de negentiende aanbeveling die aan ons is overhandigd en ook in de boodschap aan het volk van God die vandaag in heel de Kerk verspreid is, stelt. Onder die formules noemt u terecht bij voorkeur de Bijbelspreuken, met name die uit het Nieuwe Testament, en de liturgische teksten die voor het gemeenschappelijk gebed dienen en de geloofsbelijdenis vergemakkelijken. Tenslotte erkennen wij, dat er thans een dringender noodzaak dan ooit bestaat voor de oproep tot vrijheid van de kerk, opdat zij haar taak tot onderricht in het christelijk geloof van haar eigen zonen en dochters zou kunnen vervullen. Helaas zijn er niet weinig landen waar het recht van elke afzonderlijke mens op godsdienstvrijheid, het recht van het gezin op opvoeding van zijn kinderen en het recht van de religieuze gemeenschap op vorming van haar leden geheel en al met voeten wordt getreden of tenminste onrechtvaardig wordt beperkt. Op dit zeer plechtige ogenblik bezweren wij de leiders van de volkeren daarom opnieuw om - ook tot welzijn van hun eigen land - het recht van de mensen en van de religieuze gemeenschappen op zowel sociale als politieke vrijheid in godsdienstzaken te eerbiedigen. Immers, 'het behoort tot de wezenlijke taak van iedere burgerlijke macht de onschendbare rechten van de mens te beveiligen en te bevorderen'. 2e Vaticaans Concilie, Verklaring, Over de godsdienstvrijheid - Het recht van de persoon en van de gemeenschappen op sociale en burgerlijke vrijheid in godsdienstige aangelegenheden, Dignitatis Humanae (7 dec 1965), 6

Nu wij u deelgenoot hebben gemaakt van enkele gedachten die bij ons opkwamen naar aanleiding van de belangrijkste onderwerpen die op deze broederlijke bijeenkomst zijn behandeld, menen wij, vóórdat wij tot de sluiting overgaan, u allen tezamen en elk afzonderlijk te moeten bedanken voor uw aandeel in de voorbereiding en het ordelijk verloop van deze vijfde synodevergadering. Deze dank gaat vooral uit naar de gedelegeerde voorzitters, de relator, de secretaris-generaal, de bijzondere secretaris en zijn helpers en naar allen die op welke wijze ook hebben klaargestaan om aan de Paus en aan deze uitgelezen vergadering welke de bisschoppen van heel de wereld vertegenwoordigt, deze kostbare dienst te verlenen.

Eerbiedwaardige broeders en geliefde zonen, nu wij van u gaan scheiden, vragen wij u onze groet en de zegen van de gemeenschappelijke vader mee naar huis te nemen, naar uw broeders in het bisschopsambt, naar uw helpers de priesters, naar de mannelijke en vrouwelijke religieuzen en naar alle leken die catechetisch werk verrichten. Moge de Heilige Geest ons allen kracht, vreugde en leven geven en ons openstellen voor een eensgezinde vernieuwing van het werk, 'opdat het woord des Heren ... zijn luisterrijke loop moge volbrengen' (2 Tess. 3, 1). In die geest zegenen wij u allen, die hier aanwezig zijt, vol liefde.