Vereerde Broeders in het Bisschopsambt,
Hooggeëerde gezagdragers en bevorderaars van het denken, de wetenschap en de kunsten,
Dierbare vrienden,

Ik voel een grote vreugde nu ik hier verzameld zie het veelvormige geheel van de Portugese cultuur welke jullie op zulk een waardige wijze vertegenwoordigen: de mannen en de vrouwen die zich bezighouden met het onderzoek en de verbreiding van verschillende soorten van kennis. Aan allen druk ik ik mijn gevoelens uit van diepe vriendschap en erkentelijkheid voor het belangrijke werk dat jullie doen en voor wie jullie zijn. De Overheid, hier vertegenwoordigd door de minister van cultuur die ik van harte en met eerbied groet, ondersteunt op prijzenswaardige wijze de nationale prioriteiten van de wereld van de cultuur. Ik dank allen die deze ontmoeting hebben mogelijk gemaakt en in het bijzonder de Bisschoppelijke Commissie voor de Cultuur en zijn voorzitter, Mons. Manuel Clemente. Ik dank hem voor de hartelijke verwelkoming en zijn uiteenzetting over de polyfone werkelijkheid van de Portugese cultuur, die hier vertegenwoordigd is door enkelen van haar beste protagonisten. Hun gevoelens en verwachtingen zijn tot uitdrukking gebracht door de cineast Manoel de Oliveira, een persoon eerbiedwaardig door zijn leeftijd en verwezenlijkingen. Hem groet ik met bewondering en genegenheid als ook met erkentelijkheid voor de woorden die hij tot mij gericht heeft; woorden waarin de bekommernissen en verwachtingen van de Portugese ziel, temidden van de onrust in de maatschappij van vandaag, weerklonken.

Waarlijk, tegenwoordig vertoont de cultuur een “spanning”, -welke soms de vorm van een “conflict” aanneemt-, tussen het heden en de traditie. De dynamiek van de maatschappij verabsoluteert het heden en maakt het heden los van het culturele patrimonium van het verleden, zonder de intentie om een weg naar de toekomst af te tekenen. Echter, deze waardering van het “heden” als inspirerende bron van de zin van het leven, zowel individueel als maatschappelijk, botst met de sterke, culturele traditie van het Portugese volk dat diep getekend is door de duizendjarige invloed van het christendom en door een zin voor globale verantwoordelijkheid. Dit is duidelijk geworden in het avontuur van de ontdekkingen en in de missionaire ijver waarmee het de gave van het geloof aan andere volkeren heeft meegedeeld. Het christelijke ideaal van universaliteit en van broederlijkheid was de inspiratie voor dit gemeenschappelijke avontuur, zelfs wanneer de invloed van de Verlichting en het laïcisme zich hebben doen voelen. Deze traditie was de oorsprong van wat we kunnen noemen een “wijsheid”, d.w.z. een inzicht in het leven en de geschiedenis waarvan deel uitmaakt een ethisch universum en een “ideaal”, door Portugal te realiseren, een Portugal dat altijd op zoek was om relaties aan te gaan met de rest van de wereld.

De Kerk verschijnt als de grote voorvechtster van een gezonde en verheven traditie, wier rijke bijdrage zij ter beschikking stelt van de maatschappij; de maatschappij blijft deze dienst van de Kerk voor het algemeen welzijn respecteren en waarderen maar verwijdert zich van de genoemde “wijsheid” die deel uitmaakt van haar patrimonium. Dit “conflict” tussen de traditie en het heden drukt zich uit in de crisis van de waarheid. Echter, enkel de waarheid kan richting geven en de weg afbakenen van een geslaagd leven, zowel voor het individu als voor een volk. Immers, een volk dat ophoudt te weten wat haar eigen waarheid is, loopt uiteindelijk verloren in het labyrint van de tijd en de geschiedenis, ontdaan van duidelijk gedefinieerde waarden en zonder duidelijk uitgesproken grote doelen. Dierbare vrienden, er dient nog heel wat geleerd te worden over de vorm waarin de Kerk zich positioneert in de wereld in haar poging de maatschappij te laten inzien dat de verkondiging van de waarheid een dienst is die de Kerk aanbiedt aan de maatschappij, een dienst die nieuwe toekomsthorizonten van grootsheid en waardigheid opent. Inderdaad, de Kerk heeft “een zending van waarheid te vervullen voor een samenleving die recht doet aan de mens en aan zijn waardigheid en roeping. (...) De trouw aan de mens vereist de trouw aan de waarheid, die de enige garantie is voor de vrijheid Vgl. Joh. 8, 32 en de mogelijkheid biedt voor een totale menselijke ontwikkeling. Paus Benedictus XVI, Audiëntie, Over de zojuist verschenen Encycliek, Over Caritas in Veritate (8 juli 2009), 9. Voor een maatschappij die in meerderheid uit katholieken bestaat en wier cultuur diep getekend is door het Christendom is de poging om de waarheid te vinden buiten Christus om dramatisch. Voor ons christenen is de Waarheid goddelijk; het is de eeuwige “Logos” die een menselijke uitdrukking heeft aangenomen in Jezus Christus, Hij die objectief heeft kunnen stellen: “Ik ben de waarheid” (Joh. 14, 6). Het samengaan in de Kerk van Haar onwrikbaar aanhangen van de eeuwigheid van de waarheid met het respect voor andere “waarheden” of voor de waarheid van anderen is een leerschool die de Kerk zelf aan het doormaken is. In deze respectvolle dialoog kunnen zich nieuwe deuren openen voor het doorgeven van de waarheid.

“De Kerk” –zo schreef Paus Paulus VI- moet in een dialoog treden met de wereld waarin zij leeft. De Kerk wordt zelf woord, boodschap en dialoog.” H. Paus Paulus VI, Encycliek, Over de Kerk, Ecclesiam Suam (6 aug 1964), 67. Immers, de dialoog zonder dubbelzinnigheden en respectvol voor de betrokken partners is vandaag een prioriteit in de wereld, een prioriteit waaraan de Kerk zich niet wil onttrekken. Hiervan legt precies de aanwezigheid van de Heilige Stoel in diverse, internationale organisaties, zoals bijvoorbeeld het Noord-Zuid-Centrum van de Raad van Europa, opgericht 20 jaar geleden hier in Lissabon, getuigenis af. Dit centrum heeft als kernopdracht de interculturele dialoog ter bevordering van de samenwerking tussen Europa, het zuiden van het gebied van de Middellandse Zee en Afrika en ter opbouw van een wereldburgerschap dat gebouwd is op mensenrechten en de verantwoordelijkheid van de burgers, onafhankelijk van hun etnische oorsprong en politieke kleur en met respect voor de religieuze overtuigingen. Gegeven de culturele diversiteit dienen mensen niet enkel het bestaan van de cultuur van de andere te aanvaarden maar ook verlangen hierdoor verrijkt te worden en deze aan te bieden wat zij zelf aan goed, waar en schoon bezitten.

Onze huidige tijd vraagt het beste van onze krachten, profetische moed en een vernieuwd vermogen om “nieuwe werelden voor de wereld aan te wijzen”, zoals jullie nationale dichter zou zeggen Luigi di Camões, Os Lusíades, II, 45. Jullie, vertegenwoordigers van de cultuur in al haar vormen, scheppers van gedachten en opinies “hebben, dankzij jullie talent, de mogelijkheid om tot het hart van de mensheid te spreken, om de individuele en collectieve gevoelens te raken, om dromen en hoop op te wekken, om de horizonten van kennis en menselijke inzet te verbreden. (...) Wees niet bevreesd om jullie te confronteren met de eerste en laatste bron van de schoonheid, om in dialoog te gaan met gelovigen, met wie zich, zoals jullie, als pelgrims in de wereld en de geschiedenis beschouwen, op weg naar de oneindige Schoonheid” Paus Benedictus XVI, Toespraak, Sixtijnse Kapel, Ontmoeting met kunstenaars (21 nov 2009)

Juist met het doel om “de moderne wereld in contact te brengen met de levenmakende en eeuwige kracht van het Evangelie” H. Paus Johannes XXIII, Apostolische Constitutie, Over het bijeenroepen van Tweede Oecumenische Vaticaans Concilie, Humanae Salutis (25 dec 1961), 3 is het Tweede Vaticaans Concilie bijeengeroepen. Vertrekkende van een vernieuwd besef van de katholieke traditie, nam de Kerk daar de kritiek ernstig die aan de basis lag van de krachten die kenmerkend zijn geweest voor de moderniteit, te weten de Reformatie en de Verlichting, vormde deze om en oversteeg ze. Op deze wijze verwelkomde en herschiep de Kerk vanuit haarzelf het beste van de moderniteit; enerzijds door deze te overstijgen en anderzijds door de dwalingen en doodlopende wegen ervan te vermijden. De conciliaire gebeurtenis heeft de basis gelegd voor een authentieke, katholieke vernieuwing en voor een nieuwe maatschappij, de “maatschappij van de liefde”, als een evangelische dienst aan de mens en de wereld.

Dierbare vrienden, de Kerk beschouwt het als haar voornaamste zending in de huidige cultuur om de zoektocht naar de waarheid, en met als gevolg, naar God levend te houden; om de mensen te brengen tot het verder zien dan de voorlaatste dingen en zich te begeven op de zoektocht naar het uiteindelijke. Ik nodig jullie uit om jullie te verdiepen in de kennis van God zoals Hij zich heeft geopenbaard in Jezus Christus omwille van onze volledige voltooiing. Maak mooie dingen maar zorg vooral ervoor dat jullie levens plaatsen van schoonheid worden. Moge voor jullie ten beste spreken de Heilige Maria van Bethlehem, die sinds eeuwen vereerd wordt door de zeevaarders van de oceaan en vandaag door de zeevaarders van het Goede, de Waarheid en de Schoonheid.