De dialoog is ook een natuurlijk middel om verschillende standpunten met elkaar te vergelijken en, bovenal, om die meningsverschillen te onderzoeken die de volle gemeenschap tussen de christenen in de weg staan. Het 2e Vaticaans Concilie - Decreet
Unitatis Redintegratio
Over de oecumene
(21 november 1964) is eerst gewijd aan een beschrijving van de morele gesteldheid waarin de gesprekken over leerstellige kwesties moeten plaatsvinden: "Katholieke theologen moeten, wanneer zij bij alle gehechtheid aan de leer der Kerk in de oecumenische dialoog samen met onze gescheiden broeders dieper trachten door te dringen in de goddelijke mysteriën, waarheidsgetrouw, in liefde en in nederigheid verder zoeken" 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de oecumene, Unitatis Redintegratio (21 nov 1964), 11

Waarheidsliefde is de diepste dimensie van iedere echte zoektocht naar de volle gemeenschap tussen de christenen. Zonder deze liefde zou het onmogelijk zijn om de objectieve theologische, culturele, psychologische en sociale moeilijkheden aan te vatten die naar voren komen wanneer meningsverschillen worden onderzocht. Aan deze innerlijke en persoonlijke dimensie moet zich ten nauwste een geest van liefde en deemoed verbinden. Er moet liefde zijn jegens de dialoogspartner, en nederigheid ten aanzien van de waarheid die aan het licht treedt en die misschien om een herziening van uitspraken en houdingen vraagt.

Ten aanzien van de studie van terreinen waarop onenigheid bestaat vraagt het Concilie dat de hele leer helder wordt gepresenteerd. Tegelijkertijd eist het dat de wijze en de methode van uiteenzetting van het katholieke geloof geen obstakel mag vormen voor de dialoog met onze broeders Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de oecumene, Unitatis Redintegratio (21 nov 1964), 11. Het is zeker mogelijk het eigen geloof te belijden en zijn leer uit te leggen op een wijze die correct, eerlijk en begrijpelijk is, en die tegelijkertijd rekening houdt met zowel de denkwijze als de concrete historische ervaringen van de ander.

Volle gemeenschap zal natuurlijk tot stand moeten komen door de aanvaarding van de hele waarheid waarin de heilige Geest de leerlingen van Christus leidt. Daarom moeten alle vormen van verkorting of lichtvaardige "overeenstemming" absoluut vermeden worden. Ernstige vragen moeten opgelost worden, want zo niet, dan zullen ze op een ander moment opduiken, ofwel in dezelfde gedaante of onder een andere naam.

Het Decreet 2e Vaticaans Concilie - Decreet
Unitatis Redintegratio
Over de oecumene
(21 november 1964) geeft ook een criterium dat gehanteerd moet worden wanneer katholieken leerstellingen presenteren of vergelijken: "Zij moeten bedenken dat er in de katholieke waarheden wegens het verschil in verhouding tot de grondslag van het christelijk geloof een rangorde of hiërarchie bestaat. Zo kan men hier komen tot een broederlijke wedijver die allen aanzet om de ondoorgrondelijke rijkdom van Christus dieper te leren kennen en duidelijker in het licht te stellen". 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de oecumene, Unitatis Redintegratio (21 nov 1964), 11 Vgl. Congregatie voor de Geloofsleer, Verklaring ter bescherming van de Katholieke Leer over de Kerk tegen enkele hedendaagse dwalingen, Mysterium Ecclesiae (24 juni 1973), 4

In de dialoog stoot men onvermijdelijk op het probleem van de verschillende formuleringen waarin de christelijke leer door de verschillende Kerken en kerkelijke Gemeenschappen wordt verwoord. Dit heeft meer dan één consequentie voor het werk van de oecumene.

In de eerste plaats is het zeker juist om, met betrekking tot de leerstellige formuleringen die verschillen van de normaal gebruikelijke in de eigen gemeenschap, te bepalen of de woorden in kwestie hetzelfde zeggen. Een concreet voorbeeld daarvan zijn de constateringen dienaangaande in gemeenschappelijke verklaringen van de laatste tijd, die door mijn voorgangers en mijzelf samen met patriarchen van Kerken ondertekend zijn, waarmee eeuwenlang een christologische strijd bestond. Voorzover het de formulering van geopenbaarde waarheden betreft stelt de Verklaring Congregatie voor de Geloofsleer
Mysterium Ecclesiae
Verklaring ter bescherming van de Katholieke Leer over de Kerk tegen enkele hedendaagse dwalingen
(24 juni 1973): "Ook al is er onderscheid tussen de waarheden die de Kerk door haar dogmatische formuleringen feitelijk wil leren en de veranderlijke ideeën van een bepaalde tijd, toch kan het gebeuren dat deze waarheden door het heilig leerambt worden uitgedrukt in bewoordingen die daar de kenmerken van dragen. Na deze uiteenzettingen moet gesteld worden dat de dogmatische formules van het kerkelijk leerambt de geopenbaarde waarheden van het begin af juist hebben weergegeven en, door onveranderd te blijven, dat ook altijd zullen doen voor degenen die ze juist interpreteren". Congregatie voor de Geloofsleer, Verklaring ter bescherming van de Katholieke Leer over de Kerk tegen enkele hedendaagse dwalingen, Mysterium Ecclesiae (24 juni 1973), 5 Ten aanzien hiervan maakt de oecumenische dialoog, die de betrokken partijen aanspoort tot wederzijdse vragen en wederzijds begrip, verrassende ontdekkingen mogelijk. Intolerante polemieken en tegenstellingen hebben dat wat bij nader onderzoek een en dezelfde werkelijkheid bleek, maar vanuit twee gezichtshoeken het resultaat van twee visies, tot onverenigbare uitspraken gemaakt. Vandaag gaat het erom de formule te vinden die, door de werkelijkheid in haar geheel te vatten, ons in staat zal stellen om over gedeeltelijke lezingen heen te stappen en valse interpretaties uit te schakelen.

Een van de voordelen van de oecumene is dat zij de christelijke Gemeenschappen helpt om de onpeilbare rijkdom van de waarheid te ontdekken. Ook hier kan alles wat de Geest in "anderen" opwekt dienen voor de opbouw van alle Gemeenschappen 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de oecumene, Unitatis Redintegratio (21 nov 1964), 4 en hen in zekere zin onderrichten in het mysterie van Christus. Echte oecumene is een genadegave van de waarheid.

Tenslotte stelt de dialoog de deelnemers voor werkelijke tegenstellingen in geloofszaken. Deze tegenstellingen moeten bovenal bezien worden in een oprechte geest van broederlijke liefde, van respect voor de eisen van zijn eigen geweten en van het geweten van de ander, met diepe nederigheid en liefde voor de waarheid. Het onderzoek van dergelijke tegenstellingen heeft twee wezenlijke referentiepunten: de Heilige Schrift en de grote Traditie van de Kerk. Katholieken hebben de hulp van het levende Leergezag van de Kerk.