Wees welgekomen in deze ontmoeting waarmee het werk van het 3e Congres van het Internationale Genootschap Sint-Thomas van Aquino, dat deze week in Rome plaatsvond, besloten wordt. Ik groet u allen en in het bijzonder kardinaal Jerôme Hamer, de organisatoren en sprekers. Vanaf het begin van dit genootschap heb ik haar ideaal "van de bevordering van een diepgaande dialoog tussen het denken van Sint-Thomas met de cultuur van onze tijd” Statuten, nr. 1 en haar doel om “de fundamentele problemen van onze tijd te onderzoeken, in het bijzonder deze die het christelijke denken betreffen” Statuten, art. 2.c gedeeld.

De ontmoeting vandaag met jullie, bevorderaars van het thomistisch denken en van de actuele problemen, begaan met de dialoog met onze tijd, brengt in mij een innerlijke vreugde teweeg en geeft mij de gelegenheid mijn verwachtingen en mijn hoop aan jullie mee te delen over het belangrijke onderwerp dat jullie bestudeerd hebben: “Ethiek en de huidige samenleving.”

De Kerk voelt de dringende nood om de mensheid te helpen op weg naar de opbouw van een rechtvaardige samenleving. In dit domein is de rol van de ethiek beslissend omdat de maatstaf van de mens gegeven is vanuit zijn ethisch niveau. U hebt de grote, existentiële onderwerpen onderzocht waar het lot van de mens zich voltrekt, rekening houdend met de ernstige problemen die de wetenschap, de techniek, de cultuur en de economie bieden aan de ethiek. In uw besprekingen hebt u de breuk die er bestaat tussen de vooruitgang op wetenschappelijk, technisch en cultureel gebied en een zekere onverschilligheid wat betreft spirituele en morele waarden, tot uitdrukking gebracht. Deze scheiding tussen de wetenschappelijke en de morele orde is een drama van onze tijd. De mens probeert de wereld te beheersen, maar is nog niet meester van zichzelf.

In het Evangelie vinden wij een waardevol oordeel ten aanzien van zulke situatie: “Wat zal het de mens baten indien hij de hele wereld aan zich onderwerpt maar zijn eigen ziel verliest?” (Mt. 16, 26) De ethische waarden zijn de weg naar verlossing voor de huidige samenleving.

Ten overstaan van deze waarden kan niemand passief blijven. Wij allen zijn verantwoordelijk voor deze situatie. Niemand van ons kan alleen dit probleem te lijf gaan, de bijdrage van allen is noodzakelijk.

In het bewustzijn hiervan hebben jullie gedurende de werkzaamheden van het congres gesproken met zowel christelijke meesters van het verleden als ook met denkers uit de huidige cultuur. Aan het einde van jullie werk zijn jullie tot het inzicht gekomen hoe moeilijk een ware ontmoeting tussen zulke verschillende partijen is en hoe noodzakelijk het is om op deze weg verder te gaan. De dialoog is de weg van de mens.

Ik roep jullie daarom op om de verdieping van het denken van Sint-Thomas van Aquino, Doctor Humanitatis, verder te zetten en ik nodig jullie uit om zijn voorbeeld wat betreft de ontmoeting tussen culturen en hun beoordeling na te bootsen. Immers, de Aquinat, Dux studiorum, heeft immers een bijzondere waarde op het gebied van de moraal, zowel omwille van zijn leerstellige bijdrage als ook omwille van de methode die hij toegepast heeft.

Jullie weten dat het Tweede Vaticaans Concilie naar Thomas verwezen heeft als veilige gids voor het werk in het gebied van de dogmatische theologie. 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de priesteropleiding, Optatam Totius Ecclesiae (28 okt 1965), 16 Maar zijn verdienste is niet minder op het gebied van de moraaltheologie. Het gedeelte over de moraal neemt immers in de H. Thomas van Aquino
Summa Theologiae () een centrale plaats is. Met dit werk heeft hij een nieuw tijdperk ingezet in de moraaltheologie omdat hij erin geslaagd is om het klassieke, ethische denken in een nieuwe christelijke antropologie te incorporeren en de moraal de incultureren in een theologische visie. Dit grote dienstwerk aan de moraal is nog niet voldoende beargumenteerd. De Aquinaat heeft deze dienst aan de christelijke theologie kunnen leveren door diepgaand de natuur van de menselijke handeling, vrucht van de vrije wil, te onderzoeken. De mens wordt een moreel subject “prout est voluntarie agens propter finem” (al naargelang hij een vrijwillige handelt omwille van een doel) H. Thomas van Aquino, Sententia Libri Ethicorum. prol. 3. De zijnswaarde van de mens, imago Dei, weerspiegelt zich in de morele orde van de mens “secundum quod ipse est suorum operum principium, quasi liberum arbitrium habens et suorum operum potestatem” (in de mate hij de oorsprong is van zijn werken en een vrije wil en macht over zijn handelen heeft) H. Thomas van Aquino, Summa Theologiae. I-II, prol..

De morele orde is van grotere waarde dan de andere ordes van het menselijke werken. Terwijl de mens in deze ordes naar particuliere doelen streeft, is daarentegen de morele orde de orde van de mens als zodanig: “In moralibus ordinatur (homo) ad finem communem totius humanae vitae.” (In morele zaken wordt de mens op het gemeenschappelijke doel van geheel het menselijke leven gericht.) H. Thomas van Aquino, Summa Theologiae. I-II, 21, 2 ad 2 Dergelijk inzicht in de morele dimensie moet uitgangspunt en fundament zijn voor elk spreken in onze tijd.

Zij die aandachtige onderzoekers zijn van de huidige cultuur op het gebied van de ethiek, kunnen vaststellen hoezeer het waar is wat Thomas de zorg van de geleerden noemt, H. Thomas van Aquino, Summa Contra Gentiles. III, 48, n. 2261 toen deze geen adequate oplossing vonden op de ultieme vragen van de mens. De huidige angst komt voort uit het feit dat onze beschaving aan de mens niet de juiste weg biedt. Zovele mensen vandaag zijn zichzelf kwijtgeraakt in gedachten die geen uitkomst bieden. De christelijke denker is daarom geroepen om een open en ernstige dialoog te herstellen, in het licht van transcendente waarheden die leiden naar die waarheid die alle verwarring wegneemt, in de mate dat hij verankert is in Christus, licht van de wereld en verlosser van de mens.

Hoe diep de morele crisis van onze tijd is, is voor iedereen duidelijk en veroorzaakt lijden. De innige liefde voor het lot van elke mens en van onze gemeenschap drijft ons om meer menselijke horizonten te zoeken. Het goede impliceert een geheel en laat geen enkele misvorming toe: Bonum ex integra causa!

De twintigste eeuw is de tijd van de grote veroveringen van de mens maar zij draagt in zich de misvorming ernstige ongeordendheden en holocausten ontketend heeft. De mens van onze tijd heeft de waarde van het leven ontdekt maar is op verschillende aspecten bezweken aan een cultuur van de dood.

Vanuit het standpunt van de christelijke moraal kunnen wij niet anders dan de aanslagen tegen het menselijke leven, de waardigheid van het gezin, de geestelijke en morele waarden van de mens, de religieuze onverschilligheid en het atheïstisch materialisme verwerpen.

In het midden van deze realiteit is de christen zich bewust dat hij tegen de stroom moet handelen, dat hij in het leven coherent moet zijn met wat hij in het geloof belijdt. “fides credenda et moribus applicanda”. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 25 De Voorzienigheid, die de menselijke geschiedenis leidt, toont ons vandaag een nieuwe horizon voor de opbouw van een nieuwe wereld. Na de val van nagenoeg alle totalitaire en verdrukkende regimes, gebouwd op een inadequate antropologie, worden wij uitgenodigd om een “gemeenschappelijk huis” op te bouwen waar het Oosten en het Westen, op basis van de christelijke waarden, samen kunnen leven en werken. Dit is een gelegenheid die de Voorzienigheid, die de orde van de geschapen dingen regelt, ons biedt maar Zij roept de mensen op tot een effectieve samenwerking. Op de ruïnes van een wereld die nood heeft aan geestelijke waarden moet een nieuwe wereld van solidariteit en christelijke broederlijkheid ontstaan. Het christelijke Europa heeft veel te danken aan het werk van de grote christelijke moraaltheologen. Zij herkent als architecten van de historische weg die zij afgelegd heeft zulke onderscheiden opvoeders van volkeren als Benedictus, Cyrillus en Methodius, Bernardus, Domenicus en Franciscus, Albertus de Grote en Thomas van Aquino, Ignatius van Loyola, Johannes van het Kruis, Alfonsus Maria de Liguori en anderen. Zij zijn het die ons de wegen van de christelijke moraal hebben getoond en ons uitgenodigd hebben om van ons bestaan een weg naar God te maken.

De grote crisissen van de geschiedenis zijn het resultaat van het feit dat mensen van hun weg afwijken.

Het Tweede Vaticaans Concilie heeft de tekenen van de tijd onderzocht en gezien dat onze maatschappij zich beweegt tussen de hoop en de vrees. De morele crisis van onze tijd heeft diepe wortels. Het Concilie heeft het atheïsme aangeduid als één van de meest ernstige verschijnselen van onze tijd. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 19 De moderne mens, trots op zijn eigen verstand en vertrouwend op zijn eigen krachten, heeft aanvaard om alleen te leven en zijn eigen bestaan te seculariseren. Naast het verlies van het transcendente fundament, waarzonder de mens blijft hangen in de leegte, heeft hij de eigen autonomie toegevoegd aan de verbittering.

Ik ben er zeker van dat jullie op dit gebied gekomen zijn tot een diepgravend onderzoek van de problemen van onze tijd. Jullie hebben de rol van het geweten in existentiële keuzes beschouwd. Jullie hebben nagedacht over morele problemen die ontstaan door de wetenschap en de techniek en jullie hebben bovendien onderstreept dat in deze gebieden niet alles wat kan tevens toegelaten is. Het algemene principe is dat alles gericht moet zijn op de dienst aan de mens die in zich het beeld van God draagt.

Onze maatschappij vraagt vandaag de juiste verdeling van de goederen en de gepaste deelname aan het bestuur van het algemene welzijn.

Het Leergezag van de Kerk is altijd begaan geweest met de bevordering van de rechtvaardigheid en de vrede tussen mensen, met het richten van het geweten op waarden en rechten die aan de mens toebehoren. In al deze nieuwe gebieden heeft de Kerk steeds Haar inspiratie gevonden in het Evangelie, in het voorbeeld van Christus, ons model, die, zoals Lucas zegt “coepit facere et docere”.(Hand. 1, 1)

Indien onze toespraak over de ethiek in de huidige maatschappij coherent wil zijn, dan moet zij op de praktijk gericht zijn. Dit is een gebied waar kennis en beschouwing van de werkelijkheid niet volstaan, maar waar het vereist is dat de schepping van de nieuwe sociale werkelijkheid in harmonie is met de menselijke en christelijke moraal.

Jezus Christus nodigt de leerlingen uit om werkers te zijn voor de komst van het Rijk Gods. De waarden van het Rijk moeten ook het sociale leven van de aardse stad verlichten en inspireren. Het sociale leven is immers het resultaat van de activiteiten van de individuele personen die het dagelijkse netwerk uitmaken.

Studenten van Sint-Thomas, jullie worden uitgenodigd om zijn leer te bevorderen, een leer die ook vandaag nog geldig is voor de instelling van een maatschappij waar de moraal haar juiste plaats heeft en in staat is om het leven in al haar dimensies te besturen.

Sint-Thomas, “Doctor Humanitatis”, moge jullie bijstaan in deze belangrijke morele taak.

Met deze wensen, geef ik aan allen mijn zegen!