Van toen af begonnen de middeleeuwse leeraars, die men de scholastieken noemt, een ontzaglijk werk. Zij hebben namelijk de rijken, ja overvloedige oogst van lering, die in de omvangrijke werken van de heilige Vaders verspreid lag, zorgvuldig bijeengedragen, en als het ware in één bergruimte opgestapeld tot gereed gebruik van het nageslacht.

De oorsprong, het karakter en de hoge waarde van de scholastieke leer willen wij u, eerbiedwaardige broeders, wat breder uitleggen met de woorden van onze zeer wijze voorganger Sixtus V. „Hij, die alleen de geest van wetenschap, van wijsheid en verstand geeft, en die Zijn Kerk de eeuwen door naar gelang van haar behoeften nieuwe weldaden verleent en van nieuwe hulpmiddelen voorziet, deed als een goddelijk gunstbewijs door mannen van grote wijsheid onder onze voorvaderen de scholastieke godgeleerdheid ontdekken. Vooral twee roemvolle leraren, de engelachtige leraar, de H. Thomas, en de serafijnse leraar, de H. Bonaventura, beroemde hoogleraren in deze tak van wetenschap,.... hebben met hun geniale geest, hun stagen toeleg, hun grote werkzaamheid en nachtwaken deze scholastieke godgeleerdheid beoefend en haar ten sieraad gestrekt. Zij hebben haar een sterke, systematische opzet, een brede en diepgaande uitwerking gegeven en zó aan de nakomelingschap overgedaan. Deze zo heilzame wetenschap vindt haar oorsprong in overrijke bronnen, de goddelijke boeken, de woorden van pausen, heilige Vaders en kerkvergaderingen. Haar kennis en beoefening kon zeker ten allen tijde van de Kerk een belangrijk hulpmiddel zijn voor het ware en zuivere begrip en de uitleg van de Schrift, voor een veiliger lezing en verklaring van de Vaders, en voor het ontmaskeren en ontzenuwen van allerlei dwaling en ketterij. Maar in onze moderne tijd, nu die gevaarvolle dagen zijn gekomen, door de apostel beschreven, nu trotse godslasteraars en verleiders van de ene dwaling in de andere storten en anderen in hun dwaling meesleuren, na is de scholastieke godgeleerdheid voor de bevestiging van de leerstukken van het katholieke geloof en de weerlegging van de ketterijen allernoodzakelijkst.” Paus Sixtus V, Bul, Triumphantis Hierusalem (14 mrt 1588). Bullarium Romanum edit. Taurinensis. t. VIII. (1863). p. 1009

Wel hebben deze woorden op het eerste gezicht enkel betrekking op de scholastieke godgeleerdheid, maar bij nader toezien blijken zij ook van de scholastieke wijsbegeerte verstaan te moeten worden en tot haar lof te zijn gezegd. Beschouwen wij eens de hoedanigheden, waarin de scholastieke godgeleerdheid uitmunt en die haar zo vreeswekkend maken voor de bestrijders van de waarheid. De aangehaalde paus beschrijft ze als: „het leggen van het juiste onderling verband tussen de dingen en hun oorzaken, een systematische opstelling, als van soldaten in de strijd, heldere begripsbepalingen en onderscheidingen, kracht van bewijsvoering en scherpzinnig afwegen van redenen, alles middelen om het licht van de duisternis, waarheid van valsheid te onderscheiden, om de ketterse leugens door vele kunstgrepen en drogredenen vermomd, als het ware de vermomming af te rukken, en open en bloot te leggen." Paus Sixtus V, Bul, Triumphantis Hierusalem (14 mrt 1588). Bullarium Romanum edit. Taurinensis. t. VIII. (1863). p. 1010 Deze hier opgesomde uitstekende en bewonderenswaardige hoedanigheden zijn enkel te danken aan het juiste gebruik van die wijsbegeerte, welke de scholastieke leraren met opzet en wijs inzicht ook in hun godgeleerde onderzoekingen overal plachten aan te wenden.

Daar komt nog dit bij: het is het eigen en bijzonder karakter van de scholastieke godgeleerden, dat zij een innige band legden tussen de menselijke en de goddelijke wetenschap. Maar dan zou toch hun godgeleerdheid, waarin zij inderdaad hebben uitgeblonken, zich nooit zoozeer in de waardering en achting van de mensheid hebben mogen verheugen, indien zij een gebrekkige en onvolmaakte of weinig grondige wijsbegeerte hadden benut.