Jezus is in de geschiedenis van een familie binnengetreden. Hij is opgegroeid in de familie van Nazareth (Lc. 2, 51, v.) Hiervan maakten ook broers en zussen in ruime zin deel uit (Mc. 3, 3.1-33)(Mc. 6, 3), evenals verre, blijkbaar nauwe verwanten, zoals Elisabet, Zacharias en Johannes de Doper (Lc. 1, 36.39-56). Aan het begin van Zijn openbaar leven heeft Jezus deelgenomen aan de viering van de bruiloft van Kana en deed daar Zijn eerste wonder (Joh. 2, 1-12). Zo heeft Hij Zijn hele handelen geplaatst in het teken van een huwelijk en de huwelijkse vreugde. Met Hem, de Bruidegom, zijn het eschatologische huwelijk en de door de profeten aangekondigde tijd van vreugde begonnen.

Een fundamentele stellingname van Jezus inzake huwelijk en gezin vindt men in de beroemde woorden over echtscheiding (Mt. 19, 3-9). Mozes had deze op bepaalde voorwaarden toegestaan (Deut. 24, 1); de voorwaarden waren een reden tot onenigheid tussen de verschillende scholen van de Joodse schriftgeleerden. Jezus steekt zich niet in het wespennest van deze casuïstiek en verwijst daarentegen naar de oorspronkelijke wil van God: “Aanvankelijk was dit echter niet zo”. De leerlingen schrikken bij deze woorden. Zij beschouwen ze als een ongehoorde aanval op de opvatting van de hen omringende wereld over het huwelijk en als een meedogenloze en buitensporige eis. “Als de verhouding tussen man en vrouw zó is, kan men beter niet trouwen”. Jezus bevestigt indirect dat vanuit menselijk standpunt bezien het een buitensporige eis betreft. Het moet aan de mens worden ‘geschonken’; het is een genadegave.

Het woord ‘geschonken’ laat zien dat de woorden van Jezus niet als op zichzelf staand moeten worden verstaan, maar in de totale context van zijn boodschap van het Rijk Gods. Jezus laat de verstoting voortkomen uit de hardheid van een hart (Mt. 19, 8) dat zich afsluit voor God en de naaste. Met de komst van het Rijk Gods is het woord van de profeten in vervulling gegaan, volgens hetwelk God in de Messiaanse tijd het versteende hart zou veranderen in een hart dat niet meer een hart is als steen, maar in een hart van vlees, liefdevol, gevoelig en meelevend (Ez. 36, 26, v.). Vgl. Jer. 31, 33, Ps. 51, 12 Daar echtbreuk in het hart begint (Mt. 5, 28), kan genezing alleen maar plaats vinden door bekering en de gave van een nieuw hart. Daarom heeft Jezus afstand genomen van de hardheid van het hart en de schijnheiligheid van de draconische straffen die een echtbreekster kreeg opgelegd, en heeft Hij vergeving geschonken aan een vrouw die van echtbreuk werd beschuldigd (Joh. 8, 2-11). Vgl. Lc. 7, 36-50

De blijde boodschap van Jezus is dat het verbond dat door echtgenoten is gesloten, wordt omarmd en gesteund door het verbond van God, dat blijft bestaan door de trouw van God, ook wanneer de broze menselijke liefdesband zwakker wordt en zelfs sterft. De definitieve belofte van verbond en trouw van God ontneemt aan de menselijke band de menselijke vrijblijvendheid; zij geeft daaraan hechtheid en duurzaamheid. De band die God smeedt rond de echtgenoten, zou verkeerd worden verstaan, als men die zou willen begrijpen als een juk; het is daarentegen de zorgzame belofte van trouw van God aan de mens; het is een bemoediging en een voortdurende bron van kracht om in de afwisselende gebeurtenissen van het leven de wederzijdse trouw te handhaven.

Aan deze boodschap heeft Augustinus de leer van de onontbindbaarheid van de huwelijksband ontleend, die blijft bestaan ook daar waar menselijk het huwelijk stukloopt. Velen hebben vandaag er moeite mee deze leer te begrijpen. Deze leer kan niet worden verstaan als een soort metafysische hypostase naast of boven de persoonlijke liefde van de echtgenoten; anderzijds raakt deze niet uitgeput in de wederzijdse affectieve liefde en sterft niet hiermee. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 48 Paus Franciscus, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de verkondiging van het Evangelie in de wereld van vandaag - Naar aanleiding van de Bisschoppensynode 2012 over de nieuwe evangelisatie, Evangelii Gaudium (24 nov 2013), 66 Het is evangelie, ofwel het definitieve woord en een belofte die altijd blijft gelden, als alles omvattend neemt zij de mens en zijn vrijheid serieus. Het is eigen aan de waardigheid van de mens definitieve beslissingen te kunnen nemen. Zij behoren permanent tot de geschiedenis van de persoon; zij kenmerken deze blijvend; het is niet mogelijk zich hieraan te onttrekken en te doen, alsof ze nooit genomen waren. Als ze worden verbroken, dan slaat men een diepe wonde. Wonden kunnen genezen, maar het litteken blijft en blijft pijn doen; men kan en moet echter verder leven, ook al is dat met moeite. Zo is de blijde boodschap van Jezus ook dat dankzij de barmhartigheid van God voor wie zich bekeert, vergeving, genezing en een nieuw begin mogelijk zijn.

Paulus herneemt de boodschap van Jezus. Hij spreekt van een huwelijk “in de Heer” (1 Kor. 7, 39). Hij verwijst niet naar de kerkelijke vorm van het huwelijk, die zich slechts enkele eeuwen later definitief heeft ontwikkeld, door middel van het decreet Concilie van Trente
Sessio XXIV - De clandestinitate matrimonium irritante
24e Zitting - Decreet Tametsi - Canones over een hervorming van het Huwelijk
(11 november 1563) van het Concilie van Trente (1563). De “tafels van het gezin” (Kol. 3, 18 - 4, 1)(Ef. 5, 21 - 6, 9)(1 Pt. 2, 18 - 3, 7) laten zien dat “in de Heer” niet slaat op het begin van het huwelijk, maar op het gehele leven in het gezin, op de relatie tussen man en vrouw, tussen ouders en kinderen, tussen meesters en slaven die in huis leven. De tafels van het huis hernemen de patriarchale orde, maar veranderen deze “in de Heer”. Door het “in de Heer” wordt de eenzijdige onderwerping van de vrouw aan de man een wederzijdse liefdesrelatie, die ook de andere relaties in het gezin zal kenmerken. Paulus zegt zelfs - iets bijzonders en zelfs iets revolutionairs in heel de oudheid - dat het verschil tussen man en vrouw niet meer telt voor degenen die “één persoon in Christus Jezus” zijn (Gal. 3, 28). Zo zijn “tafels van het gezin” een voorbeeld van de kracht van het christelijk geloof, dat de normen verandert en kenmerkt.

De brief aan de Efesiërs gaat nog verder. Hij herneemt de oudtestamentische metafoor, waarvan in het bijzonder in Hosea wordt getuigd (Hos. 2, 18-25), van de huwelijksband als definitie van het verbond van God met Zijn volk. In Christus is dit verbond vervuld en vervolmaakt. Zo wordt de band tussen man en vrouw een concreet symbool van het verbond van God met de mensen, dat vervuld is in Jezus Christus. Het verbond dat vanaf het begin van de wereld een werkelijkheid was van de goede schepping van God, wordt nu een symbool dat het mysterie van Christus en de Kerk illustreert (Ef. 5, 32).

Het Concilie van Trente zag op grond van een ontwikkeling in de geschiedenis van de theologie, die pas in de 12e eeuw eindigde, in deze bewering een verwijzing naar de sacramentaliteit van het huwelijk. Concilie van Trente, 24e Zitting - Leer over het Sacrament van het Huwelijk, Sessio XXIV - Doctrina de sacramento matrimonii (11 nov 1563), 3 Vgl. Concilie van Florence, Decreet, Sessio VIII - 8e Sessie: Decreet voor de Armeniërs, Exsultate Deo - Decretum pro Armenis (22 nov 1439), 17 De recente theologie tracht deze christologische motivatie te verdiepen door een trinitaire visie en bedoelt met gezin het beeld van het mysterie van de trinitaire gemeenschap.

Als Sacrament is het huwelijk zowel een instrument van genezing voor de gevolgen van de zonden, als een instrument van heiligmakende genade. Men kan deze leer toepassen op het gezin en zeggen: door in de geschiedenis van een gezin binnen te treden heeft Jezus het gezin genezen en geheiligd. De heilsorde omvat de scheppingsorde. Zij staat niet vijandig tegenover het lichaam en de seksualiteit; zij sluit seksualiteit, eros en menselijke vriendschap in en zuivert en vervolmaakt deze. Evenals de heiligheid van de Kerk is de heiligheid van het gezin geen statische grootheid. Zij wordt voortdurende bedreigd door de hardheid van het hart. Zij moet voortdurend de weg van bekering, vernieuwing en rijping blijven gaan.

Juist als de Kerk onderweg is op de weg van de bekering en de vernieuwing 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk, Lumen Gentium (21 nov 1964), 8, zo bevinden huwelijk en gezin zich ook op de weg van het kruis en de verrijzenis H. Paus Johannes Paulus II, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de taken van het christelijk gezin in de wereld van deze tijd, Familiaris Consortio (22 nov 1981), 12. v., onder de wet van de geleidelijkheid van het op een steeds nieuwe en diepere wijze blijven groeien in het mysterie van Christus. H. Paus Johannes Paulus II, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Over de taken van het christelijk gezin in de wereld van deze tijd, Familiaris Consortio (22 nov 1981), 9.34 Deze wet van de geleidelijkheid lijkt mij iets zeer belangrijks te zijn voor het leven en de huwelijks- en gezinspastoraal. Het betekent niet geleidelijkheid van de wet, maar geleidelijkheid, dat wil zeggen groeien in het begrip en de verwezenlijking van de wet van het evangelie, die een wet van de vrijheid is (Jak. 1, 25)(Jak. 2, 12), die vandaag voor zoveel gelovigen vaak zo moeilijk zijn geworden. Zij hebben tijd en geduldige begeleiders op hun weg nodig.

Het nieuwe hart vereist altijd een nieuwe vorming van het hart en veronderstelt een cultuur van het hart. Het gezinsleven moet worden gekoesterd overeenkomstig de drie sleutelwoorden van de Heilige Vader: Mag ik, dank je, neem mij niet kwalijk. Men moet tijd voor elkaar hebben en samen de sabbat vieren, altijd een bewijs geven van medelijden, vergiffenis en geduld; voortdurend tekenen van welwillendheid, waardering, genegenheid, dankbaarheid en liefde doen ertoe. Het gemeenschappelijk gebed, het Sacrament van boete en verzoening en de gemeenschappelijke Eucharistieviering helpen de huwelijksband te blijven verstevigen, die God rond de echtgenoten heeft gesmeed. Het is altijd mooi bejaarde stelletjes te ontmoeten die, ook al zijn ze op vergevorderde leeftijd, op een rijpere wijze verliefd zijn. Ook dit is een teken van een verloste mensheid.

De Bijbel eindigt met het visioen van het eschatologische huwelijk van het Lam ( Apol. 19, 7.9). Het huwelijk en het gezin worden zo een eschatologisch symbool. Met de viering van de aardse bruiloft loopt men vooruit op de bruiloft van het Lam, omdat het vreugdevol, schitterend en plechtig moet zijn, een vreugde die heel het huwelijks- en gezinsleven moet uitstralen.

Als een eschatologisch vooruitlopen wordt het aardse huwelijk tegelijkertijd gerelativeerd. Jezus zelf heeft - iets ongewoons voor een rabbi - in celibaat geleefd, waarbij Hij om Hem te volgen vroeg bereid te zijn huwelijk en gezin achter te laten (Mt. 10, 37) en aan degenen die het gegeven is, in celibaat te leven uit liefde voor het rijk der hemelen (Mt. 19, 12). Voor Paulus is het celibaat in een wereld waarvan het toneel voorbijgaat, het beste leven. Het geeft de vrijheid onverdeeld te zijn voor de zaak van de Heer (1 Kor. 7, 25-38). Daar het vrijwillig gekozen celibaat een op zichzelf staande sociologische erkende situatie wordt, is ook het huwelijk op grond van dit alternatief niet meer een maatschappelijke verplichting, maar een vrije keuze. Vooral de niet gehuwde vrouwen worden nu ook zonder een echtgenoot erkend. Zo laten huwelijk en celibaat elkaar beter tot hun recht komen en ondersteunen zij elkaar, ofwel zij raken beide in een crisis, zoals wij die helaas nu meemaken.

Dat is de crisis die wij meemaken. Het evangelie van huwelijk en gezin, dat voor velen niet meer begrijpelijk is, is in een diepe crisis terecht gekomen. Zeer velen denken dat het in hun toestand onleefbaar is. Wat te doen? Mooie woorden alleen helpen weinig. Jezus wijst ons een realistischere weg. Hij zegt tot ons dat iedere Christen, gehuwd of niet, die verlaten is door de eigen partner of als kind of jongere is opgegroeid zonder contact met de eigen familie, nooit alleen of verloren is. Hij is thuis in een nieuw gezin van broeders en zusters (Mt. 12, 48-50)(Mt. 19, 27-29). Het evangelie van het gezin wordt geconcretiseerd in de huiskerk; daarin kan het weer leefbaar worden. Zij is tegenwoordig opnieuw actueel.