Zoeken in kerkelijke documenten en berichten

Auschwitz is zo'n gewetensonderzoek. Men kan het niet alleen maar bezoeken. Bij deze gelegenheid moeten we ons met angst afvragen waar de grenzen liggen van de haat, de grenzen van de vernietiging van de mens, de grenzen van de wreedheid.

Auschwitz is een getuigenis van de oorlog. De oorlog brengt een ongeproportioneerde groei mee van haat, van vernietiging en van wreedheid. En ook al kunnen we niet ontkennen dat ze ook nieuwe mogelijkheden biedt voor menselijke moed, heldhaftigheid en vaderlandsliefde, toch blijft de verliezenkant zwaarder wegen. En die weegt steeds zwaarder, want iedere dag neemt het ver­nietigingsvermogen van de door de moderne techniek uitgevonden wapenen toe. Verantwoordelijk voor de oorlogen zijn niet alleen degenen die ze rechtstreeks ont­ketenen, maar ook degenen die niet alles doen wat in hun macht ligt om ze te verhinderen.

En daarom zij het mij vergund op deze plaats de woor­den te herhalen die Paulus VI heeft uitgesproken voor de Organisatie van de Verenigde Naties: 'Er zijn niet veel woorden nodig om dit hoogste doel van uw organisatie te rechtvaardigen. Het is voldoende te herinneren aan het bloed van miljoenen mensen, aan hun ongehoord en onmetelijk lijden; nutteloze massamoorden en ontzet­tende ruïnes rechtvaardigen het verbond, waarin gij u verenigd hebt met een eed, die de toekomstige geschie­denis van de wereld veranderen moet: nooit meer oorlog, nooit meer oorlog! het is de vrede, de vrede die het lot der volken en dat van de gehele mensheid moet bepalen!' H. Paus Paulus VI, Toespraak, Tot de 20ste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (4 okt 1965), 5.

Indien echter deze luide kreet uit Auschwitz, deze kreet van de hier gemartelde mens, vrucht wil dragen voor Europa (en ook voor de wereld), dan moeten alle juiste consequenties getrokken worden uit de Verenigde Naties
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (10 december 1948), zoals Johannes XXIII opriep te doen in de encycliek 'H. Paus Johannes XXIII - Encycliek
Pacem in Terris
Vrede op aarde
(11 april 1963)'. Daarin immers lees ik onder andere: 'Deze verklaring erkent immers plechtig de waardigheid van de menselijke persoon van alle mensen zonder uitzondering en kent aan ieder het recht toe om vrij de waarheid te onderzoeken, de morele voorschriften te volgen, de plichten van de rechtvaar­digheid uit te oefenen, een menswaardig bestaan te eisen en andere rechten, die hiermee in verband staan' H. Paus Johannes XXIII, Encycliek, Vrede op aarde, Pacem in Terris (11 apr 1963), 144.

We moeten terugkeren naar de wijsheid van de oude meester, Pawel Wlodkowic, rector van de Jagellon­universiteit van Kraków en de rechten van de naties veilig stellen: op bestaan, op vrijheid, op onafhankelijk­heid, op eigen cultuur, op een waardige ontwikkeling. 'Wanneer de macht sterker optreedt dan de liefde,' zo schrijft Wlodkowic, 'worden de eigen belangen nage­streefd en niet die van Jezus Christus en verwijdert men zich gemakkelijk van de norm van de goddelijke wet. ( ... ) Iedere wet veroordeelt degenen die hen die in vrede willen leven aanvallen: zowel de burgerlijke wet ( ... ) als de canonieke ( ... ); de natuurwet, dat wil zeggen het beginsel: 'Doet de ander, wat je zelf zou willen!', even­zeer als Gods wet, die iedere diefstal veroordeelt met het -gebod: 'gij zult niet stelen!' en ieder geweld met het ge­bod: 'gij -zult niet doden!' Pawel Wlodkowic, Saeven­tibus, 1415, Tract. II. solutio quaest. 4ae; vgl. L. Ehrlich, Pisma wybrane Pawla Wlodkowica, Warschau, 1968, deel I, blz. 61; 58-59.

Maar het gaat hier niet alleen om het recht, maar ook en vooral om de liefde. Die liefde voor de naaste waarin de liefde van God zichzelf manifesteert en uitspreekt. De liefde die Christus verkondigd heeft als zijn gebod, die iedere mens in zijn hart geschreven meedraagt, door zijn Schepper zelf daarin gegrift als zijn gebod. Dat ge­bod wordt ook concreet in het respect voor 'de ander', voor zijn persoonlijkheid, voor zijn geweten. Het wordt concreet in de dialoog met 'de ander', in het willen na­gaan en erkennen wat er aan goeds en positiefs kan zijn ook in iemand die denkbeelden heeft die verschillen van de onze, en zelfs in iemand die te goeder trouw dwaalt. Nooit mag de ene natie zich ontwikkelen ten koste van de andere, ten koste van de onderwerping van die andere natie, ten koste van haar overheersing, haar tot slavernij brengen, haar uitbuiten, haar dood!

Deze woorden worden uitgesproken door de opvolger van Johannes XXIII en Paulus VI. Maar tegelijk worden ze uitgesproken door een zoon van deze natie die in haar verafgelegen en in haar meer recente geschiedenis van anderen talrijke kwellingen te verduren heeft gekregen. Hij zegt dat niet om te beschuldigen, maar om eraan te herinneren. Hij spreekt in de naam van alle naties waar­van de rechten worden geschonden en vergeten. Hij spreekt, omdat de waarheid en de zorg voor de mens hem daartoe verplichten.