Paus Benedictus XVI - 30 september 2010
De verkondiging van Johannes betreffende de menswording van het Woord openbaart de onlosmakelijke band die er bestaat tussen het goddelijke Woord en de menselijke woorden, waardoor het Woord zich aan ons meedeelt. In het kader van deze overweging is de Bisschoppensynode blijven stilstaan bij de relatie tussen Woord van God en cultuur. God openbaart zich immers niet aan de mens op een abstracte manier, maar door een taal, beelden en uitdrukkingen te gebruiken die zijn gebonden aan verschillende culturen. Het betreft een vruchtbare relatie, zoals de geschiedenis van de Kerk in ruime mate aantoont. In onze tijd gaat deze relatie ook een nieuwe fase in en dat is te danken aan het feit dat de evangelisatie zich verspreidt en zich wortelt binnen de verschillende culturen, en aan de recentere ontwikkelingen in de westerse culturen. Dit impliceert vooral dat men het belang van cultuur als zodanig voor het leven van iedere mens erkent. Het verschijnsel cultuur doet zich immers in zijn veelvoudige aspecten voor als een essentieel gegeven van de menselijke ervaring: “De mens leeft altijd volgens een cultuur die hem eigen is en die op haar beurt onder de mensen een band schept welke ook hun eigen is, omdat die het intermenselijke en sociale karakter bepaalt van het menselijk bestaan”. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de 'United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization' (UNESCO), Parijs, De algehele menselijkheid van de mens komt tot uitdrukking in de cultuur (2 juni 1980), 6
Het Woord van God heeft eeuwenlang verschillende culturen bepaald en fundamentele morele waarden, uitmuntende artistieke uitdrukkingsvormen en voorbeeldige levensstijlen voortgebracht. Vgl. Bisschoppensynodes, Van de 12e Gewone Bisschoppensynode over het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk (Engelstalige versie), Propositiones (25 okt 2008), 41 Daarom zou ik in het perspectief van een hernieuwde ontmoeting tussen Bijbel en culturen opnieuw willen bevestigen tegenover allen die werkzaam zijn op het gebied van de cultuur, dat zij niets te vrezen hebben wanneer zij zich openstellen voor het Woord van God; het verwoest nooit de echte cultuur, maar vormt een constante stimulans voor het zoeken naar steeds adequatere en betekenisvollere menselijke uitdrukkingsvormen. Iedere authentieke cultuur moet, wil zij er werkelijk voor de mens zijn, openstaan voor transcendentie, dus in laatste instantie voor God.
De synodevaders hebben het belang onderstreept om onder hen die werkzaam zijn op het terrein van de cultuur, een adequate kennis van de Bijbel te bevorderen, ook in een geseculariseerde omgeving en onder niet gelovigen; Vgl. Bisschoppensynodes, Van de 12e Gewone Bisschoppensynode over het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk (Engelstalige versie), Propositiones (25 okt 2008), 41 in de Heilige Schrift zijn antropologische en filosofische waarden vervat die een positieve invloed hebben gehad op de mensheid. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Over de verhouding van Geloof en Rede, Fides et Ratio (14 sept 1998), 80 De betekenis van de Bijbel als grote codex van de culturen dient volledig in ere te worden hersteld.
Een bijzondere omgeving waar Woord van God en culturen elkaar ontmoeten, is die van de school en de universiteit. De herders moeten in het bijzonder zorg dragen voor deze kringen door een diepgaande kennis van de Bijbel te bevorderen, zodat men zich ook voor het heden de vruchtbare gevolgen ervan ten nutte kan maken. De door katholieke instanties bevorderde studiecentra bieden een originele bijdrage – die moet worden erkend – aan het bevorderen van cultuur en onderwijs. Vervolgens moet men het godsdienstonderwijs niet verwaarlozen door zorgvuldig de docenten te vormen. In veel gevallen is dit voor de studenten een unieke gelegenheid om in contact te komen met de boodschap van het geloof. Het is goed dat in dit onderwijs de kennis van de Heilige Schrift wordt bevorderd, oude en nieuwe vooroordelen worden overwonnen en wordt getracht om haar waarheid te doen kennen. Vgl. Bisschoppensynodes, Lineamenta "Het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk" (27 mrt 2007), 23
De relatie tussen Woord van God en cultuur is tot uitdrukking gekomen in werken op verschillende terreinen, vooral in de wereld van de kunst. Daarom heeft de grote traditie van het Oosten en het Westen altijd artistieke uitdrukkingsvormen gestimuleerd die door de Heilige Schrift zijn geïnspireerd, zoals bijvoorbeeld de figuratieve kunst en de architectuur, de literatuur en de muziek. Ik denk ook aan de oude taal die door de iconen wordt gesproken en die zich vanuit de oosterse traditie aan het verspreiden is in de hele wereld. Met de synodevaders brengt de Kerk haar waardering en achting en bewondering tot uitdrukking voor de kunstenaars “die verliefd zijn” op de schoonheid en die zich hebben laten inspireren door de heilige teksten: zij hebben bijgedragen aan de versiering van onze kerken, aan de viering van ons geloof, aan de verrijking van onze liturgie en tegelijkertijd hebben velen van hen geholpen om op een of andere wijze de onzichtbare een eeuwige werkelijkheden waarneembaar te maken in tijd en ruimte. Vgl. Bisschoppensynodes, Van de 12e Gewone Bisschoppensynode over het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk (Engelstalige versie), Propositiones (25 okt 2008), 40 Ik spoor de bevoegde organen aan dat er in de Kerk een degelijke vorming van kunstenaars wordt bevorderd betreffende de Heilige Schrift in het licht van de levende overlevering van de Kerk en van het leergezag.
Met de relatie tussen Woord van God en culturen staat ook het belang van een zorgvuldig en verstandig gebruik van oude en nieuwe maatschappelijke communicatiemiddelen in verband. De synodevaders hebben een gepaste kennis aanbevolen van deze instrumenten, waarbij men aandacht schenkt aan de snelle ontwikkeling en aan de niveaus van interactie en meer energie wordt gestoken in het verwerven van deskundigheid in de verschillende sectoren, in het bijzonder in de zogenaamde new media, zoals bijvoorbeeld internet. Er bestaat al een veelbetekenende aanwezigheid van de kant van de Kerk in de wereld van de massacommunicatie en ook het kerkelijk leergezag heeft zich vanaf het Tweede Vaticaans Concilie over dit thema geuit. Vgl. Pauselijke Commissie voor de Sociale Communicatiemiddelen, Pastorale Instructie, in opdracht van het Tweede Vaticaans Concilie, over de middelen van sociale communicatie, Communio et Progressio (23 mei 1971) Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Apostolische Brief, De snelle ontwikkeling
Aan de verantwoordelijken voor de communicatiemiddelen, Rapid Movement (24 jan 2005) Vgl. Pauselijke Raad voor de Sociale Communicatiemiddelen, Pastorale instructie, twintig jaar na Communio et Progressio, Aetatis Novae (22 feb 1992) Vgl. Pauselijke Raad voor de Sociale Communicatiemiddelen, De Kerk en internet (22 feb 2002) Vgl. Pauselijke Raad voor de Sociale Communicatiemiddelen, Ethiek in internet (22 feb 2002) Het verwerven van nieuwe methoden om de evangelische boodschap over te dragen maakt deel uit van dit voortdurend streven van de gelovigen om te evangeliseren en in onze dagen spant de communicatie een net over heel de wereld en krijgt de oproep van Christus “Wat Ik u zeg in het duister, spreekt dat uit in het licht, en wat ge u in het oor hoort fluisteren, verkondigt dat van de daken” (Mt. 10, 27) een nieuwe betekenis. Het goddelijk Woord moet behalve in gedrukte vorm ook door middel van andere vormen van communicatie weerklinken. Vgl. Bisschoppensynodes, Boodschap van de Synodevaders aan het volk van God n.a.v. de Synode over het Woord van God (24 okt 2008), 1 Vgl. Paus Benedictus XVI, Boodschap, 43e Werelddag van de Sociale Communicatiemiddelen, Nieuwe technologieën, nieuwe relaties. Bevorderen van een cultuur van respect, dialoog en vriendschap (24 jan 2009), 6 Daarom wens ik samen met de synodevaders de katholieken te danken die zich met deskundigheid inzetten voor een veelbetekenende aanwezigheid in de wereld van de media en tot een nog omvangrijkere en gekwalificeerdere inzet aan te zetten. Vgl. Bisschoppensynodes, Van de 12e Gewone Bisschoppensynode over het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk (Engelstalige versie), Propositiones (25 okt 2008), 44
Onder de nieuwe vormen van massacommunicatie dient vandaag een groeiende rol te worden toegekend aan internet, dat een nieuw forum is waar men het Evangelie kan laten weerklinken, echter in het bewustzijn dat de virtuele wereld nooit de werkelijke wereld zal kunnen vervangen en dat de evangelisatie alleen profijt zal kunnen hebben van de virtualiteit die de nieuwe media bieden om belangrijke betrekkingen te beginnen, als men komt tot een persoonlijk contact, dat onvervangbaar blijft. In de wereld van internet, dat miljarden beelden mogelijk maakt op miljoenen schermen in heel de wereld, zal het gelaat van Christus zichtbaar worden en moet men zijn stem horen, omdat, “als er geen ruimte voor Christus is, er geen ruimte voor de mens is”. H. Paus Johannes Paulus II, Boodschap, Boodschap 36e Wereldcommunicatiedag (2002), Internet: een nieuw forum voor de verkondiging van het Evangelie (24 jan 2002), 6
Het mysterie van de menswording laat zien dat God zich enerzijds altijd in een concrete geschiedenis meedeelt, daarbij de culturele en de daarin geschreven codices aanneemt. Maar anderzijds kan en moet hetzelfde Woord worden overgedragen in verschillende culturen en deze van binnenuit veranderen door wat Paulus VI de evangelisatie van de cultuur noemt. Vgl. H. Paus Paulus VI, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de Evangelisatie in de Moderne Wereld, Evangelii Nuntiandi (8 dec 1975), 20 Het Woord van God toont zo, evenals overigens het christelijk geloof, een diep intercultureel karakter, dat in staat is verschillende culturen te ontmoeten en elkaar te laten ontmoeten. Vgl. Paus Benedictus XVI, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk, Sacramentum Caritatis (22 feb 2007), 78
In deze context begrijpt men ook de waarde van de inculturatie van het Evangelie. Vgl. Bisschoppensynodes, Van de 12e Gewone Bisschoppensynode over het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk (Engelstalige versie), Propositiones (25 okt 2008), 48 De Kerk is vast overtuigd van het intrinsieke vermogen van het Woord van God om alle menselijke personen te bereiken in de culturele context waarin zij leven: ”De overtuiging vloeit voort uit de Bijbel zelf, die vanaf het boek Genesis een universele houding aanneemt Vgl. Gen. 1, 27-28 , deze vervolgens handhaaft in de zegening die is beloofd aan alle volken dankzij Abraham en aan zijn nageslacht Vgl. Gen. 12, 3 Vgl. Gen. 18, 18 en deze definitief bevestigt door de evangelisatie uit te breiden ‘tot alle naties’”. Pauselijke Bijbelcommissie, Interpretatie van de Bijbel in de Kerk (15 apr 1993), 107-108 Daarom dient inculturatie niet te worden verward met processen van oppervlakkige aanpassing en evenmin met een syncretistische verwarring die de originaliteit van het evangelie doet verwateren om het gemakkelijker toegankelijk te maken. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de missie-activiteit van de Kerk, Ad Gentes Divinitus (7 dec 1965), 22 Vgl. Pauselijke Bijbelcommissie, Interpretatie van de Bijbel in de Kerk (15 apr 1993), 107-108 Het authentieke voorbeeld van inculturatie is de menswording zelf van het Woord: “De ‘inculturatie’ of ‘acculturatie’ zal werkelijk een weerspiegeling zijn van de menswording van het Woord, wanneer een cultuur die door het Evangelie is veranderd en herschapen, in hun eigen traditie originele uitdrukkingsvormen van christelijk leven, christelijke viering en christelijk denken voortbrengt”, door de plaatselijke cultuur van binnenuit te doordesemen, de semina Verbi en wat er aan positiefs in de cultuur is, tot zijn recht te laten komen en door haar open te stellen voor de evangelische waarden. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot de Bisschoppen uit Afrika aanwezig in Nairobi, Kenia (7 mei 1980), 6
Gedurende de werkzaamheden van de synode heeft men moeten constateren dat verschillende plaatselijke Kerken nog niet beschikken over een integrale vertaling van de Bijbel in de eigen taal. Hoeveel volken in onze tijd hongeren en dorsten naar het Woord van God, maar kunnen helaas nog niet “‘ruim toegang’ hebben tot de Heilige Schrift”, 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Goddelijke openbaring, Dei Verbum (18 nov 1965), 22 zoals werd gewenst op het Tweede Vaticaans Concilie! Daarom acht de synode voor alles een vorming van specialisten van belang die zich aan de vertaling wijden in de verschillende talen. Vgl. Bisschoppensynodes, Van de 12e Gewone Bisschoppensynode over het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk (Engelstalige versie), Propositiones (25 okt 2008), 42 Ik moedig ertoe aan om middelen in deze sector te investeren. In het bijzonder zou ik willen aanbevelen de inzet te ondersteunen van de Katholieke Bijbelfederatie, opdat het aantal vertalingen van de Heilige Schrift en de wijdvertakte verspreiding ervan verder wordt uitgebreid. Vgl. Bisschoppensynodes, Van de 12e Gewone Bisschoppensynode over het Woord van God in het leven en de zending van de Kerk (Engelstalige versie), Propositiones (25 okt 2008), 43 Het is goed dat op grond van de aard van dit werk het, voor zover mogelijk, wordt gedaan in samenwerking met de verschillende gemeenschappen.
De synodevergadering heeft bij het debat over de relatie tussen Woord van God en culturen de behoefte gevoeld om opnieuw te bevestigen wat de eerste christenen hebben kunnen ervaren vanaf de dag van Pinksteren Vgl. Hand. 2, 1-13 . Het goddelijk Woord is in staat binnen te dringen en zichzelf uit te drukken in verschillende culturen en talen, maar hetzelfde Woord verandert de grenzen van de afzonderlijke culturen door gemeenschap te stichten tussen verschillende volkeren. Het Woord van de Heer nodigt ons uit om te komen tot een grotere gemeenschap. “Laten wij treden buiten de beperktheid van onze ervaringen en een werkelijkheid binnentreden die waarlijk universeel is. Door in gemeenschap te treden met het Woord van God, treden wij binnen in de gemeenschap van de Kerk, die het Woord van God beleeft. (...) Het betekent buiten de grenzen van de afzonderlijke culturen treden en in de universaliteit binnengaan die allen verbindt, allen verenigt, ons allen tot broeders en zusters maakt”. Paus Benedictus XVI, Toespraak, Bij de opening van de 12e Bisschoppensynode over de het Woord van God, Meditatie bij de Terts, tevens het begin van de beraadslagingen (6 okt 2008), 5 Daarom vraagt het verkondigen van het Woord van God altijd aan onszelf als eersten een hernieuwde uittocht, waarbij wij onze maatstaven en beperkte verbeeldingen opgeven om in ons ruimte te maken voor de tegenwoordigheid van Christus.