Paus Franciscus - 4 maart 2015
Dierbare broeders en zusters, goeie dag!
De catechese van vandaag en die van Paus Franciscus - Audiëntie
Het gezin - 7. Grootouders (II)
(11 maart 2015) zijn aan de bejaarden gewijd die in het kader van het gezin, de grootouders zijn, de ooms en tantes. Vandaag denken wij na over de huidige problematische situatie van bejaarden en volgende keer, dus volgende woensdag, denken we eerder positief over de roeping die in deze levensperiode verdergaat.
Dank zij de vooruitgang van de geneeskunde duurt het leven langer; maar de samenleving heeft zich met het leven niet “verruimd”! Het aantal bejaarden heeft zich toegenomen, maar onze samenlevingen zijn onvoldoende georganiseerd om voor hen plaats te maken, met het juiste respect en concrete achting voor hun kwetsbaarheid en waardigheid. Zo lang we jong zijn, zijn wij geneigd op de ouderdom geen acht te slaan, alsof het een ziekte is die men op afstand moet houden; daarna, als wij ouder worden, vooral als wij arm zijn, ziek of alleen, ervaren wij de leemtes van een samenleving die geprogrammeerd is op efficiëntie en bejaarden bijgevolg ignoreert. Nochtans zijn zij een rijkdom, men mag ze niet ignoreren.
Bij een bezoek aan een bejaardenhuis gebruikte Benedictus XVI heldere en profetische woorden. Hij zei: “De kwaliteit van een samenleving, ik zou zeggen van een beschaving, wordt beoordeeld op de manier waarop bejaarden behandeld worden en op de plaats die hun in het gemeenschapsleven wordt toegekend”. Paus Benedictus XVI, Toespraak, Bij het bezoek aan ‘Casa famiglia’ "Viva gli anziani" (Leve de ouderen) van de Sant’Egidio-gemeenschap (12 nov 2012), 3 Het is waar, de aandacht voor bejaarden maakt het verschil in een beschaving. Bestaat in een beschaving aandacht voor de bejaarde? Is er plaats voor de bejaarde? Deze beschaving zal vooruitgang maken als zij de wijsheid, de wijsheid van de ouderen respecteert. In een beschaving waarin men geen plaats geeft aan bejaarden, waar zij opzij gezet worden omdat zij problemen scheppen, draagt de samenleving een dodelijk virus in zich.
In het Westen, stellen onderzoekers de huidige eeuw voor als de eeuw van de veroudering: kinderen verminderen in aantal, ouderen stijgen in aantal. Dit gebrek aan evenwicht interpelleert ons en is zelfs een grote uitdaging voor de huidige samenleving. Nochtans, blijft de cultuur van het winstbejag ons ouderen voorstellen als een last, als nutteloze mensen. Zij produceren niet, maar zijn een last, denkt deze cultuur: waar loopt deze manier van denken uiteindelijk op uit? Bejaarden worden bij het afval gezet. Het is droevig, bejaarden te zien die opzij gezet worden, het is droevig, het is spijtig! Men durft het niet openlijk te zeggen, maar men doet het! Deze gewenning aan de wegwerpcultuur heeft iets laag. Maar we zijn het gewoon mensen weg te werpen. Wij willen onze toenemende angst voor zwakheid en kwetsbaarheid uit de weg ruimen; maar door zo te handelen, vergroten wij bij bejaarden de angst om niet verdragen en verlaten te worden.
In mijn ambt in Buenos Aires heb ik deze problemen van zeer nabij gezien: “Bejaarden worden verlaten en niet alleen door materieel gebrek. Zij worden verlaten door onze egoïstische onbekwaamheid hun beperkingen, die onze beperkingen weerspiegelen, te aanvaarden. Zij worden vandaag geconfronteerd met vele moeilijkheden om te overleven in een samenleving die hen niet laat participeren, die hen niet toelaat hun advies te geven, een referentie te zijn, wegens het consumptiemodel “alleen jongeren kunnen nuttig en gelukkig zijn”. Bejaarden zouden daarentegen voor heel de samenleving, de voorraad wijsheid van ons volk moeten zijn. Bejaarden zijn de voorraad wijsheid van ons volk! Met welk een gemak slaapt het geweten in wanneer er geen liefde is!”. Alleen de liefde zal ons redden, Vaticaanstad 2013, p. 83 En dat is wat zich voordoet. Ik herinner mij, dat toen ik bejaardenhuizen bezocht, ik met ieder van hen sprak: “Hoe gaat het met u? En met uw kinderen? – Goed, goed. – Hoeveel heeft u er? – Veel. – En komen ze op bezoek? – Ja, ja, altijd, ja, zij komen. – Wanneer waren ze hier voor het laatst?”. Ik herinner mij een oude dame die me antwoordde: “… met Kerstmis”. Het was augustus! Acht maand zonder bezoek van haar kinderen, acht maand verlaten! Dat heet een doodzonde! Vroeger, toen ik kind was, vertelde mijn grootmoeder de geschiedenis van een grootvader die bij het eten morste omdat hij de soeplepel moeilijk tot bij zijn mond kon brengen. En zijn zoon, dus de vader van het gezin, had besloten hem niet meer aan de gemeenschappelijke tafel te laten eten en had een kleine tafel in de keuken gemaakt, waar men hem niet meer zag, om er alleen te eten. Op die manier hoefde hij zich niet te schamen wanneer vrienden kwamen eten. Enkele dagen later, toen hij thuis kwam, was zijn jongste zoon met hout, een hamer en nagels aan ’t spelen om iets te maken, en de vader zegt hem: “Wat doet ge? – Ik maak een tafel, papa. – Een tafel, waarom? – Voor wanneer ge oud bent, zodat ge zult kunnen eten”. Kinderen beseffen meer dan wij!
In de traditie van de Kerk is er een bagage aan wijsheid, die de cultuur van nabijheid aan bejaarden steeds bemoedigd heeft, de beschikbaarheid van affectieve en solidaire begeleiding tijdens de laatste periode van het leven. Deze traditie is in de Heilige Schrift geworteld, zoals bijvoorbeeld de woorden van Jezus Sirach getuigen: “Versmaad de betogen der grijsaards niet, want ook zij hebben van hun vaders geleerd: van hen zult gij begrip leren en op het juiste moment leren antwoorden” (Sir. 8, 9).
De Kerk wil noch kan zich conformeren met een mentaliteit van onverdraagzaamheid, en nog minder van onverschilligheid en minachting ten overstaan van de ouderdom. Wij moeten de collectieve zin voor dankbaarheid, waardering, gastvrijheid weer opwekken, die de bejaarde laat voelen dat hij een levend lid van zijn gemeenschap is.
Bejaarden zijn mannen en vrouwen, vaders en moeders die eerder dan ons op weg waren, in ons huis, in onze dagelijkse strijd voor een waardig leven. Het zijn mannen en vrouwen van wie wij veel gekregen hebben. Een bejaarde is geen vreemdeling. De bejaarde, dat zijn wij: binnenkort, na langere tijd, maar in elk geval onvermijdelijk, ook al denken wij er niet aan. En als wij bejaarden goed leren behandelen, zullen wij insgelijks bejegend worden.
Wij, ouderen, zijn allemaal een beetje kwetsbaar. Maar sommigen zijn het in hoge mate, velen zijn eenzaam en door ziekte verzwakt. Sommigen zijn afhankelijk van onmisbare verzorging en aandacht van anderen. Zetten we op dat punt een stap achteruit? Gaan we hen aan hun lot overlaten? Een samenleving zonder nabijheid, waar dankbaarheid en affectie zonder compensatie verdwijnen – zelfs onder vreemden – is een geperverteerde samenleving. De Kerk, trouw aan Gods woord, kan deze afwijkingen niet tolereren. Een Christengemeenschap die nabijheid en dankbaarheid niet meer als onmisbaar beschouwt, zou daarmee haar ziel verliezen. Waar bejaarden niet geëerd worden, is voor jongeren geen toekomst.
