Zoeken in kerkelijke documenten en berichten

Het in het voorafgaande geschetste beeld zou echter onvolledig zijn, als men aan de 'economische en sociale' tekenen van de onderontwikkeling niet andere toevoegde die eveneens negatief zijn, ja nog meer verontrustend, te beginnen bij het culturele plan. Het zijn:

• het analfabetisme,
• de moeilijkheid of onmogelijkheid van toegang tot de hogere niveaus van onderwijs,
• het onvermogen om deel te nemen aan de opbouw van de eigen natie,
• de verschillende vormen van uitbuiting en van economische, sociale, politieke en ook godsdienstige onderdrukking van de menselijke persoon en van zijn rechten,
• de discriminatie in allerlei vorm, vooral de meest verfoeilijke welke gebaseerd is op het verschil van ras.

Ook al moet men enige van deze plagen betreuren in de streken van het meer ontwikkelde Noorden, zij zijn ongetwijfeld meer veelvuldig en blijvend en moeilijker uit te roeien in de minder ontwikkelde en minder gevorderde landen.

Het is nodig op te merken dat in de huidige wereld naast andere rechten vaak het recht op economisch initiatief onderdrukt wordt. Toch gaat het om een belangrijk recht, niet alleen voor de afzonderlijke personen maar ook voor het algemeen welzijn. De ervaring bewijst dat de ontkenning of inperking van dit recht in naam van een vermeende 'gelijkheid' van allen in de maatschappij de geest van initiatief, d.w.z. de creatieve persoonlijkheid van de burger, vermindert of zelfs vernietigt. Bijgevolg ontstaat op deze wijze niet zozeer een ware gelijkheid maar een 'nivellering naar beneden'. In plaats van het creatieve initiatief ontstaat passiviteit, de afhankelijkheid van en de onderwerping aan het bureaucratische apparaat, dat al enig orgaan 'beschikt' en 'beslist' over het geheel van de goederen en productiemiddelen zo het er al niet de 'bezitter' van is en allen in een positie van bijna absolute afhankelijkheid plaatst, die gelijk is aan de traditionele afhankelijkheid van de arbeiderproletariër van het kapitalisme. Dat roept een gevoel van frustratie of wanhoop op en voert tot onverschilligheid voor het nationale leven, terwijl het velen tot emigratie drijft en ook een vorm van "psychologische" emigratie oproept.

Die situatie heeft ook gevolgen vanuit de gezichtshoek van de 'rechten van de afzonderlijke naties'. Het gebeurt immers vaak dat een natie beroofd wordt van haar 'subject-zijn', d.w.z. van de 'soevereiniteit' die haar toekomt, in economische en ook in politiek-sociale zin en op zekere wijze in culturele zin, omdat in een nationale gemeenschap al deze aspecten van het leven met elkaar samenhangen.

Men moet bovendien benadrukken dat geen enkele maatschappelijke groepering, bijvoorbeeld een partij, het recht heeft om zich de rol van enige gids toe te eigenen, want dat leidt tot vernietiging van het echte subject-zijn van de maatschappij en de burgers, zoals in ieder totalitair systeem gebeurt. In deze situatie worden de mens en het volk 'objecten', niettegenstaande alle tegenovergestelde verklaringen en mondelinge verzekeringen.

Het past hieraan toe te voegen dat er in de wereld van vandaag vele andere vormen van armoede zijn. Verdienen bepaalde soorten gebrek of gemis inderdaad soms niet dezelfde naam? Verarmt de ontkenning of de beperking van de mensenrechten - zoals bijvoorbeeld het recht op godsdienstvrijheid, het recht om deel te nemen aan de opbouw van de maatschappij, de vrijheid om verenigingen en vakbonden op te richten of om initiatieven op economisch gebied te nemen - de menselijke persoon soms niet evenzeer of zelfs meer dan het gemis van materiële goederen? En is een ontwikkeling die geen rekening houdt met de volledige erkenning van deze rechten werkelijk een ontwikkeling van menselijke aard?

Kortom, de onderontwikkeling van onze tijd is niet alleen economisch maar ook cultureel, politiek en eenvoudigweg menselijk, zoals de encycliek H. Paus Paulus VI - Encycliek
Populorum Progressio
Over de ontwikkeling van de volken
(26 maart 1967) twintig jaar geleden al opgemerkt heeft. Zodat het nodig is zich hier af te vragen of de zo droevige realiteit van nu niet minstens ten dele gevolg is van een te beperkt ofwel overwegend economisch begrip van de ontwikkeling.