(First Things) - Paus Franciscus heeft zich vaak tot de heilige Vincentius van Lérins gewend voor theologische verlichting. Meest recentelijk, tijdens een vlucht op 29 juli, zei Franciscus dat Vincentius een "zeer duidelijke en verhelderende" regel verschafte voor een goede leerstellige ontwikkeling.
Vincentius heeft een nogal bewogen theologische carrière achter de rug. Hoewel zijn belangrijkste werk, het H. Vincentius de Lérins
Commonitorium primum (), populair was toen het in de zestiende eeuw werd herontdekt (nadat het een millennium lang verloren was gegaan) en het daarna nog een aantal eeuwen populair bleef, raakte het geleidelijk uit de gratie. Op basis van één beroemde zin - "Wij houden vast aan het geloof dat overal, altijd en door iedereen wordt geloofd" (ubique, semper, et ab omnibus) - werd Vincent beschouwd als een starre conservatief met weinig historisch besef.
Dit is een verkeerde interpretatie van Vincents baanbrekende werk. Het is dus bemoedigend om te zien dat paus Franciscus niet verstrikt is geraakt in de wijdverspreide misinterpretatie van de Leriniaan. Integendeel, de paus benadrukt juist die aspecten van Vincents theologische redenering die hem tot een vooruitziend auteur maken. Want de theoloog van Lérins is een van de weinige oudchristelijke schrijvers die de kwestie van de ontwikkeling van leerstellingen in de loop van de tijd aanpakt - en hij doet dat recht voor z'n raap.
Toen Vincentius het H. Vincentius de Lérins
Commonitorium primum () schreef in 434 na Christus, waren sommige christelijke denkers uit die tijd aan het argumenteren tegen het gebruik door de kerk van termen als homoousios (gelijkvormig) en Theotokos (Maria als draagster van God) die niet in de Bijbel te vinden waren. Ze bestreden deze nieuwe woorden uitdrukkelijk als onwettig. Maar Vincentius stelde dat de nieuwe termen juist waren omdat de christelijke leer noodzakelijkerwijs groeit in de loop van de tijd, net zoals een zaadje een plant wordt en een kind volwassen wordt. Op een vergelijkbare manier helpen deze nieuwe woorden om de betekenis van de Schrift te ontwikkelen en te verduidelijken. Vincent erkent dat alles wat nodig is voor het christelijk geloof in nuce te vinden is in de heilige Schrift. Maar hij dringt ook aan op een geleidelijke, homogene groei in de loop van de tijd.
Vincent merkt op dat sommigen zullen vragen: "Is er geen vooruitgang in de religie in de Kerk van Christus?" en antwoordt: "Er is een buitengewoon grote vooruitgang!". Deze vooruitgang moet echter altijd een vooruitgang van het geloof zijn en geen vervorming ervan. De leer ontwikkelt zich op dezelfde manier als de mens. Hoewel een mens van jeugd tot ouderdom vele veranderingen ondergaat, blijft hij dezelfde persoon, dezelfde natuur. Er is een organische, architectonische groei in de loop van de tijd - zowel in mensen als in de christelijke leer. Maar deze vooruitgang, zo stelt Vincent, moet van een bepaald type en vorm zijn, waarbij de eerdere doctrinaire verworvenheden van het christelijk geloof altijd beschermd worden. Een verandering kan geen andere betekenis creëren. Integendeel, latere formuleringen moeten "volgens dezelfde leer, dezelfde betekenis en hetzelfde oordeel" zijn als eerdere.
Later in het H. Vincentius de Lérins
Commonitorium primum () maakt Vincentius een punt dat vaak door paus Franciscus wordt aangehaald: "De christelijke leer volgt ook deze wet van de vooruitgang. Het wordt door de jaren heen geconsolideerd, in de loop van de tijd ontwikkeld, verfijnd door de tijd." Sinds zijn verkiezing in 2013 heeft paus Franciscus zijn favoriete passage van Vincentius vaak aangehaald, onder andere in de encycliek Paus Franciscus - Encycliek
Laudato Si
Wees geprezen - over de zorg voor het gemeenschappelijke huis
(24 mei 2015). Zijn meest uitgebreide opmerkingen staan misschien wel in een Paus Franciscus - Toespraak
Doodstraf en ontwikkeling van de geloofsleer
Tot de deelnemers aan de ontmoeting georganiseerd door de Pauselijke Raad voor de Bevordering van de Nieuwe Evangelisatie
(11 oktober 2017). Daar stelt de paus stoutmoedig dat de doodstraf "per se in strijd is met het evangelie". [[6664|+7]] En hij citeert St. Vincentius ter verdediging van dit standpunt - wat volgens de paus inhoudt dat de toewijding van de Kerk aan de onschendbare menselijke waardigheid wordt erkend. Het is een kwestie van een "harmonieuze ontwikkeling van de leer". [[6664|+9]]
Paus Franciscus spreekt verder over traditie op een manier die de Lerniniaan zou onderschrijven, door traditie te beschrijven als een "levende realiteit". Hij beroept zich opnieuw op Vincents "gelukkige formulering" dat de christelijke leer "door de jaren heen wordt geconsolideerd, door de tijd wordt uitgebreid, (en) door de jaren heen wordt verfijnd." [[6664|+10]] De paus heeft zeker gelijk dat dit een cruciale zin is. Maar als ik de paus zou moeten adviseren, zou ik hem aanmoedigen om rekening te houden met het hele Commonitorium van Vincentius, en niet alleen met die ene selectie die hij herhaaldelijk aanhaalt.
Let op dat Vincentius nooit positief spreekt over omkeringen. Voor Vincentius is een omkering geen vooruitgang in het begrip van de waarheid door de Kerk; het is geen voorbeeld van een leer die "door de tijd is uitgebreid". Integendeel, omkeringen zijn het kenmerk van ketters. Omkeringen zouden erop wijzen dat de hele wereld die in Christus het Hoofd is opgenomen "zou hebben gedwaald, zou hebben gelasterd, zou niet hebben geweten wat te geloven". Wanneer Vincentius omkeringen veroordeelt, heeft hij het altijd over de poging om de plechtige leer van oecumenische concilies om te keren of te veranderen. De Lériniaan wordt vooral achtervolgd door pogingen om de leer van Nicea terug te draaien, zoals gebeurde op het Concilie van Ariminum (Rimini, a.d. 359), dat in zijn voorgestelde geloofsbelijdenis het cruciale woord homoousios liet vallen.
Ik zou ook paus Franciscus willen uitnodigen om zich te beroepen op de heilzame vangrails die Vincentius opwerpt om een goede ontwikkeling te waarborgen. Terwijl Paus Franciscus de uitdrukking dilatetur tempore ("vergroot door de tijd") van Vincentius goed vindt, gebruikt de Leriniaan ook de suggestieve uitdrukking res amplificetur in se ("het ding groeit in zichzelf"). De Lerinianus stelt dat er twee soorten verandering zijn: Een legitieme verandering, een profectus, is een vooruitgang-homogene groei in de tijd - zoals een kind dat volwassen wordt. Een ongepaste verandering is een verderfelijke vervorming, een permutatio genoemd. Dit is een verandering in de essentie van iemand of iets, zoals een rozenstruik die louter doornen en distels wordt.
Verwijzen naar dit onderscheid kan paus Franciscus helpen om te laten zien hoe een bepaalde leer een echte profectus fidei vertegenwoordigt.
Een andere bescherming is de vincentiaanse claim dat groei en verandering in eodem sensu eademque sententia moeten zijn, dat wil zeggen, volgens dezelfde betekenis en hetzelfde oordeel. Voor de monnik van Lérins moet elke groei of ontwikkeling in de loop van de tijd de inhoudelijke betekenis van eerdere leringen behouden. De Kerk kan bijvoorbeeld zeker groeien in haar begrip van de menselijkheid en goddelijkheid van Jezus Christus, maar ze kan nooit terugkomen op de definitie van Nicea. De idem sensus of "dezelfde betekenis" moet altijd behouden blijven in elke toekomstige ontwikkeling. Paus Franciscus haalt deze belangrijke Vincentiaanse zin zelden of nooit aan - maar van elke roep om verandering moet worden aangetoond dat het niet simpelweg een wijziging of zelfs een omkering van eerdere leringen is, maar in feite in eodem sensu met wat eraan voorafging.
Ik zou de paus ook willen adviseren om te vermijden St. Vincentius aan te halen om omkeringen te ondersteunen, zoals met zijn leer dat de doodstraf "per se in strijd is met het evangelie". Vincentius' organische, lineaire begrip van ontwikkeling omvat geen omkering van eerdere posities. Vincentius stelt zijn grootste vertrouwen in het verenigde lichaam van bisschoppen die samen getuigen van het christelijk geloof over de hele wereld. De theoloog van Lérins zou waarschijnlijk beweren dat omkeringen, vooral die van al lang bestaande standpunten, het best kunnen worden goedgekeurd door een oecumenisch concilie of op zijn minst door de algemene instemming van het hele episcopaat - maar met de paus voorop, gezien het gezag van zijn Zetel.
In zijn hele werk roept Vincentius samen met Paulus: "Timoteüs, bewaak het depot en vermijd profane nieuwigheden" (1 Tim. 6, 20). In zijn Paus Franciscus - Toespraak
Doodstraf en ontwikkeling van de geloofsleer
Tot de deelnemers aan de ontmoeting georganiseerd door de Pauselijke Raad voor de Bevordering van de Nieuwe Evangelisatie
(11 oktober 2017) stelt paus Franciscus dat het geloofsschat niet "iets statisch" is. [[6664|+10]] Vincentius zou het ermee eens zijn dat het depositum leeft en groeit - maar hij zou er tegelijkertijd op aandringen dat die groei nauw verbonden moet zijn met, en in continuïteit moet zijn met, de voorafgaande dogmatische traditie van de Kerk.
Rev. Msgr. Thomas G. Guarino is emeritus hoogleraar systematische theologie aan Seton Hall University en auteur van Vincent of Lérins and the Development of Christian Doctrine..
Bron: Bron: First Things
Zie ook: Z. John Henry Newman: Proeve over de ontwikkeling van de geloofswaarhedenPublicatiedatum: 16 augustus 2022
Laatst bewerkt: 5 december 2023
