Hoogheden, excellenties, heren, uw welwillende aanwezigheid op deze morgen wekt opnieuw in ons de ontroering, die wij gisteren ondervonden in de Sint Pieter, bij de H. Paus Johannes XXIII - Toespraak
Gaudet Mater Ecclesia
Openingstoespraak Tweede Vaticaans Concilie
(11 oktober 1962) van het Oecumenisch Concilie, waaraan ieder van u heeft deelgenomen in naam van zijn regering. Op de eerste plaats willen wij u zeggen, hoe dankbaar wij u zijn voor deze deelname, die door haar indrukwekkend karakter heeft bijgedragen tot de grootsheid van deze gebeurtenis en tot de weerklank ervan in de wereld bij alle mensen van goede wil.

Wij hebben daarom deze uitzonderlijke medewerking willen beantwoorden met een uitzonderlijke daad, door u te ontvangen in de Sixtijnse kapel, die als regel gereserveerd is voor liturgische plechtigheden en waarin ook, gelijk gij weet, de kardinalen bijeenkomen voor het kiezen van de nieuwe Paus.

Gij kunt wel vermoeden, dat wij niet zonder diepe ontroering u toespreken op dezelfde plaats, waar, nu bijna vier jaren geleden, de goddelijke Voorzienigheid in haar mysterievolle raadsbesluiten, de nederige patriarch van Venetië tot het pausschap wilde verheffen, nadat hij het grootste deel van zijn leven had doorgebracht in onmiddellijke dienst van de H. Stoel in het Oosten en in het Westen. En nu, na vier jaren, schenkt diezelfde goede Voorzienigheid ons de vreugde, het Oecumenisch Concilie te mogen openen, en te mogen beleven, hoe de overgrote meerderheid van alle volkeren van de wereld door uw illustere personen deelneemt aan deze gebeurtenis, die reeds overal de aandacht op de katholieke Kerk heeft gevestigd.

Hiermee is reeds aangegeven, hoe de zeer bijzondere en plechtige ontmoeting van deze morgen deel uitmaakt van de Concilieplechtigheden. Ze geeft duidelijk te kennen, dat het Concilie, naast zijn eigen godsdienstige betekenis, een sociaal aspect heeft, dat het leven van de volkeren raakt, hetgeen door uw aanwezigheid hier zo duidelijk geaccentueerd wordt.

Het is algemeen bekend en overduidelijk, dat een Concilie op de eerste plaats betrekking heeft op de katholieke Kerk. Het wil haar vitaliteit tot uitdrukking brengen en haar geestelijke zending onderstrepen. Het wil haar ook meer aangepaste middelen geven om de leer van het evangelie waardig te doen beleven en gemakkelijker te doen doordringen tot de volken. Verder wil het de weg effenen voor een ontmoeting van al die vele broeders; want het is, gelijk wij op 25 januari 1959 zeiden: "een hernieuwde uitnodiging tot de gelovigen en de afgescheiden gemeenschappen, ons welwillend te volgen in dit zoeken naar eenheid en genade, waarnaar zovelen over heel de wereld vurig verlangen". H. Paus Johannes XXIII, Toespraak, Tot college van kardinalen op het feest van St. Paulus-bekering - Vespers in de St. Paulus-buiten-de-Muren, Rome, Aankondiging diocesane Synode, Oecumenisch Concilie en aanpassing Kerkelijk wetboek (25 jan 1959), 4

Het Concilie wil tenslotte aan de wereld tonen, hoe men de leer van de goddelijke Stichter van de Kerk, de vorst van de vrede, in praktijk moet brengen. Want iedereen, die volgens deze leer leeft, draagt bij tot het vestigen van de vrede en tot een waarachtige welvaart.

Tegenover mensen, die slechts betrekkingen van fysieke macht willen kennen, heeft de Kerk tot taak, de volle betekenis en de grote mogelijkheden te laten zien van de morele macht van het christendom, dat bij uitstek een boodschap is van waarheid, rechtvaardigheid en liefde.

Dit zijn de grondslagen, waarop de Paus een waarachtige vrede moet trachten te vestigen, een vrede, die de volken moet veredelen door de eerbiediging van de menselijke persoon, en die een rechtvaardige vrijheid moet scheppen voor godsdienst en eredienst; een vrede, die de eendracht tussen de staten bevordert, ook - dit spreekt vanzelf - als dit van hen offers zou vragen.

Het natuurlijk gevolg hiervan zal zijn: onderlinge liefde, broederlijke eenheid en het ophouden van de strijd tussen mensen van verschillende afkomst en verschillende mentaliteit. Hierdoor zal spoediger de zo noodzakelijke hulp geboden kunnen worden aan de volken in ontwikkeling, die zoeken naar hun echte welvaart, "met uitsluiting van ieder politiek machtsstreven". H. Paus Johannes XXIII, Encycliek, Moderne ontwikkeling van het sociale leven en de christelijke beginselen, Mater et Magistra (15 mei 1961), 173 Dit is de grote vrede waarnaar alle mensen uitzien en waarvoor zij zoveel hebben geleden. Het wordt tijd, dat deze vrede beslissende vorderingen maakt.

Dit is de vrede, die de Kerk tracht te vestigen: door het gebed, door haar diepe eerbied voor de zwakken, de zieken, de ouden van dagen, en door het verbreiden van haar leer, die een leer is van broederliefde, want alle mensen zijn broeders en - wij zeggen dit met innige liefde - allen zijn kinderen van één Vader. En het Concilie zal er ongetwijfeld toe bijdragen, dit nieuwe klimaat voor te bereiden en ieder conflict te voorkomen, vooral de oorlog, die gesel van de volken, die op het ogenblik de vernietiging van de mensheid zou betekenen.

Hoogheden, excellenties, heren, in deze Sixtijnse kapel zien wij vóór ons het grootse meesterwerk van Michelangelo, het Laatste Oordeel, waarvan de ernst stemt tot nadenken en bezinning. Ja, wij zullen rekenschap moeten afleggen aan God, wij en alle staatshoofden, die de verantwoordelijkheid dragen voor het lot van de volken. Laten allen bedenken, dat zij eens rekenschap van hun handelen zullen moeten afleggen aan God, de Schepper, die ook hun opperste Rechter zal zijn. Laten zij in Godsnaam luisteren naar de angstige kreet, die over heel de aarde, vanaf de onschuldige kinderen tot de ouden van dagen, uit individuen en gemeenschappen opstijgt naar de hemel: vrede, vrede. Moge deze gedachte, dat zij eenmaal rekenschap moeten geven, hen aansporen, niets achterwege te laten om deze weldaad van de vrede te verwezenlijken, die voor de mensengemeenschap een van de hoogste weldaden is.

Laten zij voortgaan met onderlinge ontmoetingen en met besprekingen, en laten zij loyale, edelmoedige en rechtvaardige overeenkomsten sluiten. Dan kunnen de volken arbeiden in een sfeer van rust, dan zullen alle ontdekkingen van de wetenschap de vooruitgang ten goede komen en ertoe bijdragen, het verblijf op deze aarde steeds aangenamer te maken, dat toch reeds zoveel ander onvermijdelijk leed met zich meebrengt.

Het Concilie, dat gisteren in uw aanwezigheid werd geopend, was een schitterende manifestatie van de universaliteit van de Kerk. Zonder twijfel zal deze indrukwekkende vergadering "uit alle volken, talen en naties" Vgl. Openb. 5, 9 door de verkondiging van de blijde boodschap van het heil aan een wereld, die de laatste honderd jaren allerlei ontzettende beroeringen heeft doorgemaakt, het lichtende antwoord van God brengen op de beangstigende problemen van deze tijd en zo de ware vooruitgang van individuen en volken bevorderen. Dit, hoogheden, excellenties en heren, is in ieder geval onze vurigste wens. En van ganser harte roepen wij over u en over alle volken, wier illustere vertegenwoordigers gij zijt, de overvloed van Gods zegeningen af. Ja, gelijk de psalmist het zegt:

"God zij ons genadig en zegene ons,
en doe Zijn aanschijn over ons lichten;
opdat men op aarde Zijn wegen erkenne,
onder alle volken Zijn heil.
De volkeren moeten U prijzen, 0 God;
alle naties moeten U loven!
De volken zullen juichen en jubelen,
omdat Gij met gerechtigheid de volkeren oordeelt
en de naties op aarde bestuurt.
De volkeren moeten U prijzen, 0 God;
alle naties moeten U loven." (Ps. 67, 1-6)

Zo zij het!