Er zijn in het evangeliseringswerk van de Kerk zeker elementen en aspecten die de moeite van het onderstrepen waard zijn. Sommige zijn zelfs zo belangrijk dat de neiging bestaat ze eenvoudigweg met evangelisatie te identificeren. Zo heeft men evangelisatie kunnen definiëren in termen van verkondiging van Christus aan hen die Hem niet kennen, van prediking, van catechese, van het toedienen van het Doopsel en van andere Sacramenten.

Geen enkele gedeeltelijke of fragmentarische definitie kan echter rekenschap geven van de rijke, complexe en dynamische werkelijkheid van de evangelisatie, zonder het risico te lopen haar te verarmen en zelfs haar te verminken. Zij kan niet begrepen worden als men niet probeert een omvattend zicht te krijgen op al de wezenlijke elementen.

Deze elementen, duidelijk onderstreept tijdens de genoemde Synode, worden tot op dit moment nog verder uitgediept, onder invloed van de werkzaamheden van de Synode. Het verheugt ons dat deze zich in wezen situeren in de rij van die welke het Tweede Vaticaans Concilie ons gegeven heeft, vooral in de Constituties "2e Vaticaans Concilie - Constitutie
Lumen Gentium
Over de Kerk
(21 november 1964)", "2e Vaticaans Concilie - Constitutie
Gaudium et Spes
Over de Kerk in de wereld van deze tijd
(7 december 1965)", en in het Decreet "2e Vaticaans Concilie - Decreet
Ad Gentes Divinitus
Over de missie-activiteit van de Kerk
(7 december 1965)".

Evangeliseren betekent voor de Kerk: de Blijde Boodschap dragen naar alle lagen van de mensheid en door de inwerking daarvan de mensheid zelf van binnenuit omvormen en vernieuwen: "Zie, Ik maak alles nieuw." (Openb. 21, 5)(2 Kor. 5, 17)(Gal. 6, 15). Maar er komt geen nieuwe mensheid als er niet eerst nieuwe mensen zijn, nieuw door het doopsel Vgl. Rom. 6, 4 en door een leven volgens het Evangelie Vgl. Ef. 4, 23-24 Vgl. Kol. 3, 9-10 . Het doel van de evangelisatie is nu juist deze innerlijke verandering. Als het in één zin zou moeten worden uitgedrukt dan zou men het best kunnen zeggen dat de Kerk evangeliseert wanneer zij op grond van de goddelijke kracht van de Boodschap die zij verkondigt Vgl. Rom. 1, 16 Vgl. 1 Kor. 1, 18 Vgl. 1 Kor. 2, 4 , het persoonlijke geweten van de mensen tracht te bekeren, en tegelijk daarmee het collectieve geweten, de activiteiten waar ze in betrokken zijn, hun leven en hun concrete levensomstandigheden.

Lagen van de mensheid die worden omgevormd: voor de Kerk gaat het er immers niet alleen om het Evangelie te prediken in geografisch steeds uitgestrekter gebieden of tot steeds grotere volksmenigten, maar het gaat er haar ook om door de kracht van het Evangelie door te dringen tot en als het ware een omwenteling te bewerken in de beoordelingscriteria, de bepalende waarden, de punten die de belangstelling hebben, de denkwijzen, de inspiratiebronnen en levensmodellen van de mensheid, die in strijd zijn met het Woord van God en met zijn heilsplan.

Men zou dat alles ook zo kunnen zeggen: het is nodig - niet voor de sier, alsof het om een oppervlakkige vernislaag zou gaan, maar op een vitale manier, die diep gaat en tot in de wortels reikt - de cultuur en de culturen van de mens te evangeliseren. De termen "cultuur" en "culturen" daarbij nemend in de rijke en brede zin die deze hebben in de Constitutie 2e Vaticaans Concilie - Constitutie
Gaudium et Spes
Over de Kerk in de wereld van deze tijd
(7 december 1965) Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 53, waarbij steeds uitgegaan wordt van de menselijke persoon en ook steeds wordt teruggekeerd naar de betrekkingen die de personen hebben met elkaar en met God.

Het Evangelie en daarmee ook de evangelisatie laten zich niet vereenzelvigen met de cultuur, en zijn onafhankelijk ten opzichte van alle culturen. Toch wordt het Rijk van God dat het Evangelie verkondigt, geleefd door mensen die ten diepste met een cultuur verbonden zijn, en de opbouw van het Rijk van God kan er niet omheen zich te bedienen van elementen van de cultuur en van de verschillende menselijke culturen. Onafhankelijk ten opzichte van de culturen, zijn het Evangelie en de evangelisatie er niet noodzakelijk onverenigbaar mee, maar integendeel juist in staat alle culturen te doordringen, zonder de een of ander onderdanig te worden.

Ongetwijfeld vormt juist de breuk tussen Evangelie en cultuur het drama van onze tijd, zoals dat ook in andere tijden het geval was. Het is daarom nodig met alle kracht te werken aan een ruimhartige evangelisatie van de cultuur, beter gezegd: van de culturen. Deze moeten uit de ontmoeting met de Blijde Boodschap herboren worden. Maar deze ontmoeting komt niet tot stand als de Blijde Boodschap niet wordt verkondigd.

En deze verkondiging moet vóór alles gebeuren door het getuigenis. Laten we ons een christen of een groep christenen voorstellen. Temidden van de gemeenschap van mensen tussen wie zij leven, geven zij er blijk van in staat te zijn tot begrip en tonen zij zich gastvrij; leven en levenslot delen zij met de anderen, en solidair met hen zetten zij zich met allen mee in voor al wat edel en goed is. Zij stralen bovendien op een eenvoudige en spontane manier uit dat zij geloven in enkele waarden die uitgaan boven de gangbare, en dat zij hopen op iets dat onzichtbaar is en waar zij zich geen voorstelling van zouden durven maken. Dan wekken deze christenen, met een dergelijk getuigenis zonder woorden, in de harten van hen die hen zien leven onweerstaanbaar vragen op: Waarom zijn zij zo? Waarom leven ze op die manier? Wat of wie is het die hen inspireert? Waarom zijn zij temidden van ons?

Welnu, een dergelijk getuigenis is reeds verkondiging van de Blijde Boodschap, stilzwijgend maar heel krachtig en werkzaam. Misschien zijn dit wel de eerste vragen die veel niet christenen zich stellen, of het nu gaat om personen aan wie Christus nog nooit verkondigd is, of om niet praktiserende gedoopten, of om personen die wel binnen het christendom leven maar volgens beginselen die verre van christelijk zijn, dan wel om personen die niet zonder pijn op zoek zijn naar iets of Iemand van wie zij het bestaan vermoeden maar aan wie zij geen naam kunnen geven. Andere vragen zullen nog opkomen, die dieper gaan en een grotere impact hebben, opgeroepen door dit getuigenis, dat aanwezigheid, deelname en solidariteit omvat, en dat een wezenlijk element, meestal het eerste, is in de evangelisatie Vgl. Tertullianus, Apologeticum, 39: CCL, I, blz. 150-153; Minucius Felix, Octavius, 9 en 31: CSLP, Turijn 1963, blz. 11-13, 47-48. Tot dit getuigenis zijn alle christenen geroepen en zij kunnen allen in dit opzicht echte evangelieverkondigers zijn. Wij denken in het bijzonder aan de verantwoordelijkheid van de emigranten in de landen die hen ontvangen.

Toch blijft dat onvoldoende, want zelfs het mooiste getuigenis zal op den duur krachteloos blijken als het niet wordt toegelicht en verantwoord - Petrus noemde dat "rekenschap geven van de hoop die in u leeft" (1 Petr. 3, 15) - en als het niet expliciet gemaakt wordt door een heldere en ondubbelzinnige verkondiging van de Heer Jezus.

De Blijde Boodschap, verkondigd door het getuigenis van het leven, zal dus vroeg of laat verkondigd moeten worden door een woord van leven. Er is geen sprake van echte evangelisatie als de naam, het onderricht, het leven, de beloften, het mysterie van Jezus van Nazaret, de Zoon van God, niet worden verkondigd.

Al vanaf de toespraak van Petrus op Pinkstermorgen is de geschiedenis van de Kerk met de geschiedenis van deze verkondiging vermengd en verweven. Voortdurend geplaagd door het verlangen om te evangeliseren, wordt de Kerk bij elke nieuwe etappe van de menselijke geschiedenis slechts door één zorg gedreven: wie uit te zenden om het mysterie van Jezus te verkondigen? In welke taal dit mysterie verkondigen? Hoe er voor te zorgen dat het gehoord wordt en aankomt bij degenen die het moeten horen? Deze verkondiging - kerygma, prediking of catechese - neemt in de evangelisatie zo'n belangrijke plaats in, dat zij er dikwijls het synoniem voor geworden is. Toch vormt zij er slechts een aspect van.

Er is inderdaad pas ten volle sprake van verkondiging waar deze ook wordt verstaan, aanvaard en eigen gemaakt, en waar zij in degene die haar ontvangen heeft een adhesie van het hart wekt. Een adhesie met de waarheden die de Heer uit barmhartigheid heeft geopenbaard. Maar méér nog een adhesie met het program van leven - van een van dan af vernieuwd leven - dat Hij voorhoudt. In één woord: een adhesie met het Rijk van God, dat wil zeggen met de "nieuwe wereld", de nieuwe stand der dingen, de nieuwe manier van zijn, van leven, van samenleven, waar het Evangelie een begin mee maakt.

Een dergelijke adhesie kan niet abstract blijven maar moet zich incarneren, en concreet blijken uit een zichtbaar toetreden tot de gemeenschap van gelovigen. Degenen wier leven veranderd is, treden zo toe tot een gemeenschap die uit zichzelf een teken is van verandering en nieuwheid van leven: dat is de Kerk, zichtbaar sacrament van heil. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk, Lumen Gentium (21 nov 1964), 1.9.48 Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 42.45 Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de missie-activiteit van de Kerk, Ad Gentes Divinitus (7 dec 1965). 1.5. Dit toetreden tot de kerkelijke gemeenschap zal op haar beurt concreet tot uitdrukking komen in veel andere tekenen die een verlengstuk vormen van het teken van de Kerk en die het uitleggen. In het proces van de evangelisatie, zal degene die het Evangelie aanvaardt als Woord dat redt Vgl. Rom. 1, 16 Vgl. 1 Kor. 1, 18 dat gewoonlijk in deze sacramentele gebaren vertalen: eerst adhesie met de Kerk en vervolgens het ontvangen van de Sacramenten, waaruit deze adhesie blijkt en die haar ondersteunen met de genade die zij geven.

Tenslotte zal wie geëvangeliseerd is, op zijn beurt gaan evangeliseren. Hier ligt de proef op de som, de toetsteen van waarachtige evangelisatie: het is ondenkbaar dat iemand het Woord heeft aanvaard en zich overgegeven heeft aan het Rijk van God zonder iemand te worden die op zijn beurt getuigenis geeft en verkondigt!

Aan het eind van deze overwegingen over de betekenis van de evangelisatie moet nog een laatste opmerking worden gemaakt, die wij verhelderend vinden voor de bezinning die nog volgt. De evangelisatie - zo hebben wij gezegd - is een complex proces dat verschillende elementen bevat: vernieuwing van de mensheid, getuigenis, expliciete verkondiging, adhesie van het hart, toetreden tot de gemeenschap, het ontvangen van tekenen, initiatieven van apostolaat.

Deze elementen kunnen met elkaar in strijd lijken, ja zelfs elkaar uit lijken te sluiten. Maar in werkelijkheid vullen zij elkaar aan en verrijken zij elkaar. Het is nodig elk van die elementen te bezien in samenhang met de andere. De verdienste van de recent gehouden synode is juist dat zij ons uitgenodigd heeft die elementen bijeen te houden, veeleer dan ze tegen elkaar uit te spelen, om zo tot een volledig begrip te komen van de evangelisatieactiviteit van de Kerk.

Het is deze omvattende visie die wij nu uiteen willen zetten door de inhoud van de evangelisatie en de middelen tot evangeliseren nader te onderzoeken, en door nauwkeuriger aan te geven tot wie zich de verkondiging van het evangelie richt en wie met die taak vandaag de dag belast is.