Elk jaar viert de Kerk op Witte Donderdag de instelling van het Sacrament van de Eucharistie en de instelling van het Sacrament van het Priesterschap. Er bestaat immers een wezenlijke band tussen beide Sacramenten. In de Eucharistie beleeft de priester zijn diepste zending vanuit Christus, die priester, altaar en offerlam tegelijk is. Door zijn wijding is de priester aangesteld om in de naam van Christus het offer te hernieuwen tot verlossing van de mensen en om het paasmaal aan te richten voor het volk van God vgl. prefatie van Witte Donderdag en van de Priesterwijding. Daarom ervaart de priester de viering van het misoffer als het hart van zijn roeping en van zijn zending tot verlossing van de wereld. Ook het feest van Sacramentsdag roept ons jaarlijks weer op om de heilige geheimen van het Lichaam en Bloed van de Heer met zo grote eerbied te vieren, dat wij de genade van zijn verlossing voortdurend ervaren vgl. het misformulier van deze dag in het Altaarmissaal p. 535. In de viering van de Eucharistie voeden wij ons met het Woord van God en het vleesgeworden Woord van God, Jezus Christus.
Niet alleen dan, maar elk misoffer vraagt om een waardige en eerbiedige viering. Graag willen wij dit nog eens onder uw aandacht brengen in deze bisschoppelijke Brief; uiteraard niet om deze vrijblijvend te lezen, maar om de geest ervan te doorgronden en zich eigen te maken. Wij vragen dat u uw eigen praktijk van liturgie-vieren, alsmede het liturgisch gebruik van uw kerkgebouw zorgvuldig onderzoekt. Waar dat nodig is. dient u tot bijstellingen te komen.

Liefdevolle eerbied en aanbidding

Het Sacrament van de liefde, de eucharistische Heer in ons midden, verdient alle eer, niet alleen tijdens de viering, maar ook daarbuiten. Het is van groot belang dat wij als gelovigen leven in en vanuit een eucharistische spiritualiteit van eerbied en aanbidding voor de tegenwoordigheid van Christus in het heilig Sacrament. Daarom mag, zoals de heilige Augustinus schreef "niemand dit Vlees eten, als hij Het niet van te voren aanbeden heeft". H. Augustinus, Enarrationes in Psalmos. 98. 9. Dit blijkt onder andere uit het feit dat de gelovigen knielen bij het binnenkomen of verlaten van de gewijde ruimte waar het H. Sacrament wordt bewaard. Zo ook knielt de priester voor de eucharistische Gedaanten na de consecratie en voorafgaand aan de uitnodiging tot het communiceren. De Eucharistie is het kostbaarste geschenk dat aan de Kerk is toevertrouwd. En al wat kostbaar is, wordt met zorg en liefde omringd. Wij nodigen u allen uit deze zorg en liefde te verdiepen en veilig te stellen.
De laatste jaren heeft de Apostolische Stoel al op meerdere wijzen de zorg en liefde voor de Eucharistie centraal gesteld. zie noot in het "Zie ook" onder deze alinea Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002) H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, De Kerk leeft van de Eucharistie, Ecclesia de Eucharistia (17 apr 2003) Jaar van de Eucharistie H. Paus Johannes Paulus II, Apostolische Brief, Blijf bij ons, Heer, Mane nobiscum, Domine (7 okt 2004) Eucharistie: Bron en hoogtepunt van het Leven en de Missie van de Kerk Paus Benedictus XVI, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk, Sacramentum Caritatis (22 feb 2007) Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie, Redemptionis Sacramentum (25 mrt 2004) In die lijn moedigen wij ook ten zeerste aan dat elke priester dagelijks het heilig Misoffer opdraagt, waarbij de gelovigen aanwezig kunnen zijn. In onze adventsbrief van 2007 Nederland
‘Komt laat ons Hem aanbidden ...’
Adventsbrief aan de gelovigen van Nederland (30 november 2007) hebben wij al gesproken over het belang van de Eucharistie in het leven van de gelovigen en hebben wij een nadere toelichting aangekondigd.

Zie ook:

Noot: Er werd een nieuwe uitgave van het Romeins Missaal uitgevaardigd (2002), paus Johannes Paulus II heeft de Encycliek H. Paus Johannes Paulus II - Encycliek
Ecclesia de Eucharistia
De Kerk leeft van de Eucharistie
(17 april 2003) (2003) geschreven, er is wereldwijd een jaar toegewijd aan de Eucharistie (2004-2005), ingeluid met het apostolisch schrijven H. Paus Johannes Paulus II - Apostolische Brief
Mane nobiscum, Domine
Blijf bij ons, Heer
(7 oktober 2004) (2004) en besloten met een synode hieraan gewijd (2005) en Paus Benedictus XVI heeft zijn post-synodaal schrijven gewijd aan de Eucharistie als het Paus Benedictus XVI - Postsynodale Apostolische Exhortatie
Sacramentum Caritatis
Het Sacrament van de Liefde - Over de Eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de zending van de Kerk
(22 februari 2007) (2007). Als Nederlandse bisschoppen hebben wij voordien in 1999 in Nederland
Meewerken in het pastoraat
Beleidsnota bij de ‘Instructie over enige vragen betreffende de medewerking van lekengelekengelovigen (10 september 1999) liturgische suggesties gedaan voor de situatie in ons land. In 2004 hebben wij een schrijven doen uitgaan met aanbevelingen over de Eucharistie n.a.v. de Romeinse instructie Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Redemptionis Sacramentum
Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie
(25 maart 2004); verder hebben wij gekozen voor de uitgave van een Missale Parvum als opstap naar de volledige uitgave van het Romeins Missaal van 2002; ook wordt er gewerkt aan een repertorium van geschikte en goedgekeurde liederen voor de Eucharistie.

De liturgie is bovenal het werk van Jezus Christus, de hogepriester. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 7
Om dit diepe geloof veilig te stellen en in eerbied te behouden vraagt de beleving van de liturgie zowel om gewijde stilte en concentratie voorafgaand aan de viering in sacristie, kerk en oksaal, alsook om dezelfde houding tijdens de viering, met name telkens na de gebedsoproep door de priester en na het communiceren.
De Kerk heeft de viering van de Eucharistie met zorg omgeven en aan richtlijnen gebonden. Zo zal de priester de voorgeschreven volgorde en elementen van de ritus nauwgezet volgen en uitsluitend gebeden uit de goedgekeurde liturgische boeken gebruiken. Alleen de priester spreekt 'in persona Christi' de oraties en het eucharistisch gebed uit. We herinneren eraan dat ook het eind van het eucharistisch gebed (de doxologie van het "Door Hem en met Hem .. .") alleen door de celebrerende priester(s) wordt uitgesproken.
De eerbied en zorg voor het heilige dienen ook tot uitdrukking te komen in de liturgische taal; zo spreken we over het 'eucharistisch gebed' en niet over 'tafelgebed'.

De centrale plaats van altaar en ambo dient gewaarborgd te zijn. Vanuit het kerkschip gezien wordt de ruimte achter ambo en altaar steeds vrijgehouden. In elke kerk behoort een vast altaar te staan Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 298. Bij het tabernakel - dat een waardige plaats moet hebben - brandt dag en nacht de godslamp, die ons eraan herinnert dat de opgestane Heer hier blijvend onder ons is in de geconsacreerde Hosties. Het tabernakel dient brandveilig en inbraakvrij te zijn. De plaats vóór het tabernakel wordt altijd open gehouden, ook tijdens vieringen. Vooral koren en andere musici vragen wij hieraan mee te werken.

Het Lichaam van Christus wordt uitsluitend bewaard in het tabernakel in daarvoor bestemde cibories en nooit in plastic dozen en dergelijke. Nog niet geconsacreerde hosties worden niet in het tabernakel bewaard, maar in de sacristie. Nooit mogen niet-geconsacreerde hosties worden vermengd met geconsacreerde Hosties. Het ligt voor de hand dat vooral gewijde bedienaren toegang hebben tot het tabernakel; het is de taak en verantwoordelijkheid van de pastoor hiervoor zorg te dragen.

De mensen moeten merken dat het kerkgebouw met zijn liturgische inrichting een plaats is om God te ontmoeten en daarvoor is bestemd. Profaan gebruik van kerkgebouwen is dan ook niet gepast. Een kerk is niet te huur of te verhuren. Wanneer er concerten of andere voorstellingen dienen plaats te vinden, moet men erop letten, dat deze van religieuze aard zijn en in zekere mate een verkondigend en lofprijzend karakter hebben, waarbij het gepast is om ook enkele gebedsmomenten te houden Vgl. Congregatie voor de Goddelijke Eredienst, Concerten in kerkgebouwen (5 nov 1987).

Het overbrengen van het lichaam van Christus, vanwege de ziekencommunie of een viering elders, dient met gepaste eerbied te gebeuren in een speciaal daarvoor bestemde en gezegende pyxis. Het behoort tot de gewone taak van de priester en diaken dit te doen. Indien dit noodzakelijk is, kan het gebeuren door een buitengewone bedienaar, die daarvoor de vereiste vorming heeft ontvangen. Men dient de Eucharistie direct over te brengen naar de plaats waar het uitreiken plaatsvindt en bij het communie-uitreiken dient men de daarvoor voorziene teksten van de Kerk te gebruiken Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie, Redemptionis Sacramentum (25 mrt 2004), 133. Bij aankomst gaat men onmiddellijk over tot de ritus van het uitreiken van de communie.

In geen geval mag de H. Communie thuis bewaard worden. Waar met toestemming van de bisschop het H. Sacrament bewaard wordt Vgl. Wetboek, Codex van het Canonieke recht, Codex Iuris Canonici (25 jan 1983), 934. § 1 Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie, Redemptionis Sacramentum (25 mrt 2004), 131, dient steeds een brand- en inbraakveilig tabernakel te zijn. Bij twijfel wende men zich tot de diocesane bisschop.
Geconsacreerde wijn moet steeds aan het eind van de viering volledig genuttigd worden Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie, Redemptionis Sacramentum (25 mrt 2004), 102 en mag in geen geval bewaard worden. Wij herinneren hier aan wat wij al eerder schreven in "Meewerken in het pastoraat "Het is niet toegestaan de eucharistische gave van de geconsacreerde wijn in een Woord- en communieviering te gebruiken."

Niet altijd hoeft of mag de H. Communie ontvangen worden. Communiceren vraagt dat men het geloof van de Kerk in de H. Eucharistie deelt en in staat van genade verkeert - zo nodig door voorafgaande Biecht.
Wat betreft intercommunie houde men zich aan de richtlijnen die verwoord zijn in het Pauselijke Raad ter bevordering vd Eenheid vd Christenen
Oecumenisch Directorium
Richtlijnen voor de toepassing van de beginselen en normen inzake de oecumenische beweging (25 maart 1993) Pauselijke Raad ter bevordering vd Eenheid vd Christenen, Richtlijnen voor de toepassing van de beginselen en normen inzake de oecumenische beweging, Oecumenisch Directorium (25 mrt 1993), 122-131. nrs. 122-136.
Het kan raadzaam zijn om bij bijzondere gelegenheid voorafgaand aan het communiceren een kort woord uit te spreken over het waardig communiceren, zoals bijvoorbeeld gebeurde aan het eind van de Wereldjongerendagen 2005 in Keulen tijdens de mis met Paus Benedictus XVI. Enkele modellen gelieve men hierbij aan te treffen.

Onder bepaalde voorwaarden is het communiceren onder beide gedaanten toegestaan. Wij verwachten dat u zich houdt aan de algemene bepalingen uit het Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Institutio Generalis Missalis Romani
Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008
(18 maart 2002) en van Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Redemptionis Sacramentum
Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie
(25 maart 2004).
In tegenstelling tot vroegere bepalingen en soms ingeburgerde gebruiken wijzen wij erop, dat het bij communie onder twee gedaanten niet is toegestaan dat de communicant zelf de heilige Hostie neemt en indoopt in de kelk met het heilig Bloed.

In de Nederlandse situatie is op vele plaatsen het gebruik ingeburgerd om vieringen van het Woord van God of communievieringen te houden, ook waar niet sprake is van een noodsituatie. Het is van belang deze vieringen telkens weer te herijken op de viering van de Eucharistie.
We wijzen erop dat het houden van niet-eucharistische zondagsvieringen bij afwezigheid van een priester de goedkeuring vereist van de diocesane bisschop. Het is niet toegestaan om een vervangende zondagsviering bij afwezigheid van een priester te houden, als er in dezelfde kerk in hetzelfde weekend een Eucharistieviering plaats heeft gevonden of zal plaatsvinden - ook al is dat in een andere taal.
Het komt aan elke diocesane bisschop toe om met het oog op specifieke pastorale situaties in zijn bisdom de richtlijnen voor deze vieringen te specificeren vgl. Meewerken in het pastoraat, p. 26, bij voorkeur afgestemd op een landelijke regeling.

De Kerk kent het gebruik van communie-uitreiken buiten de Eucharistie. Het is een groot goed dat gelovigen die niet in staat zijn om deel te nemen aan de Eucharistie, toch het Lichaam van Christus kunnen ontvangen. Toch dient men prudent van deze mogelijkheid gebruik te maken: vieringen van het Woord van God en communievieringen mogen natuurlijk nooit het vieren van de Eucharistie belemmeren, de communiegebeden dienen steeds kerkelijk goedgekeurd te zijn en men dient zich (ook op weekdagen) te houden aan het goedgekeurde rituale voor het uitreiken van de communie buiten de mis.

Het verminderd aantal praktiserende gelovigen daagt ons uit om de geloofsgemeenschap op te bouwen ook met medegelovigen over de grenzen van de eigen parochie heen. Op vele plaatsen heeft men de taak om tot grotere samenwerkingsverbanden te komen als een vruchtbare uitdaging ter hand genomen. Dit gebeurt op allerlei domeinen, en het is goed dit ook op liturgisch vlak te realiseren. Wanneer de mistijden op elkaar worden afgestemd, kunnen meer parochies elke zondag de Eucharistie in hun eigen midden vieren. Soms vooral bij belangrijke kerkelijke plechtigheden zoals tijdens het Paastriduum - is het beter dat gelovigen van meerdere parochiekerken op een plaats samenkomen am de liturgie met inzet van alle mogelijkheden plechtig te vieren (zoals geformuleerd in het 'Missale Romanum' van 2002, p. 298). Het is ook een grotere bemoediging voor de meer talrijke aanwezigen en geeft de mogelijkheid tot een meer luisterrijke viering. Wij bevelen aan om enerzijds de vitaliteit van de kleinere gemeenschap of groep te behouden en uit te diepen, en anderzijds deze te verbinden met andere gemeenschappen.

Wij hebben deze brief uitdrukkelijk bedoeld voor u, medebroeders in het priesterschap, vanwege de innerlijke verbondenheid van het Priesterschap met het Sacrament van de Eucharistie. Maar tegelijk richten wij ons tot u met het verzoek dit schrijven door te geven aan uw andere liturgische medewerkers en om met hen te zoeken naar de concrete wijze van realisatie.
De bereidwilligheid van alle priesters om zich in te zetten voor de verdieping van het eucharistische leven en de eucharistische spiritualiteit in de lijn van de bovenvermelde kerkelijke documenten en van onze herderlijke brieven wordt door ons ten zeerste gewaardeerd. Daardoor laten wij vanuit ons wijdingssacrament en vanuit ons priesterlijk dienstwerk zien hoe wij de viering van de Eucharistie beleven als het Sacrament van Gods liefde en als zuivere bron en hoogtepunt van heel ons bestaan.

Utrecht, 25 mei 2008

De bisschoppen van Nederland