Ook de hulpbronnen van de aarde worden geplunderd ten gevolge van opvattingen over economie en commerciële activiteit die te zeer verband houden het onmiddellijke resultaat. Het verlies van wouden en bossen houdt tegelijkertijd het verlies in van soorten die in de toekomst uiterst belangrijke hulpbronnen zouden kunnen zijn, niet alleen voor de voeding, maar ook voor de genezing van ziekten en vele diensten. De verschillende soorten bevatten genen die belangrijke hulpbronnen kunnen zijn om in de toekomst te kunnen beantwoorden aan sommige menselijke behoeften of om sommige milieuproblemen op te lossen.

Het is echter niet genoeg alleen maar te denken aan de verschillende soorten als eventuele te exploiteren “hulpbronnen” en daarbij te vergeten dat zij een waarde op zich hebben. Ieder jaar verdwijnen er duizenden planten- en diersoorten die wij niet meer zullen kunnen kennen, die onze kinderen niet zullen kunnen zien, omdat ze voor altijd verloren zijn gegaan. De overgrote meerderheid sterft uit om redenen die te maken hebben met de een of andere menselijke activiteit. Door toedoen van ons zullen duizenden soorten God geen lof meer brengen met hun bestaan, noch zullen zij ons hun boodschap kunnen meedelen. Wij hebben het recht niet ertoe.

Waarschijnlijk stoort het ons ons bewust te worden van het uitsterven van een zoogdier of een vogel vanwege hun grotere zichtbaarheid. Maar voor een goed functioneren van de ecosystemen zijn ook paddenstoelen, algen, wormen, kleine insecten, reptielen en de ontelbare variëteit aan micro-organismen noodzakelijk. Enkele weinig talrijke soorten, die gewoonlijk onopgemerkt blijven, spelen een fundamentele kritieke rol om het evenwicht van een plaats te stabiliseren. Het menselijk wezen moet weliswaar ingrijpen, wanneer een geosysteem in een kritieke fase komt, maar tegenwoordig is het niveau van menselijk ingrijpen in een zo complexe werkelijkheid als de natuur zodanig dat de rampen die door het menselijk wezen voortdurend worden veroorzaakt, een nieuw ingrijpen erdoor noodzakelijk maken, zodat de menselijke activiteit alomtegenwoordig wordt met alle risico’s van dien. Zo ontstaat een vicieuze cirkel waarbij het ingrijpen van het menselijk wezen om een moeilijkheid op te lossen vaak de situatie uiteindelijk nog maar erger maakt. Veel vogels en insecten die uitsterven op grond van de door de technologie geschapen giftige pesticiden, zijn bijvoorbeeld nuttig voor de landbouw zelf en het verdwijnen ervan zal moeten worden gecompenseerd met weer een technologisch ingrijpen, dat waarschijnlijk nieuwe schadelijke effecten ten gevolge zal hebben. De inspanningen van geleerden en technici die de door het menselijk wezen veroorzaakte problemen trachten op te lossen, zijn prijzenswaardig en soms bewonderenswaardig. Maar wanneer wij naar de wereld kijken, dan merken wij op dat dit niveau van menselijk ingrijpen, vaak ten dienste van het geld en het consumptisme, in werkelijkheid ervoor zorgt dat de aarde waarop wij leven, minder rijk en mooi wordt, steeds meer begrensd en grijs, terwijl tegelijkertijd de ontwikkeling van de technologie en het aanbod voor de consumptie onbegrensd blijft toenemen. Zo lijkt het dat wij ons wijsmaken een onherhaalbare en niet terug te krijgen schoonheid te kunnen vervangen door een andere, door ons geschapen.

Wanneer wij het milieueffect van sommige economische initiatieven analyseren, dan zijn wij gewoon de effecten op de bodem, het water en de lucht in aanmerking te nemen, maar niet altijd wordt daarin een nauwkeurige studie van het effect op de biodiversiteit opgenomen, alsof het verlies van enkele soorten of groepen dieren of planten iets van weinig belang zou zijn. Straten, nieuwe culturen, omheiningen, waterbassins en andere constructies nemen bezit van de leefgebieden en versplinteren deze soms zodanig dat de dierenpopulaties niet meer kunnen trekken of zich vrij kunnen verplaatsen, zodat sommige soorten het risico lopen uit te sterven. Er bestaan alternatieven die minstens het effect van deze werken verzachten, zoals het aanleggen van biologische corridors, maar men komt in weinig landen een dergelijk zorg en aandacht tegen. Wanneer enkele soorten commercieel worden geëxploiteerd, dan wordt niet altijd hun wijze van groei bestudeerd om een buitensporige afname ervan met daaruit voortkomende ontwrichting van het ecosysteem te vermijden.

De zorg voor de ecosystemen vraagt om een blik die verder gaat dan het onmiddellijke, omdat de bescherming ervan niemand interesseert, wanneer men alleen maar snel en gemakkelijk economisch gewin zoekt. Maar de kosten van de door egoïstische zorgeloosheid veroorzaakte schade is vele malen groter dan het economisch voordeel dat men kan behalen. In het geval van het verlies of een serieuze beschadiging van enkele soorten hebben wij het over waarden die welke berekening dan ook te boven gaan. Daarom kunnen wij stomme getuigen zijn van zeer ernstige ongerechtigheden, wanneer men beweert belangrijke economische voordelen te behalen en de rest van de tegenwoordige en toekomstige mensheid voor de zeer hoge kosten van het verval van het milieu laat betalen.

Sommige landen hebben vooruitgang geboekt in een doeltreffend behoud van bepaalde plaatsen en gebieden - op het land en in de oceanen - waar ieder menselijk ingrijpen is verboden dat de fysionomie ervan kan veranderen of de oorspronkelijke samenstelling ervan kan aantasten. In de zorg voor de biodiversiteit dringen de specialisten aan op de noodzaak in het bijzonder aandacht te besteden aan de gebieden die het rijkst zijn aan een variëteit van soorten, endemische soorten, die minder veel voorkomen of een mindere graad van doelmatige bescherming genieten. Er zijn plaatsen die een bijzondere zorg vereisen op grond van hun enorme belang voor het mondiale ecosysteem of die belangrijke waterreserves vormen en zo andere vormen van leven waarborgen.

Wij herinneren bijvoorbeeld aan de longen van de planeet die boordevol biodiversiteit zitten, zoals het Amazonegebied en het rivierbekken van de Kongo of de grote waterhoudende aardlagen en de gletsjers. Het belang van deze plaatsen voor het geheel van de planeet en de toekomst van de mensheid is maar al te bekend. De ecosystemen van de tropische wouden hebben een biodiversiteit met een grote complexiteit, die men onmogelijk geheel kan kennen, maar wanneer deze wouden in brand worden gestoken of met de grond gelijk worden gemaakt om het verbouwen van producten te doen toenemen, dan gaan er binnen weinig jaren ontelbare soorten verloren of veranderen deze gebieden in dorre woestijnen. Een teer evenwicht dringt zich echter op, wanneer men het heeft over deze plaatsen, omdat men ook niet de geweldige internationale economische belangen kan negeren die met de pretentie dat men ervoor zorgt, de nationale soevereiniteit in gevaar kan brengen. Er bestaan inderdaad “voorstellen tot internationalisering van het Amazonegebied, die alleen maar de economische belangen van de multinationals dienen”. Latijns-Amerika (CELAM), Aparecida, 13-31 mei 2007, Slotdocument Vijfde Conferentie van het Latijns-Amerikaanse Episcopaat en de Caraïbische Eilanden (29 juni 2007), 86 Prijzenswaardig is de inzet van internationale organisaties en organisaties van de burgermaatschappij de volken sensibiliseren en op kritische wijze samenwerken, daarbij ook gebruik makend van wettige pressiemiddelen, opdat iedere regering haar eigen en niet te delegeren taak vervult het milieu en de natuurlijke bronnen van het eigen land te beschermen zonder zich te verkopen aan onzuivere lokale en internationale belangen.

Ook de vervanging van de wilde flora door gebieden met bosaanplant, die meestal monoculturen zijn, is gewoonlijk niet onderwerp van een adequate analyse. In werkelijkheid kan deze vervanging een biodiversiteit ernstig treffen die door de soorten die geplant worden, niet worden geaccepteerd. Ook de vochtige streken die in landbouwgebieden worden veranderd, verliezen een geweldige biodiversiteit die zij huisvestten. In sommige kustgebieden is het verdwijnen van de door mangroves gevormde ecosystemen zorgwekkend.

De oceanen bevatten niet alleen het merendeel van het water van de planeet, maar ook het merendeel van de ruime variëteit aan levende wezens, waarvan er vele ons nog onbekend zijn en door verschillende oorzaken worden bedreigd. Anderzijds ziet men dat het leven in rivieren meren, zeeën en oceanen, dat een groot gedeelte van de wereldbevolking voedt, wordt bedreigd door een ongecontroleerd onttrekken daaraan van de vishulpbronnen, dat een drastische vermindering van sommige soorten veroorzaakt. Men gaat nog steeds door met het ontwikkelen van selectieve methoden van bevissing die een groot gedeelte van de gevangen soorten weggooien. In het bijzonder worden zeeorganismen bedreigd waarmee wij geen rekening houden, zoals bepaalde soorten plankton die een zeer belangrijke schakel vormen in de voedselketen van de zee en waarvan uiteindelijk de soorten afhankelijk zijn die voor de menselijke voeding worden gebruikt.

Wanneer wij doordringen in de tropische en subtropische zeeën, ontmoeten wij de koraalriffen, die overeenkomen met de grote wouden van het vasteland, omdat zij ongeveer een miljoen soorten huisvesten, vissen, krabben, weekdieren, sponzen, algen inbegrepen. Veel van de koraalriffen van de wereld zijn heden onvruchtbaar of gaan voortdurend achteruit: “Wie heeft de wonderlijke wereld van de zee veranderd in onderaardse kerkhoven zonder leven en kleur?”. Filipijnen, What is happening to our beautiful Land? (29 jan 1988) Dit verschijnsel is merendeels te wijten aan de vervuiling die de zee bereikt als gevolg van de ontbossing, de monoculturen in de landbouw, het industriële afval en de verwoestende methodes van bevissing, vooral die welke cyanide en dynamiet gebruiken. Het wordt nog verergerd door de toename van de temperatuur van de oceanen. Dit alles helpt ons inzien hoe ieder ingrijpen in de natuur gevolgen kan hebben die wij op het eerste gezicht niet waarnemen en dat men bepaalde vormen van exploitatie van de hulpbronnen verkrijgt ten koste van een verval dat uiteindelijk de bodem van de oceanen bereikt.

Het is noodzakelijk veel meer te investeren in onderzoek om het gedrag van de ecosystemen te begrijpen en op de juiste wijze de verschillende variabelen van het effect van iedere belangrijke verandering van het milieu te analyseren. Daar alle schepselen onderling met elkaar zijn verbonden, moet van ieder ervan de waarde met liefde en verwondering worden erkend en hebben wij allen als geschapen wezens elkaar nodig. Ieder gebied heeft een verantwoordelijkheid in de zorg voor deze familie en daarom zou men een nauwkeurige inventaris moeten maken van de soorten die het herbergt, met het oog op de ontwikkeling van programma’s en strategieën van bescherming, met bijzondere aandacht zorgend voor de soorten die aan het uitsterven zijn.