Na te hebben herinnerd aan de dragende elementen van de ars celebrandi zoals die uit de synodewerkzaamheden naar voren zijn gekomen, zou ik de nu aandacht meer specifiek willen richten op enkele onderdelen van de structuur van de eucharistieviering, die in onze tijd bijzondere aandacht nodig hebben, teneinde trouw te blijven aan de diepere bedoeling van de liturgische vernieuwing van het Tweede Vaticaans Concilie, in continuïteit met heel de grote kerkelijke traditie.

Op de eerste plaats is het nodig na te denken over de intrinsieke eenheid van de rite van de heilige Mis. Zowel in de catechese als in de manier van vieren moet worden vermeden dat de indruk ontstaat van twee naast elkaar geplaatste delen van de rite. De liturgie van het Woord en de eucharistische liturgie zijn, met de openingsriten en de slotriten, "zo nauw met elkaar verbonden dat ze één daad van eredienst uitmaken". Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 28 Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 56 Vgl. Congregatie voor de Riten, Over de Eredienst van de Eucharistie, Eucharisticum Mysterium (25 mei 1967), 3 Er bestaat inderdaad een intrinsieke band tussen het Woord van God en de Eucharistie. Al luisterend naar het Woord van God ontstaat het geloof of wordt het versterkt Vgl. Rom. 10, 17 ; in de Eucharistie geeft het vleesgeworden Woord zich aan ons als geestelijk voedsel. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 18 "Van de beide tafels van het Woord van God en van het Lichaam van Christus ontvangt de Kerk het Woord van Leven en biedt het de gelovigen aan". Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 18 Daarom moet men steeds voor ogen houden dat het Woord van God, dat door de Kerk in de liturgie gelezen en verkondigd wordt, naar de Eucharistie leidt als naar haar meest eigen doel.

Samen met de Synode vraag ik dat de liturgie van het Woord altijd passend wordt voorbereid en beleefd. Daarom beveel ik dringend aan dat men in de liturgieën grote aandacht besteedt aan de verkondiging van het Woord van God door goed voorbereide lectoren. Laten we nooit vergeten dat "wanneer in de Kerk de Heilige Schrift gelezen wordt, God zelf tot zijn volk spreekt en Christus, die aanwezig is in zijn woord, het Evangelie verkondigt". Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 29 Als de omstandigheden dat vragen, kan men denken aan een paar woorden ter inleiding, om de gelovigen te helpen er hernieuwd kennis van te nemen. Wil het Woord van God goed verstaan worden, moet het worden beluisterd en ontvangen in de geest van de Kerk en vanuit het besef van zijn eenheid met het eucharistisch Sacrament. Het Woord dat wij verkondigen en beluisteren is immers het vleesgeworden Woord Vgl. Joh. 1, 14 en heeft een intrinsieke band met de persoon van Christus en met de sacramentele wijze waarop Hij bij ons blijft. Christus spreekt niet in het verleden maar in ons heden, zoals Hij aanwezig is in de liturgische handeling. Tegen deze sacramentele achtergrond van de christelijke openbaring,Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, Over de verhouding van Geloof en Rede, Fides et Ratio (14 sept 1998), 13 maken de kennis en studie van het Woord van God het ons mogelijk de Eucharistie beter te waarderen, te vieren en te beleven. Zo zien we ook hier hoe waar de uitdrukking is: "De Schrift niet kennen, betekent Christus niet kennen". H. Hieronymus, Commentariorum in Isaiam libri. Prol.: PL 24, 17 Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Goddelijke openbaring, Dei Verbum (18 nov 1965), 25

Met het oog hierop is het nodig dat de gelovigen door pastorale initiatieven, door vieringen van het Woord en door de biddende lezing (lectio divina), geholpen worden om de schatten van de Heilige Schrift te waarderen, zoals deze in het lectionarium staan. Bovendien moet niet vergeten worden de gebedsvormen te bevorderen die door de traditie zijn bevestigd: het Getijdengebed, vooral de Lauden (morgengebed), de Vespers (avondgebed) en de Completen (dagsluiting), en ook de Vigilie vieringen. Het psalmgebed, de bijbelse lezingen en de lezingen uit de grote traditie welke het goddelijke Officie biedt, kunnen tot een diepere ervaring leiden van het Christusgebeuren en van de heilseconomie, wat op zijn beurt weer het begrip van de Eucharistieviering en de deelname eraan kan verrijken. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 31

In relatie tot het belang van het Woord van God stelt zich de noodzaak de kwaliteit van de homilie te verbeteren. Zij is immers "een deel van de liturgische handeling"; zij heeft de taak een dieper begrip van het Woord van God en een grotere uitwerking ervan in het leven van de gelovigen te bevorderen. Om deze reden moeten de gewijde bedienaren "de homilie zorgvuldig voorbereiden en daarbij steunen op een adequate kennis van de Heilige Schrift". Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 19 Generaliserende en abstracte homilieën dienen te worden vermeden. In het bijzonder vraag ik de bedienaren in hun homilie het Woord van God dat verkondigd is, in nauwe relatie te brengen met de sacramentele viering Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 52 en met het leven van de gemeenschap, zodat het Woord van God werkelijk steun en leven kan zijn voor de Kerk. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Goddelijke openbaring, Dei Verbum (18 nov 1965), 21 Men dient daarvoor het catechetische en vermanende doel van de homilie voor ogen te houden. Het zou heel goed zijn om, uitgaande van het driejarig lectionarium, met wijze onderscheiding, voor de gelovigen thematische homilieën te houden die, in de loop van het liturgisch jaar, de grote themata van het christelijk geloof behandelen, en die daarbij putten uit wat door het Leergezag op gezagvolle wijze is voorgehouden in de vier "peilers" van de Catechismus-Compendium
Catechismus van de Katholieke Kerk
(15 augustus 1997) en in het recente Catechismus-Compendium
Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk
(28 juni 2005): de geloofsbelijdenis, de viering van het christelijk mysterie, het leven in Christus en het christelijk gebed. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 19. Tot dat doel heeft de Synode aangespoord pastorale hulpmiddelen uit te werken, die gebaseerd zijn op het driejarig lectionarium en die kunnen helpen de verkondiging van de lezingen op een intrinsieke wijze te binden aan de geloofsleer.

De Synodevaders hebben de aandacht ook gevestigd op de aanbieding van de gaven. Het gaat niet simpelweg om een soort "intermezzo" tussen de liturgie van het Woord en de eucharistische. Dat zou onder andere afbreuk doen aan de betekenis van de ene rite die is samengesteld uit twee met elkaar verbonden delen. In dit nederige en eenvoudige gebaar komt in werkelijkheid een heel belangrijke betekenis tot uitdrukking: in het brood en in de wijn die wij naar het altaar brengen, wordt heel de schepping door Christus, de Verlosser, in zich opgenomen om te worden omgevormd en aan de Vader aangeboden. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 20 Zo bezien, dragen wij ook alle lijden en smart van de wereld naar het altaar, in de zekerheid dat alles kostbaar is in de ogen van God. Om dit gebaar in zijn eigenlijke betekenis te kunnen beleven, is het niet nodig het extra te benadrukken met oneigenlijke toevoegingen. Het maakt het mogelijk de oorspronkelijke deelname tot haar recht te laten komen die God van de mens vraagt om het goddelijk werk in hem tot voltooiing te brengen en zo ten volle zin te geven aan de menselijke arbeid, die door de eucharistieviering verenigd wordt met het verlossend offer van Christus.

Het eucharistisch gebed is "het centrum en hoogtepunt van heel de viering". Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 78 De belangrijke betekenis ervan verdient op een adequate manier te worden benadrukt. De verschillende eucharistische gebeden die in het Missaal staan, zijn ons door de levende Overlevering van de Kerk doorgegeven en onderscheiden zich door een onuitputtelijke theologische en geestelijke rijkdom. Men moet de gelovigen in staat stellen die te gaan waarderen. Het Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Institutio Generalis Missalis Romani
Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008
(18 maart 2002) helpt ons hierbij, door ons te herinneren aan de belangrijkste elementen van elk eucharistisch gebed: dankzegging, acclamatie, epiclese, instellingsverhaal, consecratie, anamnese, opdracht, intercessie en slotdoxologie. Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002). 78-79 De eucharistische spiritualiteit en de theologische reflectie worden in het bijzonder belicht wanneer men in de anafora de diepe eenheid beschouwt tussen de aanroeping van de Heilige Geest en het instellingsverhaal, Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 22 waarin "het offer wordt voltrokken dat Christus zelf tijdens het laatste Avondmaal heeft ingesteld". Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 79. d Hierin immers "smeekt de Kerk door middel van bijzondere aanroepingen de kracht af van de heilige Geest, opdat de gaven, die door de mensen zijn aangeboden, worden geconsacreerd, dat wil zeggen tot het Lichaam en Bloed van Christus worden en opdat de onbevlekte offergave die bij de communie genuttigd zal worden, heilzaam zal zijn voor degenen die er deel aan zullen hebben". Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 79. c

De Eucharistie is krachtens haar aard Sacrament van de vrede. Deze dimensie van het eucharistisch Mysterie vindt in de liturgische Viering haar specifieke uitdrukking in de rite van de uitwisseling van de vredeswens. Zonder enige twijfel gaat het daarbij om een teken van grote waarde Vgl. Joh. 14, 27 . In onze tijd, die zo schrikbarend beladen is met conflicten, krijgt dit gebaar, ook vanuit het gezichtspunt van het gemeenschappelijk aanvoelen, een bijzondere betekenis in zoverre de Kerk het steeds meer als haar eigen opdracht ziet om van de Heer de gave af te smeken van de vrede en de eenheid voor zichzelf en voor heel de mensenfamilie. De vrede is zonder meer een niet te onderdrukken verlangen dat in ieders hart leeft. De Kerk maakt zich tot woordvoerdster van de vraag naar vrede en verzoening die opstijgt uit het hart van elke mens van goede wil, en richt deze aan Hem die "onze vrede" is (Ef. 2, 14) en die zelfs daar waar menselijke pogingen falen, tussen volkeren en personen de vrede kan herstellen. Uit dat alles begrijpt men hoe intens dikwijls de vredesrite in de liturgische Viering ervaren wordt. Toch is in dit verband tijdens de Bisschoppensynode benadrukt dat het goed zou zijn dit gebaar te matigen, omdat het buitensporige vormen kan aannemen en daardoor juist vóór de Communie enige onrust kan veroorzaken in de gemeenschap. Het is goed om hier te beklemtonen dat het niets van de hoge waarde van het gebaar afneemt, wanneer de noodzakelijke soberheid wordt betracht om de sfeer te handhaven die bij de viering past, bijvoorbeeld door de uitwisseling van de vredeswens te beperken tot wie het dichtst bij staat. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 23. Rekening houdend met oude en eerbiedwaardige gewoonten en met de verlangens die de Synodevaders hebben geuit, heb ik aan de bevoegde Dicasteries gevraagd de mogelijkheid te onderzoeken om de uitwisseling van de vredeswens op een ander moment te plaatsen, bijvoorbeeld vóór het aandragen van de gaven naar het altaar. Zo'n keuze zou overigens beslist een herinnering oproepen aan de verma-ning van de Heer over de noodzakelijke verzoening, voorafgaand aan elke offergave aan God (Mt. 5, 23 e.v.)

Nog een ander moment van de viering, waarbij het nodig is stil te staan, is het uitreiken en ontvangen van de heilige Communie. Ik vraag aan allen, in het bijzonder aan de gewijde ambtsdragers en aan degenen die, na een passende voorbereiding en in geval van werkelijke noodzaak, aangesteld werden voor de taak van het uitreiken van de Eucharistie, dat zij al het mogelijke doen opdat het gebaar in zijn eenvoud beantwoordt aan zijn betekenis van een persoonlijke ontmoeting met de Heer Jezus in het Sacrament. Voor wat de voorschriften voor een correcte praktijk in deze betreft, verwijs ik naar de recent uitgegeven documenten. Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie, Redemptionis Sacramentum (25 mrt 2004), 80-89. e.v. Laten alle christengemeenschappen zich getrouw houden aan de geldende richtlijnen en daarin de uitdrukking zien van het geloof en de liefde die wij allen moeten hebben jegens dit verheven Sacrament. Bovendien moet de kostbare tijd van dankzegging na de Communie niet worden verwaarloosd: naast het uitvoeren van een passend gezang kan het ook heel nuttig zijn in stilte ingekeerd te blijven. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 34

In dit verband zou ik de aandacht willen vestigen op een pastoraal probleem waar men in onze tijd dikwijls in terecht komt. Ik doel op het feit dat in sommige omstandigheden, bijvoorbeeld in de heilige Missen die gevierd worden bij gelegenheid van huwelijken, uitvaarten en soortgelijke gebeurtenissen, in de viering naast praktiserende gelovigen ook anderen aanwezig zijn die zelfs jarenlang niet meer tot het altaar naderen, of zich misschien in levensomstandigheden bevinden die de nadering tot de Sacramenten niet toestaan. Andere keren gebeurt het dat er mensen aanwezig zijn van andere christelijke belijdenissen of zelfs van andere godsdiensten. Dergelijke omstandigheden komen ook in kerken voor die het reisdoel vormen voor bezoekers, zoals in steden met veel kunst. Het laat zich begrijpen dat het noodzakelijk is dat men daar korte en werkzame manieren vindt om allen te herinneren aan de betekenis van de sacramentele Communie en aan de voorwaarden om haar te kunnen ontvangen. Daar waar er zich situaties voordoen waarbij het niet mogelijk is de vereiste helderheid over de betekenis van de Eucharistie te garanderen, moet men de afweging maken of het niet beter zou zijn de Eucharistieviering te vervangen door een viering van het Woord van God. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 35

Tenslotte zou ik nog willen stilstaan bij wat de Synodevaders hebben gezegd over de groet bij het wegzenden aan het eind van de Eucharistieviering. Na de zegen zendt de diaken of de priester het volk heen met de woorden: Ite, Missa est. In deze groet ligt de mogelijkheid de relatie te begrijpen tussen de gevierde Mis en de christelijke zending in de wereld. In de oudheid betekende "missa" eenvoudig "wegzending". Toch heeft dat woord in het christelijk gebruik een steeds diepere betekenis gekregen. De uitdrukking "wegzending" (missa) werd in werkelijkheid steeds meer als "zending" (missio) verstaan. De groet drukt aldus in het kort het missionaire karakter van de Kerk uit. Daarom is het goed het volk van God te helpen deze wezenlijke dimensie van het kerkelijk leven dieper te gaan verstaan en de impuls daartoe aan de liturgie te ontlenen. In dit perspectief kan het nuttig zijn te beschikken over, op vereiste wijze, goedgekeurde teksten voor het gebed over het volk en de slotzegen, die deze band expliciet verduidelijken. Vgl. Bisschoppensynodes, Uitgebracht door de Synodevaders van de 11e Gewone Bisschoppensynode over de "Eucharistie", Voorstellen aan de Paus voor het samenstellen van een Apostolische Post-synodale Exhortatie (22 okt 2005), 24