Te allen tijde heeft de kerkelijke hiërarchie van dit haar recht inzake de Liturgie gebruik gemaakt door de goddelijke eredienst op te bouwen en te regelen en door hem tot Gods eer en tot nut van de gelovigen met altijd nieuwe luister en schoonheid te verrijken. Bovendien heeft zij niet geaarzeld om - met volledig behoud van het wezen van het eucharistisch offer van het altaar en van de sacramenten - te veranderen wat zij niet geheel doelmatig achtte of bij te voegen, wat beter scheen ter bevordering van de eer van Jezus Christus en van de Allerheiligste Drie-eenheid of tot onderrichting en heilzame opwekking van het christenvolk. Paus Pius XI, Apostolische Constitutie, Over het gestadig meer bevorderen van de liturgie, de gregoriaanse zang en de gewijde muziek, Divini Cultus Sanctitatem (20 dec 1928)

De heilige Liturgie immers bestaat uit menselijke en uit goddelijke bestanddelen. Deze laatste, als door de Goddelijke Verlosser vastgesteld, kunnen klaarblijkelijk door de mensen volstrekt niet veranderd worden. De eerste daarentegen kunnen overeenkomstig de eisen van de tijden, van de omstandigheden en van de zielen verscheidene veranderingen ondergaan onder goedkeuring door de kerkelijke hiërarchie, die op de bijstand van de Heilige Geest steunt. Hieruit ontstaat die bewonderenswaardige verscheidenheid van de oosterse en westerse ritussen; hieruit eveneens de progressieve geleidelijke ontwikkeling van bijzondere gewoonten in de uitoefening van de godsdienst en van bijzondere godvruchtige praktijken, waarvan men in vroegere tijden slechts een zwak spoor kon vinden. Hieruit komt ook het verschijnsel voort, dat vrome praktijken, op dit gebied, die met verloop van tijd in vergetelheid waren geraakt, soms opnieuw in gebruik komen en weer vernieuwd worden. Dit alles getuigt van het leven van Jezus Christus' onbevlekte Bruid gedurende zoveel eeuwen. Het drukt de heilige taal uit, waarvan in het verloop van de tijd tussen haar en haar goddelijke Bruidegom gebruik gemaakt werd om haar eigen geloof en onuitputtelijke liefde en die van de haar toevertrouwde volken te uiten; het toont bovendien de wijze pedagogische methode, waarmee zij in de gelovigen "de gezindheid van Christus" (1 Kor. 2, 16) opwekt en dagelijks doet toenemen.

Niet weinig in getal zijn voorzeker de oorzaken geweest, waardoor de vooruitgang van de heilige Liturgie gedurende de lange en roemvolle geschiedenis van de Kerk zich ontplooit en ontwikkelt.

Zo bijvoorbeeld, toen de katholieke leer omtrent het vleesgeworden Woord Gods, omtrent het sacrament en het offer van de Eucharistie en omtrent de maagdelijke Moeder Gods Maria zekerder en duidelijker werd geformuleerd, werden nieuwe vormen van riten ingevoerd, waardoor het licht, dat uit de verklaringen van het kerkelijk leergezag met groter helderheid was gaan stralen, zich ook meer en beter weerspiegelde in de liturgische handelingen om geest en hart van het christenvolk gemakkelijker te kunnen bereiken.

De successieve ontwikkeling van de kerkelijke tucht bij het toedienen van de sacramenten, zoals bijvoorbeeld van het Sacrament van de boetvaardigheid; de instelling en later de afschaffing van het catechumenaat; zo ook de H. Communie onder slechts één gedaante in de Latijnse Kerk heeft ongetwijfeld niet weinig bijgedragen tot de geleidelijke verandering van de oudste riten en het langzamerhand invoeren van nieuwe, die meer in overeenstemming leken met de nieuw ingevoerde verordeningen betreffende deze punten.

Tot die ontwikkeling en die verandering droegen verder niet weinig bij de met de heilige Liturgie niet strikt verbonden godvruchtige werken en praktijken, die door een bewonderenswaardige beschikking van God in de opeenvolgende tijdperken ontstonden en zich zo sterk bij het volk verbreidden, zoals bijvoorbeeld de rijkere en steeds vuriger verering van de goddelijke Eucharistie, van het bitter lijden van onze Verlosser, van het allerheiligst Hart van Jezus en van de maagdelijke Moeder Gods en haar kuise bruidegom.

Wat betreft de uitwendige omstandigheden, hadden hierbij invloed de openbare uit devotie ondernomen bedevaarten naar de graven van martelaren, de instelling van bijzondere vastentijden om dezelfde beweegredenen en ten slotte de smeek- en boeteprocessies naar de statiekerken in deze heilige stad, waarbij niet zelden de paus zelf tegenwoordig was.

Ook is het gemakkelijk te begrijpen, dat de voortschrijdende ontwikkeling van de schone kunsten, vooral van de bouwkunst, de schilderkunst en de muziek van niet geringe invloed zijn geweest op de vaststelling en de variërende samenstelling van de uiterlijke bestanddelen van de heilige Liturgie.

Van datzelfde recht in liturgische zaken heeft de Kerk gebruik gemaakt om de heiligheid van de goddelijke eredienst te beschermen tegen de vermetel en onverstandig ingevoerde misbruiken van de kant van particuliere personen of bijzondere kerken. Een gevolg daarvan is dit geweest. Toen in de zestiende eeuw dergelijke misbruiken en gewoonten al te sterk waren toegenomen; toen de initiatieven van particulieren op dit gebied de zuiverheid van geloof en godsvrucht in gevaar brachten tot grote winst voor de ketters en tot grote verbreiding van hun bedrog en dwaling, heeft onze voorganger Sixtus V, z.g., om de wettige riten van de Kerk te verdedigen en het invoeren van alle onzuivere bestanddelen te verhinderen, in 1588 de heilige Congregatie van de Riten ingesteld. Paus Sixtus V, Constitutie, Reorganisatie van de Romeinse Curie en oprichting van 15 permanente Congregaties, Immensa Aeterni Dei (22 jan 1588) Aan deze instelling komt het ook nog in onze tijd ambtshalve toe, met waakzame zorg alles te regelen en te beslissen wat op de heilige Liturgie betrekking heeft. Wetboek, Codex Iuris Canonici (1917) (27 mei 1917), 253