Voor het 5^e Wereld Congres over de Pastorale Zorg voor Migranten en Vluchtelingen kwamen 319 afgevaardigden en waarnemers uit 84 landen bijeen. Er waren Kardinalen, Aartsbisschoppen, Bisschoppen, priesters, pastoraal werkers, mannen en vrouwen van verscheidene religieuze congregaties, kerkelijke bewegingen en lekenorganisaties, broederlijke afgevaardigden van de Anglicaanse gemeenschap, het Oecumenisch Patriarchaat en de Wereldraad van Kerken, ambassadeurs en vertegenwoordigers van bij de Heilige Stoel geaccrediteerde diplomatieke gezantschappen, leden van internationale en non-gouvernementele organisaties, deskundigen van relevante wetenschappelijke disciplines, evenals vertegenwoordigers van verenigingen, bewegingen en organisaties die zich direct of indirect met migranten en vluchtelingen bezig houden.

Het congres werd geopend in de St. Pietersbasiliek met een Heilige Mis die werd geleid door Kardinaal Stephen Fumio Hamao, voorzitter van de Pauselijke Raad voor de Pastorale Zorg voor Migranten en de Trekkende Bevolking (PCMIP). In feite was de viering van de Heilige Eucharistie telkens het hoogtepunt van de dagelijkse zittingen. Op de achtereenvolgende dagen gingen daarin Kardinaalleden of voorzitters van Bisschoppelijke Commissies voor Migranten en Vluchtelingen voor (Kardinaal Georg Sterzinsky, Aartsbisschop van Berlijn; Bisschop Adriano Langa, voorzitter van de Bisschoppelijke Commissie voor Migranten en de Trekkende Bevolking van Mozambique; Kardinaal Pedro Rubiano Saenz, Aartsbisschop van Bogotá; Kardinaal Jean Baptiste Pham Minh Man, Aartsbisschop van Thành-Phô Hô Chi Minh en voorzitter van de Bisschoppelijke Commissie voor Migranten en Vluchtelingen van Vietnam). De dagelijkse vieringen werden verlevendigd door liederen en andere bijdragen van migrantengroeperingen van verschillende nationaliteiten.

De openingszitting begon met een hartelijk welkomstwoord van de Kardinaalvoorzitter van de PCMIP, dat werd gevolgd door welkomsttoespraken van de Heer Antonio D'Alí, Staatssecretaris van het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken; Mevrouw Maria Pia Garavaglia, loco-burgemeester van de stad Rome; en Dr. Marco Buttarelli, kabinetshoofd van de President van de Regio Lazio. Vervolgens gaf Kardinaal Hamao een overzicht van het programma en lichtte de keuze van het thema toe: "Opnieuw beginnen bij Christus. Naar een nieuwe pastorale zorg voor migranten en vluchtelingen." In het kielzog van de huidige toestand van migranten en vluchtelingen mag de Kerk niet onverschillig blijven. Ze wil delen in hun vreugde en verdriet, waar ze ook zijn, en bij hen zijn op hun zoektocht naar een beter en veiliger leven, kinderen van God waardig.

Anders dan bij het vorige congres, dat nader inging op de sociaal-economische en politieke aspecten van het verschijnsel migratie, richtte dit congres zich vooral op de pastorale aspecten ervan en vernieuwde in Christus de pastorale programma's voor de komende jaren ten behoeve van migranten en vluchtelingen.

Om de hedendaagse uitdagingen onder migranten en mensen onderweg te kunnen bestuderen, besprak Dr. Gabriela Rodriguez, rapporteur van de Verenigde Naties voor de mensenrechten van migranten, de huidige toestand van internationale migratie wereldwijd. Zij maakte de vergadering bewust van het feit dat deze mensenrechten vaak niet worden toegepast, hoewel er een breed netwerk van internationale regels is opgezet ter bescherming van de mensenrechten van migranten, of ze nu "legaal" of "illegaal" zijn. Prof. Stefano Zamagni, voorzitter van de Internationale Katholieke Migratiecommissie (ICMC), sprak over de huidige toestand van vluchtelingen in de wereld. Hij vroeg aandacht voor Afrika, waar een derde van alle vluchtelingen op aarde leeft. Het telt ook 60% van de ontheemden in eigen land (2,5% van de Afrikaanse bevolking). Hij stelde dat er meer geld en tijd aan deze toestand zou moeten worden besteed om te voorkomen dat er een explosieve situatie zou ontstaan. Daarna zette Kardinaal Theodore McCarrick, Aartsbisschop van Washington en lid van de PCMIP, uiteen voor welke pastorale uitdagingen de wereld van migranten en vluchtelingen ons plaatst. Na zijn tekst te hebben gelezen, besloot de Kardinaal met te zeggen dat een encycliek over migratie welkom zou zijn.

Bij een rondetafel-presentatie, schetste een vertegenwoordiger van elk van de vijf werelddelen een gedetailleerder regionaal beeld van het verschijnsel van migranten en vluchtelingen. Bisschop León Tharmaraj, voorzitter van het Bureau voor Humane Ontwikkeling van de Federatie van de Aziatische Bisschoppenconferenties deed het woord voor Azië en de Stille Oceaan. De Eerwaarde Anthony McGuire, scheidend directeur van het Bureau voor Pastorale Zorg voor Migranten en mensen onderweg van de conferentie van katholieke Bisschoppen in de Verenigde Staten, besprak Noord Amerika, terwijl Bisschop Jacyr Francisco Braido, voorzitter van de sectie voor Menselijke Mobiliteit van de Latijns Amerikaanse Bisschoppelijke Raad, de toestand in Latijns Amerika uiteen zette. Afrika werd besproken door de Eerwaarde Abraham Okoko Esseau, S.J., nationaal coördinator van de Commissie voor Migranten en mensen onderweg van de Bisschoppenconferentie van de Republiek Kongo, terwijl de toestand in Europa werd belicht door Mgr. Aldo Giordano, secretaris-generaal van de Raad van Europese Bisschoppenconferenties.

In zijn apostolische brief H. Paus Johannes Paulus II - Apostolische Brief
Novo millennio ineunte
Een nieuw millennium
(6 januari 2001) stelde de Heilige Vader, die zich geplaatst zag voor de uitdagingen van onze tijd, dat we niet zullen worden gered door een formule maar door een Persoon, Jezus Christus. Daarom begon het Congres opnieuw bij Christus, eerst door de maatschappij en cultuur te onderzoeken volgens de visie van de Kerk, en ook door haar leer met betrekking tot menselijke mobiliteit in herinnering te roepen. Kardinaal Paul Poupard, voorzitter van de Pauselijke Raad voor Cultuur, sprak over het eerste aspect. Hij benadrukte dat een bepaalde cultuur pas echt menselijk is als ze open staat voor andere culturen en voor het universele. Het tweede aspect werd uiteengezet door de secretaris van de PCMIP, Aartsbisschop Agostino Marchetto, die de leer van de Kerk na het Tweede Vaticaanse Concilie en de vooruitzichten voor de toekomst analyseerde. De visie en richtlijnen van de Kerk voor de oecumenische en interreligieuze dialoog, in het bijzonder met betrekking tot de wereld van menselijke mobiliteit, werden achtereenvolgens uiteengezet door Kardinaal Walter Kasper, voorzitter van de Pauselijke Raad ter Bevordering van Christelijke Eenheid, en door Aartsbisschop Pier Luigi Celata, secretaris van de Pauselijke Raad voor de Interreligieuze Dialoog.

De christelijke visie werd verrijkt door uitspraken van de Broederlijke Afgevaardigden. De Anglicaanse gemeenschap werd vertegenwoordigd door Zijne Excellentie Ian George, Aartsbisschop van Adelaide, Australië; de afgevaardigde van het Oecumenisch Patriarchaat was Metropoliet Emmanuel van Frankrijk van het Bureau van de Orthodoxe Kerk bij de Europese Unie, en de Wereldraad van Kerken werd vertegenwoordigd door mw. Doris Peschke, secretaris-generaal van de Commissie met betrekking tot Migranten in Europa. Helaas kon de afgevaardigde van de Lutherse Wereldfederatie, dominee Willy S. Haag van de Kerk van Zweden in Rome, om gezondheidsredenen niet aanwezig zijn. Hun actieve deelname geeft hoop op toenemende oecumenische samenwerking op het terrein van migranten en mensen onderweg die zal bijdragen aan het tot stand komen van volledige eenheid onder Christenen.

De overdenkingen werden levendig en concreet gemaakt door de ervaringen van de deelnemers aan de rondetafel-presentatie die volgde. Bisschop Josef Voss, voorzitter van de Commissie voor Migratie van de Bisschoppenconferentie van Duitsland, deelde de ervaringen van de Commissie onder migranten en mensen onderweg in Duitsland, terwijl de Heer Valeria Rubin, coördinator van de vereniging "Enfants d'Aujourd'hui, Monde de Demain", sprak over de interreligieuze ervaring in Marseille. De Heer José Zepeda, directeur van het Centrum voor Multiculturele Pastorale Zorg in het Aartsbisdom Brisbane, Australië, de gang van zaken en de activiteiten van het Centrum voorlegde en Pater Michael Ryan, pastoor van de Parochie van Onze Lieve Vrouw van Hoop in Moskou, sprak over de situatie van zijn multi-etnische parochie en haar migrantengemeenschap.

Ook begon het Congres opnieuw bij Christus door alles op de liefde te zetten, gelet op de verbazingwekkende bladzijde met Christologie in de Evangelies als Christus zich vereenzelvigt met de hongerige, de dorstige, de vreemdeling, de zieke, de gevangene, de lijdende, de verschoppeling... En toch betekent deze bladzijde ook dat "niemand van onze liefde mag worden buitengesloten, omdat 'de Zoon van God zich door Zijn Incarnatie op zekere manier met iedere mens heeft verenigd'". 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Kerk in de wereld van deze tijd, Gaudium et Spes (7 dec 1965), 22 H. Paus Johannes Paulus II, Apostolische Brief, Een nieuw millennium, Novo millennio ineunte (6 jan 2001), 49 Met dit in gedachten is er een goede reden om over een nieuwe wereld te dromen.

Overwegingen over hoe we in het licht van de Heilige Schrift opnieuw bij Christus kunnen beginnen voor een christelijker wereld werden aangereikt door Pater Albert Vanhoye, SJ, emeritus hoogleraar aan het Pauselijk Bijbelinstituut, terwijl Aartsbisschop Laurent Monsengwo Pasinya, scheidend voorzitter van SECAM, het opnieuw bij Christus beginnen voor een meer broederlijke en gastvrije wereld in solidariteit besprak. Tenslotte heeft Kardinaal Jean-Louis Tauran, scheidend secretaris voor Betrekkingen met de Staten van het Staatssecretariaat die niet aanwezig kon zijn, Mgr. Pietro Parolin, vice-secretaris, afgevaardigd om zijn tekst voor te lezen over het opnieuw bij Christus beginnen voor eerlijker, vrijere en vrediger wereld.

Bovenstaande overwegingen kregen dynamiek door getuigenissen. Dr. Aldo Morrone vertelde over de medische hulp aan migranten en vluchtelingen in Rome aan de Afdeling Preventieve Gezondheidszorg voor Migratie, Toerisme en Tropische Dermatologie in het "Santa Maria e San Gallicano" ziekenhuis, waaraan hij leiding geeft. Zuster Janete Aparecida Ferreira vertelde over de ervaringen met het Ontvangstcentrum voor Migranten in Tegucigalpa, Honduras, waar zij vroeger in dienst was als uitvoerend secretaris van de Commissie voor Migratie van de Bisschoppenconferentie van het land. Pater Martin J. McDermott, SJ, coördinator van de Commissie voor Pastorale Zorg voor Afro-Aziatische Migrerende Werknemers in Libanon, berichtte uit Beiroet over de gang van zaken in het Centrum. Ervaringen met Vluchtelingendiensten van de Jezuïeten in Afrika werden verteld door Zuster Anne Elizabeth Vuyst, SSMN, van de JRS Lilongwe, Malawi, terwijl Zuster M. Supaporn Chotiphol, RGS, getuigde van het werk dat het Bron van Leven Centrum in Pattaya City, Thailand, doet onder verhandelde vrouwen.

Omdat het onmogelijk is opnieuw bij Christus beginnen zonder bezinning op het mysterie van de Heilige Eucharistie en het belang van de Liturgie, sprak Kardinaal Geraldo Majella Agnelo, Aartsbisschop van São Salvador da Bahia in Brazilië, over de "Eucharistie als Brood en Woord van Leven, Onze Hoop," terwijl Bisschop Renato Ascencio León, voorzitter van de Mexicaanse Episcopale Commissie voor Menselijke Mobiliteit, het voorstelde als het teken en instrument van de eenheid van de hele christelijke gemeenschap. Van zijn kant overdacht Kardinaal Godfried Danneels, Aartsbisschop van Mechelen-Brussel, de Eucharistie als het zaad, de belofte en de verzekering van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde.

In verband met verschillende aspecten van de Eucharistie getuigde de Heer Zenel Elshani, directeur van een ICMC project op de Balkan van elementen die tot de burgeroorlog in Kosovo hebben geleid, waarbij hij gebeurtenissen uit zijn eigen leven in herinnering bracht en zijn activiteiten voor ICMC programma's om tot verzoening te komen. Bisschop Ramon Argüelles, voorzitter van de Commissie voor Migranten en de Trekkende Bevolking van de Bisschoppenconferentie van de Filipijnen sprak over concrete samenwerking waarom gevraagd werd en die tot stand is gekomen met Kerken in landen waar Filipijnse mensen naartoe verhuizen. De deelnemers hoorden ook over de ervaringen met het gebruik van verschillende talen bij het vieren van de Zondagsmis in de Verrijzenisparochie in Houston, waarover de vroegere pastoor, Pater Italo Dell'Oro, CRS, berichtte, en over opbouwwerk onder vluchtelingen in de Republiek Guinee, waarvan de assistent programmadirecteur van de "Organisation Catholique pour la Promotion Humaine" in het land, de Heer Robert Tédouno, verslag deed.

Op de achtereenvolgende dagen werden de sessies geleid door de Kardinaal Voorzitter van de PCMIP, de Kardinaalleden ervan (Kardinaal Adam Joseph Maida, Aartsbisschop van Detroit en Kardinaal Aloysius Ambrozic, Aartsbisschop van Toronto) en door Kardinaal Renato Martino, voorzitter van de Pauselijke Raad van Justitie en Vrede, waarmee de PCMIP een lange samenwerkingstraditie heeft. Aartsbisschop Agostino Marchetto en Pater Michael A. Blume, secretaris en hulpsecretaris van de PCMIP, presideerden respectievelijk de ochtend- en middagsessies.

Veertien workshops werden dagelijks gehouden, zodat alle deelnemers de kans kregen over hun ervaringen op het gebied van migratie en de vluchtelingenproblematiek te praten, uitdrukking te geven aan hun gedachten, hoop en verwachtingen en voorstellen te doen voor toekomstige actieprogramma's.

Op de avond van woensdag 19 november 2003 bezochten de congresgangers de Sixtijnse Kapel, dankzij de welwillendheid van de Vaticaanse musea, terwijl de deelnemers op donderdagavond 20 november een "Festa dei Popoli", een feest met liederen, dans en andere voorstellingen, kregen aangeboden door verschillende migrantengroeperingen in Rome die zijn aangesloten bij Migrantes van de Italiaanse Bisschoppenconferentie.

Hoogtepunt van het congres was de audiëntie bij de Heilige Vader op donderdagmorgen 20 november. Zijn bemoedigende en verhelderende rede was een belangrijke steun voor het werk ten behoeve van migranten en mensen onderweg.