H. Paus Johannes Paulus II - 1 mei 1991
Als men de encycliek leest in samenhang met heel het rijke onderricht van Leo XIII, Vgl. Paus Leo XIII, Encycliek, Over het socialisme, Quod Apostolici Muneris (28 dec 1878) Vgl. Paus Leo XIII, Encycliek, Over het christelijk huwelijk, Arcanum Divinae Sapientiae (10 feb 1880) Vgl. Paus Leo XIII, Encycliek, Over de oorsprong van de burgerlijke macht, Diuturnum illud (29 juni 1881) Vgl. Paus Leo XIII, Encycliek, Het onvergankelijk werk van den barmhartigen God - Over de christelijke staatsinrichting, Immortale Dei (1 nov 1885) Vgl. Paus Leo XIII, Encycliek, Over de menselijke vrijheid, Libertas praestantissimum (20 juni 1888) Vgl. Paus Leo XIII, Encycliek, Over de voornaamste plichten van de christelijke burgers, Sapientiae Christianae (10 jan 1890) dan bemerkt men dat zij in de grond de gevolgen op sociaaleconomisch gebied aangeeft van een dwaling van grotere omvang. Zoals gezegd bestaat deze dwaling in een opvatting over de menselijke vrijheid die haar onttrekt aan de gehoorzaamheid aan de waarheid en dus ook aan de plicht om de rechten van andere mensen te eerbiedigen. De inhoud van de vrijheid wordt dan de eigenliefde die zover gaat dat zij God en de naaste veracht, voert tot onbeperkte bevestiging van het eigenbelang en zich door geen enkel plicht van rechtvaardigheid laat inperken. Vgl. Paus Leo XIII, Encycliek, Over de menselijke vrijheid, Libertas praestantissimum (20 juni 1888)
Juist deze dwaling bereikte haar uiterste consequenties in de tragische cyclus van oorlogen die Europa en de wereld geteisterd hebben tussen 1914 en 1945. Het waren oorlogen die voortvloeiden uit militarisme en op de spits gedreven nationalisme en uit de vormen van totalitarisme die daarmee samenhingen, oorlogen die voortkwamen uit de klassenstrijd, burgeroorlogen en ideologische oorlogen. Zonder de verschrikkelijke lading van haat en wrok, die opgestapeld was vanwege de vele onrechtvaardigheden zowel op internationaal niveau als op het binnenlands niveau van de afzonderlijke staten, zouden oorlogen van zulke wreedheid niet mogelijk geweest zijn; oorlogen waarin de energie van de grote naties gestoken werd, waarin men niet aarzelde om de meest heilige rechten van de mens te schenden en waarin de uitroeiing van gehele volken en maatschappelijke groepen werd beraamd en uitgevoerd. Wij denken hier in het bijzonder aan het Joodse volk, waarvan het verschrikkelijke lot een symbool is geworden van de afdwalingen waartoe de mens kan komen als hij zich tegen God keert.
Maar alleen als de haat en de onrechtvaardigheid gewettigd en georganiseerd worden door ideologieën die zich eerder daarop baseren dan op de waarheid over de mens, maken zij zich meester van gehele naties en drijven zij deze tot de actie. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Boodschap, Wereld Vredesdag 1980, De waarheid, de kracht van de vrede (8 dec 1979) De encycliek Paus Leo XIII - Encycliek
Rerum Novarum
Over kapitaal en arbeid
(15 mei 1891) heeft de ideologieën van de haat bestreden en de wegen aangewezen om het geweld en de wrok uit te bannen door middel van de rechtvaardigheid. Moge de herinnering aan die vreselijke gebeurtenissen het handelen leiden van alle mensen en in het bijzonder van hen die de volken regeren in deze tijd, waarin andere onrechtvaardigheden nieuwe haat voeden en zich aan de horizon nieuwe ideologieën aftekenen die het geweld verheerlijken.
