Zoeken in kerkelijke documenten en berichten

Dankzij de bijdrage van de verschillende vormen van moderne filosofische hermeneutiek en de recente ontwikkelingen op het gebied van de literatuurwetenschap, kan de Bijbelexegese haar taak beter verstaan. Het is duidelijker geworden hoe ingewikkeld die taak is. De oude exegese kon natuurlijk de moderne wetenschappelijke eisen niet in haar beschouwingen betrekken. Zij kende aan iedere tekst van de Schrift verschillende betekenislagen toe. Het meest gebruikelijk was het onderscheid tussen de letterlijke en de geestelijke betekenis. De middeleeuwse exegese onderscheidde in de geestelijke betekenis drie verschillende aspecten, die betrekking had op respectievelijk de geopenbaarde waarheid, de wijze waarop men behoorde te leven en de uiteindelijke vervulling. Vandaar het beroemde distichon van Augustinus van Denemarken (dertiende eeuw): “Litera gesta docet, quid credas allegoria, moralis quid agas, quid speres anagogia.”

In reactie op deze veelheid aan betekenissen hangt de historisch-kritische methode min of meer openlijk de stelling aan van één enkele betekenis: een tekst kan niet tegelijk verschillende betekenissen hebben. Heel het streven van de historisch-kritische exegese is gericht op het vaststellen wat ‘de’ precieze betekenis is van een bepaalde Bijbeltekst binnen de omstandigheden van zijn ontstaan. Maar deze stelling komt tegenwoordig in botsing met de conclusies van de taalwetenschappen en de verschillende soorten van filosofische hermeneutiek; beide stellen dat op schrift gestelde teksten een veelheid aan betekenissen hebben.

Het is geen eenvoudig probleem, en het geldt niet op dezelfde wijze voor alle teksten: historische verhalen, parabels, godsspraken, wetten, spreuken, gebeden, lofzangen, enzovoorts. Hoewel wij beseffen dat er een grote verscheidenheid aan opvattingen is, kunnen we toch enige algemene beginselen aangeven.