Een sacramentele viering is een weefsel van tekens en symbolen. In overeenstemming met de goddelijke heilspedagogie wortelt hun betekenis in het scheppingswerk en in de menselijke cultuur, wordt ze duidelijker in de gebeurtenissen van het Oude Verbond en openbaart zich ten volle in de persoon en het werk van Christus.

Tekens uit de mensenwereld. In het menselijk leven nemen tekens en symbolen een belangrijke plaats in. Aangezien de mens tegelijk een lichamelijk en een geestelijk wezen is, heeft hij materiële tekens en symbolen nodig om de geestelijke werkelijkheid uit te drukken en waar te nemen. Omdat hij een sociaal wezen is, heeft hij tekens en symbolen nodig om met anderen in contact te kunnen treden: met behulp van taal, gebaren en handelingen. Dit geldt ook voor zijn relatie tot God.

God spreekt tot de mens door middel van de zichtbare schepping. De materiële kosmos vertoont zich aan het verstand van de mens, opdat hij er de sporen van zijn Schepper in zou ontdekken. Vgl. Wijsh. 13, 1 Vgl. Rom. 1, 19-20 Vgl. Hand. 14, 17 Het licht en de nacht, de wind en het vuur, het water en de aarde, de boom en de vruchten, zij spreken over God, zijn tegelijk symbolen van zijn grootheid en zijn nabijheid.

Als schepsels kunnen deze zintuiglijke werkelijkheden de uitdrukking worden van het handelen van God die de mensen heiligt, en van het handelen van de mensen die God eer bewijzen. Dit geldt ook voor de tekens en symbolen van het sociale leven van de mensen: wassen en zalven, het brood breken en de beker delen. Dit alles kan uitdrukking zijn van de heiligende aanwezigheid van God en van de dankbaarheid van de mens jegens zijn Schepper.

De grote godsdiensten van de mensheid getuigen vaak op indrukwekkende wijze van deze kosmische en symbolische betekenis van de religieuze riten. De liturgie van de Kerk vooronderstelt, integreert en heiligt elementen van de schepping en van de menselijke cultuur door er de waardigheid aan te geven van tekens van genade, van de nieuwe schepping in Jezus Christus.

Tekens van het verbond. Het uitverkoren volk ontvangt van God kenmerkende tekens en symbolen die zijn liturgisch leven markeren: het gaat niet meer enkel om het vieren van een kosmische kringloop en om sociale riten, maar om tekens van het verbond, symbolen van de grote daden van God voor zijn volk. Onder deze liturgische tekens van het Oude Verbond kan men noemen: de besnijdenis, de zalving en wijding van koningen en priesters, de handoplegging, de offers en vooral het paasfeest. De Kerk beschouwt deze tekens als voorafbeeldingen van de Sacramenten van het Nieuwe Verbond.

Christus maakt deze tekens tot de zijne. De Heer Jezus maakt in zijn prediking, vaak gebruik van de tekens uit de schepping om de mysteries van het rijk Gods bekend te maken. Vgl. Lc. 8,10 Hij verricht genezingen of onderstreept zijn prediking door materiële tekens of symbolische gebaren. Vgl. Joh. 9,6 Vgl. Mc. 7,33-35 Vgl. Mc. 8,22-25 Hij geeft aan de feiten en tekens van het Oude Verbond een nieuwe zin, vooral aan de uittocht en het Pasen. Vgl. Lc. 9,31 Vgl. Lc. 22,7-20 Hij is immers zelf de zin van al deze tekens.

Sacramentele tekens. Sinds Pinksteren brengt de heilige Geest zijn werk van heiliging tot stand door middel van sacramentele tekens. De Sacramenten van de Kerk doen de hele rijkdom aan tekens en symbolen van de kosmos en van het sociale leven niet teniet, maar zuiveren deze en nemen ze in zich op. Bovendien brengen zij de typen en voorafbeeldingen van het Oude Verbond tot vervulling; zij duiden het heil aan, dat door Christus bewerkt werd, en verwezenlijken het; zij kondigen de hemelse heerlijkheid aan en lopen erop vooruit.

Een sacramentele viering is een ontmoeting van de kinderen van God met hun Vader, in Christus en de heilige Geest. De uitdrukkingsvorm van deze ontmoeting is de dialoog, bestaande uit handelingen en woorden. De symbolische handelingen zijn weliswaar zelf reeds een taal, maar toch is het nodig dat het woord van God en het geloofsantwoord deze handelingen begeleiden en tot leven brengen, opdat het zaad van het Koninkrijk in goede aarde vrucht mag dragen. De liturgische handelingen duiden aan wat het woord van God uitdrukt, namelijk zowel het belangeloze initiatief van God als het geloofsantwoord van zijn Volk.

De dienst van het woord is een integrerend bestanddeel van de sacramentele vieringen. Om het geloof van de gelovigen te voeden, moet men de tekens die het woord van God begeleiden, tot hun recht laten komen: het boek van het woord (lectionarium of evangeliarium), de verering ervan (processie, wierook, licht), de plaats van de verkondiging (ambo); de lezing ervan die goed hoorbaar en verstaanbaar moet zijn; de homilie van de bedienaar die de verkondiging van het woord van God voortzet; het antwoord van de verzamelde gemeenschap (acclamaties, antwoordpsalmen, litanieën, geloofsbelijdenis).

Zoals het woord en de liturgische handeling onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn als tekens en onderrichting, zijn ze dat ook voor zover ze verwezenlijken wat ze aanduiden. De heilige Geest schenkt niet alleen inzicht in het woord van God door het geloof op te wekken; door de Sacramenten verwezenlijkt Hij ook de "wonderdaden" van God die door het woord aangekondigd werden: Hij stelt het werk van de Vader, door de veelgeliefde Zoon volbracht, tegenwoordig en deelt het mee.

"De muzikale traditie van de universele Kerk heeft een schat geschapen van ongekende waarde, die de andere uitingen van kunst te boven gaat, met name doordat de gewijde melodieën aan de woorden gebonden zijn en zo een noodzakelijk of integrerend bestanddeel van de plechtige eredienst vormen". 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 112. vert. uit Lat. Het dichten en het zingen van de geïnspireerd psalmen, vaak begeleid door muziekinstrumenten, waren al in het Oude Verbond nauw verbonden met de liturgische vieringen. De Kerk zet deze traditie voort en ontwikkelt ze verder: "Spreekt elkander toe in psalmen en hymnen en liederen, ingegeven door de Geest. Zingt en speelt voor de Heer van ganser harte" (Ef. 5, 19). Vgl. Kol. 3, 16-17 "Wie zingt, bidt dubbel". Vgl. H. Augustinus, Enarrationes in Psalmos. 72,1

Zang en muziek vervullen hun tekenfunctie des te meer "naarmate zij nauwer met de liturgische handeling verbonden" 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 112. vert. uit Lat. zijn, volgens drie wezenlijke maatstaven: de expressieve schoonheid van het gebed, de eenstemmige deelneming van de verzamelde gemeenschap op vastgestelde tijden en het plechtige karakter van de viering. Op deze wijze hebben zij deel aan het doel van de woorden en de liturgische handelingen: de verheerlijking van God en de heiliging van de gelovigen: Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 112

Wat heb ik geschreid bij uw hymnen en gezangen, diep ontroerd door de aangename klanken in uw Kerk! Die stemklanken drongen mijn oren binnen en lieten de waarheid in mijn hart doorsijpelen; een innige aandoening van vroomheid golfde daaruit opwaarts en dan stroomden de tranen en ik voelde mij er wel bij. H. Augustinus, Belijdenissen, Confessiones. 9,6,14

De harmonie van de tekens (zang, muziek, woorden en handelingen) is hier des te expressiever en vruchtbaarder naarmate ze zich uitdrukt in de culturele rijkdom die eigen is aan het vierende Volk van God. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 11 Daarom ook "moet de religieuze volkszang deskundig worden bevorderd, zodat bij de godvruchtige en godsdienstige oefeningen en bij de liturgische handelingen zelf", in overeenstemming met de kerkelijke richtlijnen, "de stem van de gelovigen kan weerklinken". 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 118. vert. uit Lat. Maar "de teksten die voor de kerkzang bestemd zijn, moeten overeenstemmen met de katholieke leer en zelfs bij voorkeur aan de heilige Schrift en de liturgische bronnen worden ontleend". 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 121. vert. uit Lat.

De sacrale afbeelding, de liturgische icoon, stelt allereerst Christus voor. Zij kan geen voorstelling maken van de onzichtbare en ondoorgrondelijke God; door de menswording van de Zoon van God hebben de afbeeldingen een nieuwe functie in Gods heilsplan gekregen:

Eertijds kon God, die noch een lichaam noch een gestalte heeft, geenszins door een afbeelding voorgesteld worden. Nu Hij zich echter in het vlees heeft getoond en Hij onder de mensen heeft geleefd, kan ik een afbeelding maken van wat ik van God gezien heb. (...) Met onverhuld gelaat aanschouwen wij de glorie van de Heer. H. Johannes Damascenus, Toespraken ter rechtvaardiging van de verering van heiligenbeelden, De sacris imaginibus orationes. 1,16, vert. uit Gr.

De christelijke iconografie geeft de evangelische boodschap weer met een beeld, zoals de heilige Schrift haar doorgeeft via het woord. Beeld en woord verklaren elkaar wederzijds:

Om het op bondige wijze te belijden: we blijven trouw aan alle schriftelijke en niet-schriftelijke tradities van de kerk die ons onveranderd overgeleverd werden. Eén ervan is de levendige voorstelling van evangelische scènes door de schilderkunst. Dit komt goed overeen met de prediking van het evangelieverhaal, die het geloof verkondigt in het goddelijk Woord dat waarlijk en niet in schijn mens geworden is. Deze overlevering via beelden is ons even nuttig en voordelig, want de dingen die elkaar wederzijds verhelderen, voeren ongetwijfeld ook over en weer tot een duidelijker begrip. Conc. van Nicea II (787): "Terminus" Conciliorum oecumenicorum decreta 135

Alle tekens in de liturgische viering hebben betrekking op Christus: ook de heilige beeltenissen van de Moeder Gods en van de heiligen. Zij duiden inderdaad Christus aan die in hen verheerlijkt is. Zij maken "die menigte getuigen" (Heb. 12, 1) zichtbaar die blijven meewerken aan het heil van de wereld en met wie wij verenigd zijn, vooral in de sacramentele viering. Door middel van de iconen wordt de mens, geschapen "naar het beeld van God" en nu omgevormd naar zijn gelijkenis", Vgl. Rom. 8, 29 Vgl. 1 Joh. 3, 2 aan ons geloof geopenbaard, evenals de engelen, die ook in Christus onder één hoofd zijn gebracht:

Volgens de goddelijk geïnspireerd leer van onze heilige vaderen en de overlevering van de katholieke Kerk, waarvan we weten dat zij de overlevering is van de heilige Geest die in haar woont, bepalen wij in alle zekerheid en nauwkeurigheid dat, net zoals de afbeelding van het kostbaar en levenschenkend kruis, ook de vererenswaardige en heilige beeltenissen, of ze geschilderd zijn of in mozaïek of op welke passende wijze ook vervaardigd, in de heilige kerken van God aangebracht moeten worden, op de heilige vaten of gewaden, op muren en schilderijen, in de huizen en langs de wegen; zowel het beeld van onze Heer, God en Verlosser, Jezus Christus, als van onze ongerepte en heilige Moeder Gods, van de eerbiedwaardige engelen en van alle heiligen en rechtvaardigen. 2e Concilie van Nicea, 7e Zitting - De definitie aangaande heilige afbeeldingen, Sessio VII - Definitio de sacris imaginibus (13 okt 787)

"De schoonheid en de kleur van de beelden sporen mij aan tot gebed. Het is een feest voor mijn ogen, zoals ook het aanschouwen van het landschap mijn hart opwekt om God te verheerlijken". H. Johannes Damascenus, Toespraken ter rechtvaardiging van de verering van heiligenbeelden, De sacris imaginibus orationes. 1,27, vert. uit Gr. De beschouwing van heilige iconen, samen met de overweging van het woord van God en de zang van de liturgische hymnen, vormt een harmonie met de tekens van de viering. Hierdoor wordt het gevierde mysterie in het geheugen van het hart gegrift en komt het vervolgens tot uitdrukking in het nieuwe leven van de gelovigen.