De kerkvaders geloofden dat God de mogelijkheid heeft te scheppen uit het niets en daarom heeft zijn almacht zeker de mogelijkheid de substantie te veranderen die Hij zelf aan bepaalde dingen gegeven heeft. De mens, evenals andere schepselen, kan slechts dingen vorm geven door de uiterlijke vorm of de fysieke gedaante te veranderen. Wij kunnen bijvoorbeeld uit tarwekorrels brood maken, maar voor een schepsel is het totaal onmogelijk wat niet bestaat uit het niets te maken of, in strikte zin, wat bestaat tot het niets terug te brengen. God evenwel raakt in de Eucharistie aan het zijn zelf van de dingen, omdat Hij de substantie kan veranderen die Hij in de schepping aan de dingen gegeven heeft. Wat in de Eucharistie gebeurt, kunnen wij enigszins begrijpen als wij denken aan God als schepper, niet omdat Hij het Lichaam van Christus opnieuw zou scheppen, maar omdat door de almacht Gods het brood veranderd wordt in het Lichaam waarbij het noodzakelijk is dat niets van de substantie van brood overblijft.

De Kerk leert dat de aanwezigheid van Christus in de Eucharistie verschilt van zijn aanwezigheid in de andere Sacramenten. Daarin is Hij aanwezig voor zover Hij door die Sacramenten werkt, terwijl Hij in de Eucharistie zelf, vóór de nuttiging van het Sacrament, aanwezig is als bewerker van heiligheid, als de gehele Christus met lichaam, ziel en godheid, en daarom wordt dit substantiële aanwezigheid genoemd. Het lijdt geen enkele twijfel dat de leer van de heilige Thomas nuttig is om een dergelijk groot mysterie te begrijpen en die leer is voor de Kerk een grote hulp. De term "transsubstantiatie" zelf evenwel, die door het Leergezag wordt aangewend, wordt al vanaf de 12de eeuw door theologen gebruikt en in een preek uit de 5de eeuw wordt uitgelegd dat de geschapen dingen (dat wil zeggen brood en wijn) door de goddelijke kracht veranderd worden in de substantie van het Lichaam van Christus. Vgl. Eusebius Gallicanus, Preken, Homilia. 17: CCL 101, 196-197; 207-208 Daarom heeft Urbanus IV op 11 augustus 1264 door de bul Paus Urbanus IV - Bul
Transiturus de hoc mundo
Instelling van Sacramentsdag
(11 augustus 1264) het feest van Sacramentsdag ingesteld.