Noot van de redactie: Bij de weergave van de tekst van Kardinaal Kasper dient rekening gehouden te worden dat deze tekst voor consultatie tijdens het Buitengewone Consistorie van februari 2014 was voorzien en waar door de aanwezigen, Paus en Kardinalen, een vrije discussie heeft plaatsgevonden achter gesloten deuren. Over het onderwerp van het toelaten van tot de Sacramenten van gescheiden en hertrouwde gelovigen, zie ook de aangehaalde teksten bij het betreffende onderwerp in het dossier: Familie, huwelijk en gezin
Tijdens het buitengewone consistorie van 20 en 21 februari, de vergadering van zo’n 150 kardinalen met de Paus in Rome, over huwelijk en gezin heeft de Duitse kardinaal Kasper, emeritus-voorzitter voor de Pauselijke Raad voor de Eenheid der Christenen, op verzoek van Paus Franciscus de enige voordracht gegeven over het thema, waarna de kardinalen daar in een vrije discussie over van gedachten konden wisselen. ‘Heet hangijzer’ was de kwestie van de katholieken die kerkelijk gehuwd, daarna gescheiden en vervolgens burgerlijk hertrouwd zijn. Zij mogen de communie niet ontvangen. Welke moet de houding van de Kerk zijn, trouw aan het Woord van Jezus in de evangeliën en tegelijk ‘pastoraal’ en ‘barmhartig’?
De toespraak van kardinaal Kasper aan het begin van de besprekingen, 20 februari, werd door het Vaticaan niet gepubliceerd. Pater Lombardi, de woordvoerder van het Vaticaan, zei dat het slechts een “startpunt” was geweest voor de discussie en niet het laatste woord. Het consistorie van twee dagen zou überhaupt geen besluiten nemen maar slechts een eerste discussie onder de nieuwe Paus zijn, vooruitlopend op de bisschoppensynode over huwelijk en gezin in oktober van dit jaar. Maar op 1 maart verscheen de tekst dan toch integraal in de Italiaanse krant Il Foglio.
Al op dag twee van het consistorie reageerde de Paus openlijk door te zeggen dat hij de redevoering van twee uur “gisteren, voor het slapen gaan — niet om in slaap te kunnen vallen — … het werk van kardinaal Kasper las of beter herlas” en dankte hij de kardinaal omdat hij er “diepzinnige theologie” in gevonden had “en zelfs sereen theologisch denken”. Het had de Paus goed gedaan “serene theologie” te lezen. En hij bedankte de kardinaal tot twee maal toe hartelijk voor de toespraak. Maar wat was het nu dat de kardinaal naar voren had gebracht?
Allereerst had de toespraak een breder onderwerp dan alleen het netelige thema van ‘de communie voor hertrouwde gescheiden katholieken’. De titel van de voordracht luidde niet minder dan “De Bijbel; Eros en het Gezin: Schepping sluit de genderideologie volledig uit. Man en vrouw zijn met elkaar verbonden en uitgenodigd tot gezinseenheid te worden, uitgenodigd tot sociale deugdzaamheid, tot een zoeken naar geluk”. Kasper besprak de theologie van het huwelijk dat diende als basis voor de discussie over huwelijk en gezinsleven en was opgebouwd uit de onderdelen ‘het gezin in de scheppingsorde’, ‘structuren van zonde in het leven van een gezin’, het gezin in de christelijke orde van verlossing’, ‘het gezin als huiskerk’, en ‘het probleem van de hertrouwde gescheidenen’.
Aan het begin van zijn voordracht benadrukte de kardinaal dat “individualisme en consumptiegedrag” de “traditionele cultuur van het gezin” in gevaar brengt en dat daarom het aantal van degenen die “falen in het realiseren van hun levensproject dramatisch is gestegen”. Ondanks dat “kan ons standpunt vandaag niet dat zijn van een liberale aanpassing aan de status quo” (het gegeven van de vele gestrande huwelijken) “maar een radicaal standpunt dat teruggaat op het begin, dat is, op het evangelie.”
De scheppingsorde
In het onderdeel over de scheppingsorde belichtte de kardinaal de “brede waardering die huwelijk en gezin in alle culturen in de geschiedenis van de mensheid” heeft gekregen en dat zij moeten zijn “verdedigd als een levensgemeenschap tussen een man en een vrouw, samen met hun kinderen”. Impliciet verwijzend naar de gender-ideologie zei hij: “Een man of een vrouw worden is geen kwestie van iemands persoonlijke keuze, zoals recente opvattingen volhouden”. Als beeld van God is menselijke liefde “prachtig maar niet goddelijk.” Vele huwelijken lopen mis omdat de andere persoon “vergoddelijkt” wordt en dus de lat voor de ander “zo hoog legt dat de ander daar niet aan kan beantwoorden”.
Het gezin heeft “een sociale en politieke taak en is in feite “het fundamentele model” voor de staat, want “het gezin gaat aan de staat vooraf, in de tijd als ook in prioriteit”.
Structurele zonde
We mogen geen “onrealistisch en romantisch idee” hebben, vindt de kardinaal, maar moeten “de moeilijke realiteit onder ogen zien en deelgenoot zijn in het verdriet, de zorgen en tranen van vele gezinnen”. Tegelijk moeten we “dragers van hoop” zijn, meer dan “profeten van ongeluk”, troost biedend en gezinnen aanmoedigend stand te houden in hun strijd.
Verlossing
Kasper herinnerde aan Jezus’ reactie op de Farizeeën waar hij hen voorhoudt dat het om “de hardheid van de harten” is geweest dat Mozes echtscheidingsbrieven af gaf. Dat was oorspronkelijk niet zo. Het huwelijk is voor de katholieke theologie een beeld van, en “omarmd en ondersteund door”, de band tussen God en zijn volk waarin “de trouw van God blijft, zelfs wanneer het kwetsbare menselijke verbond van liefde verzwakt is of zelfs sterft”.
“De definitieve belofte van een verbond van trouw van God ontdoet het menselijk verbond van willekeur en geeft het stevigheid en stabiliteit”. Dat is volgens Kasper de basis voor de onverbrekelijkheid van het huwelijk. Als sacrament is het huwelijk “tegelijk een geneesmiddel tegen de gevolgen van de zonde en een instrument van heiligmakende genade”. Gezinnen moeten doorgaan op het pad van “bekering, vernieuwing en rijping”.
“Gezinnen hebben de Kerk nodig en de Kerk heeft gezinnen nodig om aanwezig te zijn in het hart van het leven. Zonder de huiskerk is de Kerk een vreemdeling in de concrete werkelijkheid van het leven”.
Verandering van paradigma
Pas na al deze zaken besproken te hebben ging kardinaal Kasper in op het omstreden thema van ‘de gescheidenen die hertrouwd zijn’. Kasper vindt dat het gezien het grote aantal mensen dat lijdt onder de gevolgen van een echtscheiding het “niet genoeg” is “de zaak enkel vanuit het perspectief te bekijken van een Kerk als sacramenteel instituut”. Hij vindt dat we een “verandering van paradigma” nodig hebben “en moeten — zoals de Barmhartige Samaritaan deed — de situatie ook vanuit het perspectief van degenen die lijden en om hulp vragen in ogenschouw nemen”.
De zaak “kan niet gereduceerd worden tot de vraag rond de toelating tot de Communie”, maar betreft “de algehele pastorale aandacht voor huwelijken en gezinnen”. De aandacht en bezorgdheid van de pastoor kan niet “ophouden na het mislukken van een huwelijk” en zij “moeten dicht bij de gescheidenen blijven en hen uitnodigen deel te nemen in het leven van de Kerk”.
Ten aanzien van diegenen die gescheiden zijn en een tweede — burgerlijk — huwelijk zijn aangegaan, kan de Kerk “geen oplossing voorstellen die afwijkt of strijdig is met de woorden van Jezus”. De onverbrekelijkheid van het sacramentele huwelijk en de onmogelijkheid van een nieuw huwelijk terwijl de andere partner nog leeft is onderdeel van de traditie van de Kerk haar bindende geloof dat niet verlaten kan worden of ongedaan gemaakt door een beroep te doen op een “oppervlakkig verstaan van goedkope barmhartigheid”.
Kardinaal Kasper suggereert dat de huidige situatie analoog is aan die van het Tweede Vaticaanse Concilie in zaken rond oecumene en religieuze vrijheid: zonder de bindende dogmatische traditie te schenden opende het Concilie deuren. “We kunnen onszelf afvragen: is het misschien mogelijk dat er ook verdere ontwikkelingen zouden kunnen volgen op het terrein van déze vraag?”
Geen algemene oplossing
Het antwoord kan volgens kardinaal Kasper slechts op maat gemaakt worden van de veelheid van situaties, “die zorgvuldig van elkaar moeten worden onderscheiden”. Een algemene oplossing kan volgens hem daarom niet bestaan. “We kunnen niet altijd veronderstellen dat de gehuwden de voorwaarden voor een geldig huwelijk begrijpen” en kardinaal Kasper vraagt zich daarom af of de aanname van geldigheid “niet vaak een juridische fictie is”.
Daarom zouden de vragen rond de ‘nietigheid’ van een huwelijk misschien niet beslecht moeten worden door een kerkelijke rechtbank: Kasper vraagt zichzelf af “of andere meer pastorale en geestelijke procedures ook mogelijk zouden zijn”. “Als een alternatief zou men er aan kunnen denken dat een bisschop deze taak aan een priester zou toevertrouwen.”
Het zou volgens Kasper echter verkeerd zijn het probleem op te lossen met “een verruiming van de procedure van nietigverklaring”, want dat zou “de gevaarlijke indruk” wekken “dat de Kerk op een oneerlijke manier zou toegeven aan wat in feite een echtscheiding is”.
De Congregatie voor de Geloofsleer
Annus Internationalis Familiae
Brief aan de bisschoppen van de R.-K. Kerk over het ontvangen van de Communie door hertrouwd gescheiden gelovigen
(14 september 1994) dat zij die gescheiden waren en hertrouwd zijn een ‘geestelijke communie’ kunnen doen, dus niet echt te communie gaan maar in gebed zich met de Heer verenigen. Kasper vraagt zich in zijn rede tot de kardinalen af “Waarom kan (zo iemand) niet ook sacramenteel te communie gaan?” Daarbij baseerde hij zich op een praktijk in de vroege Kerk, waar iemand in die situatie, “na een periode van boete”, (…) “een reddingboot” had “door toelating tot de communie”. Zou dit , aldus de kardinaal — een weg van bekering en biecht veronderstellend — “de weg zijn die wij kunnen volgen in de huidige kwestie?”
Wanneer iemand die gescheiden is en hertrouwd “berouw heeft over zijn mislukking in zijn eerste huwelijk” en indien hij niet terug kan keren tot zijn eerste huwelijk; als hij “zonder verdere schade” de verantwoordelijkheden van zijn tweede huwelijk “niet achter zich kan laten”; als hij “doet wat hij kan de mogelijkheden van het tweede huwelijk te beleven op basis van het geloof en de kinderen in het geloof op te voeden”; en “als hij het verlangen heeft naar de sacramenten als een bron van kracht in zijn situatie”, “mogen en kunnen wij hem dan, na een tijdsperiode van een nieuwe oriëntatie (bekering), het sacrament van de biecht en de communie weigeren?”. “Is het misschien geen exploitatie van de mens”, als iemand die gescheiden is en hertrouwd uitgesloten wordt van het ontvangen van de Communie?, aldus Kasper.
Kasper verduidelijkte aan de kardinalen dat dit niet “een algemene oplossing” is maar “het smalle pad van waarschijnlijk het kleinere deel van de hertrouwde gescheidenen, zij die oprecht geïnteresseerd zijn in de sacramenten”. Daaraan voegde hij toe: “Het leven is niet slechts zwart en wit: er zijn in feite vele nuances”
Kardinaal Kasper benadrukte de behoefte aan “discretie, geestelijke onderscheiding, scherpzinnigheid en pastorale wijsheid” in deze gevallen. “Deze discretie is geen gemakkelijk compromis tussen extremen van rigorisme en losheid maar, zoals bij elke deugd, een perfectie tussen twee extremen”, aldus zijn commentaar.
Getuigenis van vreugde
Aan het einde van zijn toespraak zei Kasper: “Wij moeten een positief vertrekpunt innemen en het Evangelie van het gezin herontdekken en verkondigen, in al haar schoonheid. Waarheid overtuigt door haar schoonheid.”
“Wij moeten in woord en daad helpen te verzekeren dat mensen geluk vinden in het gezin en zo andere gezinnen een getuigenis van hun vreugde kunnen geven”.
Paus en Synodes
De toespraak van de kardinaal is dus op te vatten als het begin van een discussie die zijn vervolg krijgt tijdens de synode in oktober. De woorden van de kardinaal hebben stof doen opwaaien, bij mensen die vinden dat hij te ver gaat, bij anderen die vinden dat hij niet ver genoeg gaat. Hij heeft geen antwoorden op vragen willen geven maar zijn vragen geven wel aan in welke richting hij denkt.
In een interview, gisteren, bij een andere Italiaanse krant, heeft Paus Franciscus aangegeven dat hij deze discussie wil, onder zijn kardinalen, ja zelfs opzoekt. “Kardinaal Kasper heeft een mooie diepgaande redevoering gehouden, deze zal binnenkort in het Duits worden gepubliceerd. … Ik zou me zorgen hebben gemaakt als er tijdens het consistorie niet stevig gediscussieerd zou zijn, dan zou het allemaal voor niets zijn geweest. De kardinalen wisten dat ze konden zeggen wat ze wilden zeggen en hebben vele verschillende standpunten naar voren gebracht. Broederlijke en open discussies doen de theologische en pastorale gedachte groeien. Daar ben ik niet bang voor, ik zoek het op.”
Uiteindelijke beslissingen zullen later tijdens de buitengewone bisschoppensynode van dit jaar en van nog een bisschoppensynode over huwelijk en gezin in 2015 genomen worden, niet zonder het eindoordeel van de Paus.
NCRegister/www.chiesa/rkk.nl
Publicatiedatum: 6 maart 2014
Laatst bewerkt: 19 september 2015
