Paus Franciscus - 15 augustus 2015
Apostolische Brief in de vorm van een Motu Proprio
Mitis Iudex Dominus Iesus
waarbij de canones van het Wetboek
Codex Iuris Canonici
Codex van het Canonieke recht
(25 januari 1983)
betreffende zaken tot nietigverklaring van een huwelijk worden hervormd
Franciscus
De Heer Jezus, barmhartige rechter, herder van onze zielen, heeft de apostel Petrus en zijn opvolgers de sleutelmacht toevertrouwd om in de Kerk het werk van gerechtigheid en waarheid te verrichten; deze hoogste en universele macht om hier op aarde te binden en te ontbinden bevestigt, versterkt en vereist die van de herders van de particuliere Kerken, krachtens welke zij het heilig recht en ten overstaan van de Heer de plicht hebben, over hun eigen onderdanen, te oordelen. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk, Lumen Gentium (21 nov 1964), 27
Doordat de Kerk zich in de loop van de eeuwen steeds duidelijker bewust is geworden van de woorden van Christus, heeft zij inzake het huwelijk de leer van de onontbindbaarheid van de heilige huwelijksband dieper verstaan en uiteengezet, een systeem voor de nietigheid van de huwelijkse consensus uitgewerkt en het gerechtelijk proces in dezen adequater geregeld, opdat de kerkelijke leer steeds meer overeenkwam met de beleden geloofswaarheid.
Dit alles is steeds gedaan met als leidraad de hoogste wet van het heil van de zielen, Vgl. Wetboek, Codex van het Canonieke recht, Codex Iuris Canonici (25 jan 1983), 1752 aangezien de Kerk, zoals de zalige Paulus VI zo wijs heeft onderricht, een goddelijk plan is van de Drie-eenheid, waardoor al haar instellingen, ook al zijn die steeds voor vervolmaking vatbaar, moeten streven naar het doel de goddelijke genade mee te delen en voortdurend het welzijn van de gelovigen als wezenlijk doel van de Kerk te bevorderen overeenkomstig de gaven en de zending van ieder.
Mij hiervan bewust, heb ik besloten te beginnen met de hervorming van de processen betreffende de nietigverklaring van een huwelijk en hiertoe heb ik een groep van personen gevormd die uitmunten in juridische leer, pastorale prudentie en forensische ervaring om onder leiding van zijne eminentie, de decaan van de Rota Romana een plan voor een hervorming te ontwerpen, behoudens hoe dan ook het principe van de onontbindbaarheid van de huwelijksband. Snel werkend heeft deze commissie een hervormingsschema voorbereid dat na ampel beraad met de hulp van andere deskundigen nu vorm heeft gekregen in dit Motu proprio.
Derhalve zet de zorg voor het heil van de zielen, dat - vandaag evenals gisteren - het hoogste doel van de instellingen, de wetten, het recht blijft, de bisschop van Rome ertoe aan de bisschoppen dit document betreffende de hervorming aan te bieden, aangezien zij met hem de taak van de Kerk delen, dat wil zeggen de eenheid in geloof en leer te behoeden wat betreft het huwelijk, spil en oorsprong van het christelijk gezin. De aanzet tot de hervorming wordt gevoed door het overweldigend aantal gelovigen die men, ook al willen zij hun eigen geweten volgen, te vaak doet afzien van de juridische structuren van de Kerk op grond van een fysieke of morele afstand; de naastenliefde en de barmhartigheid vereisen derhalve dat de Kerk zelf als een moeder de kinderen nadert die zich als van haar gescheiden beschouwen.
In deze richting zijn ook de stemmen van de meerderheid van mijn broeders in het episcopaat, in vergadering bijeen op de recente bijzondere synode, die heeft aangedrongen op snellere en toegankelijkere processen. Vgl. Bisschoppensynodes, 3e Buitengewone Algemene Bisschoppensynode, Relatio Synodi - Familiesynode 2014 (18 okt 2014), 48 In volledige overeenstemming met deze verlangens heb ik besloten met dit Motu proprio instructies te geven waarmee men niet de nietigheid van een huwelijk bevordert, maar de snelheid van de processen, evenals een juiste eenvoud, opdat het hart van de gelovigen die wachten op een opheldering betreffende de eigen staat, op grond van een vertraagde bepaling van het oordeel niet lang gebukt gaan onder de last van de duisternis van de twijfel.
Ik heb dit gedaan in het voetspoor van mijn voorgangers, die hebben gewild dat de zaken betreffende de nietigheid van een huwelijk langs juridische en niet administratieve weg worden geregeld, niet omdat dit de aard van de zaak oplegt, maar veeleer omdat de noodzaak de waarheid van de huwelijksband te beschermen dit in hoge mate vereist; en dit wordt nu juist vereist door de garanties van juridische orde.
Wij wijzen hier op enkele criteria die de leidraad zijn geweest bij het werk van de hervorming:
I. Één oordeel ten gunste van executieve nietigheid. - Het leek vóór alles opportuun dat er niet meer een dubbele eensluidende beslissing noodzakelijk is ten gunste van een nietigheid van een huwelijk, opdat de partijen toegelaten kunnen worden tot een nieuw canoniek huwelijk, maar de morele zekerheid, waartoe de eerste rechter is gekomen naar de norm van het recht, voldoende is.
II. Één rechter onder de verantwoordelijkheid van de bisschop. - Het aanstellen van één rechter, hoe dan ook een clericus, wordt weer gebracht onder de verantwoordelijkheid van de bisschop, die bij het uitoefenen van zijn juridische bevoegdheid zal moeten verzekeren dat men niet aan welke laksheid dan ook toegeeft.
III. De bisschop zelf is rechter. - Opdat de leer van het Tweede Vaticaans Concilie eindelijk op een gebied van groot belang in praktijk wordt gebracht, heeft men besloten duidelijk te maken dat de bisschop zelf in zijn eigen Kerk, waarover hij als herder en hoofd is aangesteld, daarom rechter is onder de aan hem toevertrouwde gelovigen. Wij wensen daarom dat de bisschop zelf in zowel grote als kleine bisdommen een teken geeft van de verandering van de kerkelijke structuren, Vgl. Paus Franciscus, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de verkondiging van het Evangelie in de wereld van vandaag - Naar aanleiding van de Bisschoppensynode 2012 over de nieuwe evangelisatie, Evangelii Gaudium (24 nov 2013), 27 en hij het juridisch functioneren inzake het huwelijk niet helemaal overlaat aan de bureaus van de curie. Dit dient vooral te gelden bij het kortere proces dat wordt ingesteld om de meest evidente zaken betreffende nietigheidsverklaring op te lossen.
IV. Het kortere proces. - Om het huwelijksproces soepeler te laten verlopen heeft men immers als toevoeging aan het proces op basis van documenten die nu van kracht is - een vorm van een korter proces ontworpen dat toegepast dient te worden in de gevallen waarin de ingebrachte nietigheid van een huwelijk wordt ondersteund door bijzonder evidente argumenten.
Het is mij echter niet ontgaan hoezeer een verkort oordeel het principe van de onontbindbaarheid van een huwelijk in gevaar kan brengen; juist hierom heb ik gewild dat in dit proces de bisschop zelf als rechter wordt aangesteld, die krachtens zijn pastoraal ambt met Petrus de grootste waarborg is voor de katholieke eenheid in geloof en leer.
V. Het beroep op de Metropolitaanse Zetel. Men moet het beroep op de Metropolitaanse Zetel herstellen, aangezien dit, ambt van hoofd van de kerkprovincie, gedurende eeuwen een vast onderscheidingsteken is van het synodale karakter van de Kerk.
VI. De eigen taak van de bisschoppenconferenties. - De bisschoppenconferenties, die vooral door het apostolisch verlangen om de afgedwaalde gelovigen te bereiken moeten worden gedreven, dienen zich sterk de plicht te realiseren voornoemde verandering te delen en absoluut het recht van de bisschoppen te eerbiedigen om de juridische macht in de eigen particuliere Kerk te organiseren.
Het herstel van de nabijheid tussen rechter en gelovigen zal immers geen succes hebben, als er van de bisschoppenconferenties naar de afzonderlijke bisschoppen geen stimulans en tegelijkertijd geen hulp komt om de hervorming van het huwelijksrecht in praktijk te brengen, uitgaat.
Samen met de nabijheid van de rechter dienen, voor zover mogelijk, de bisschoppenconferenties, behoudens een juist en fatsoenlijk salaris van de medewerkers van de rechtbanken, ervoor te zorgen dat de kosteloosheid van de procedures wordt gegarandeerd, opdat de Kerk door zich voor de gelovigen een edelmoedige moeder te tonen in een aangelegenheid die zo nauw is verbonden met het heil van de zielen de belangeloze liefde van Christus, waardoor zij allen zijn verlost, zichtbaar maakt.
VII. Het hoger beroep bij de Apostolische Stoel. - In ieder geval dient het hoger beroep bij de gewone rechtbank van de Apostolische Stoel, dat is de Rota, behouden te blijven, uit eerbied voor een zeer oud juridisch principe, zodat de band tussen de Stoel van Petrus en de particuliere Kerken wordt versterkt, waarbij er echter in de discipline van dit hoger beroep voor gezorgd wordt dat welke misbruik van het recht dan ook wordt vermeden, opdat het heil van de zielen er geen schade van ondervindt.
De eigen wet van de Rota Romana zal binnen de grenzen van het noodzakelijke zo spoedig mogelijk worden aangepast aan de regels van het hervormde proces.
VIII. Voorzieningen voor de Oosterse Kerken. - Rekening houdend met de bijzondere en disciplinaire ordening van de Oosterse Kerk, heb ik tenslotte besloten afzonderlijk op dezelfde datum de Paus Franciscus - Motu Proprio
Mitis et Misericors Iesus
De milde en barmhartige Jezus - Inzake enkele aanpassingen in het kerkelijk wetboek van de Oosterse Kerken aangaande het huwelijksrecht (15 augustus 2015) uit te vaardigen om de discipline van de huwelijksprocessen in het Wetboek
Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium
Codex van Canoniek Recht van de Oosterse Kerken (1 oktober 1991) te hervormen.
Dit alles op de passende wijze in aanmerking genomen, verorden en bepaal ik dat boek VII van het Wetboek
Codex Iuris Canonici
Codex van het Canonieke recht
(25 januari 1983), deel III, Titel I, Hoofdstuk I over de rechtszaken betreffende de nietigheidsverklaring van een huwelijk Wetboek
Codex Iuris Canonici
Codex van het Canonieke recht
(25 januari 1983) vanaf 8 december 2015 in zijn geheel vervangen wordt als volgt:
