Het Jaar van de Eucharistie heeft een wijde horizon geopend en bevordert een brede aanpak die de verschillende dimensies van het leven in Christus binnen de Kerk met elkaar verbindt. Want de Eucharistie is niet zomaar een "thema" naast andere. Zij vormt het hart van het christelijk leven. "De viering van de mis, als handeling van Christus en van het hiërarchisch geordend volk van God, is het middelpunt van heel het christelijk leven, zowel voor de universele als voor de plaatselijke Kerk, alsook de gelovigen afzonderlijk. In de Mis ligt immers het hoogtepunt én van de handeling waardoor God in Christus de wereld heiligt én ook van de eredienst die de mensen aan de Vader brengen door Hem te aanbidden door Christus, de Zoon van God in de heilige Geest. Bovendien worden in de Mis de mysteries van de verlossing zó gevierd in de loop van een jaar dat zij op de een of andere wijze tegenwoordig worden gesteld. Alle andere gewijde handelingen en alle werken van het christelijk leven hangen ermee samen, komen eruit voort en zijn erop gericht."

Het eucharistisch accent dat dit speciale Jaar kenmerkt, geeft dan ook ordening en kracht aan fundamentele activiteiten van het leven van de Kerk, zowel van de Kerk als geheel als in haar afzonderlijke leden. Zelf heeft de paus deze leessleutel onderstreept door het initiatief te plaatsen binnen het geheel van het pastoraal plan, dat de Kerk is voorgehouden in christologisch-trinitaire termen tijdens de jaren van voorbereiding op het Grote Jubileum, en dat ook de daarop volgende jaren steeds weer markeert vanaf de Apostolische Brief H. Paus Johannes Paulus II - Apostolische Brief
Novo millennio ineunte
Een nieuw millennium
(6 januari 2001). "Het Jaar van de Eucharistie staat dus tegen een achtergrond die van jaar tot jaar rijker is geworden en die toch steeds goed verankerd bleef in het thema van Christus en van de beschouwing van zijn Gelaat. In zekere zin dient het zich aan als een jaar van synthese, zoveel als de top van heel de afgelegde weg." H. Paus Johannes Paulus II, Apostolische Brief, Een nieuw millennium, Novo millennio ineunte (6 jan 2001), 10

Op grond hiervan zou de programmering van initiatieven gedurende dit Jaar rekening moeten houden met de verschillende terreinen van het kerkelijk leven, en impulsen moeten bieden vanuit verschillende invalshoeken. In dit hoofdstuk willen wij op een zeer synthetische wijze enkele pastorale en theologische perspectieven naar voren halen en een soort referentiekader schetsen voor de suggesties en voorstellen die zullen volgen.

Als "Geheim van het geloof" laat de Eucharistie zich slechts verstaan in het licht van de bijbelse Openbaring en de kerkelijke Overlevering. De verwijzing naar deze beide is tegelijkertijd noodzakelijk, wil de Eucharistie haar kenmerkende dimensie als "mysterie van licht" voor ons ontsluiten en ons in zekere zin opnieuw de "weg van het geloof" doen doorlopen zoals die in het evangelieverhaal van "de twee leerlingen van Emmaüs" beschreven staat, dat door de heilige Vader als beeld gekozen is voor het Jaar van de Eucharistie. Inderdaad, de Eucharistie is een mysterie van licht, hetzij in zoverre zij het licht van het woord van God veronderstelt en zelf ook bevat, hetzij omdat het "breken van het brood" licht werpt op het mysterie van de Drie-ene God: juist in het paasgebeuren van de dood en de verrijzenis van Christus, en daarom ook in de eucharistische "gedachtenis" ervan, openbaart God zich het meest als de God die Liefde is.

Het Jaar van de Eucharistie dient zich dan ook vóór alles aan als een periode van intense catechese rond de Eucharistie zoals de Kerk in haar gelooft. Een dergelijke catechese zal voor ogen houden:

1. de Heilige Schrift: van de teksten betreffende de "voorbereiding" van het mysterie in het Oude Testament tot de teksten van het Nieuwe Testament: zowel die welke de instelling van de Eucharistie aangaan, alsook die waarin haar verschillende betekenissen aan bod komen ( bijvoorbeeld de teksten die in het lectionarium staan voor de votiefmis van de allerheiligste Eucharistie);
2. de Overlevering: vanaf de Kerkvaders tot en met de verdere theologische ontwikkeling door het leergezag, met bijzondere aandacht voor het Concilie van Trente, het tweede Vaticaans Concilie, alsook de recente documenten van het Leergezag. De catechetische trajecten die door de afzonderlijke kerken worden uitgewerkt, zullen voor dit alles in de Catechismus-Compendium
   Catechismus van de Katholieke Kerk
   (15 augustus 1997) een gezaghebbende en verhelderende oriëntatie vinden;
3. de mystagogie: een diepere inwijding in het mysterie dat wordt gevierd door de uitleg van de riten en gebeden van de Orde van dienst van de eucharistieviering en van de Heilige communie en de verering van de Eucharistie buiten de Mis;
4. de gewijde kunst als getuigenis van het geloof in het Mysterie van de Eucharistie.

Omdat zij van Christus ontvangen is, die haar heeft ingesteld, wordt de Eucharistie door de Kerk gevierd in de vorm die zij daarvoor heeft vastgesteld. De verering van de Eucharistie buiten de Mis is ten nauwste verbonden met de viering van de Eucharistie en is daarop gericht.

"Een concrete invulling van dit Jaar van de Eucharistie zou kunnen zijn om in elke parochiegemeenschap een grondige studie te maken van de Beginselen en normen bij het gebruik van het Romeins Missaal. Verder blijft het getrouw volgen van het liturgisch Jaar een bijzonder vruchtbare manier om ingevoerd te raken in het mysterie van heil dat zich in de heilige "tekenen" voltrekt."

Bij wijze van eenvoudige thema-aanduiding voor de pastoraal-werkenden, worden hierna de aspecten opgesomd waarover men in dit Jaar wordt uitgenodigd zich in het bijzonder "vragen te stellen" met het oog op een waardige viering en een vuriger aanbidding van het eucharistisch Mysterie. Naast de fundamentele Documenten die hierboven vermeld zijn, zal daarbij zeker ook de recente Instructie Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Redemptionis Sacramentum
Het Sacrament van de verlossing - Wat nageleefd en vermeden dient te worden met betrekking tot de allerheiligste Eucharistie
(25 maart 2004) kunnen helpen. Daarbij is te kijken naar:

• de plaats waar gevierd wordt: de kerk, het altaar, de ambo, de zetel...;
• het voor de viering samengekomen volk: hoe en op welke wijze het deelneemt, "volledig, bewust en actief";
• de onderscheiden taken: de priester die in persona Christi handelt, de diakens, en de andere bedieningen en hulptaken;
• de eigen dynamiek van de viering: van het brood van het Woord naar het brood van de Eucharistie;
• de verschillende "tijden" van de eucharistieviering: de zondag, de doordeweekse dagen, het liturgisch jaar;
• de relatie van de Eucharistie met de diverse sacramenten, de sacramentaliën, de uitvaarten...;
• de innerlijke en uitwendige deelname: in het bijzonder het in acht nemen van de "momenten" van stilte;
• de zang en de muziek;
• de observantie van de liturgische normen;
• de ziekencommunie en het Viaticum";
• de aanbidding van het Allerheiligst Sacrament, het persoonlijk gebed;
• de sacramentsprocessies

Een evaluatie op deze punten zou in het Jaar van de Eucharistie bijzonder wenselijk zijn. Het is beslist niet gemakkelijk om in het pastorale leven van afzonderlijke gemeenschappen hogere doelstellingen te bereiken, maar men moet er wel naar streven. "Al zou de vrucht van dit Jaar enkel maar daarin bestaan dat de viering van de Zondagmis in alle christengemeenschappen weer tot leven wordt gewekt en dat de aanbidding van de Eucharistie buiten de Mis toeneemt, dan zou dit genadejaar een belangrijk resultaat opgeleverd hebben. Toch is het goed ons doel hoog te stellen en ons niet tevreden te stellen met middelmatige initiatieven, want we weten dat we altijd mogen rekenen op de hulp van God."

In de Apostolische Brief H. Paus Johannes Paulus II - Apostolische Brief
Spiritus et Sponsa
Bij de veertigste verjaardag van de Constitutie Sacrosanctum Concilium, over de heilige Liturgie
(4 december 2003) bij gelegenheid van de veertigste verjaardag van de 2e Vaticaans Concilie - Constitutie
Sacrosanctum Concilium
Over de heilige liturgie
(4 december 1963), heeft de Paus de wens geuit dat er zich in de Kerk een "liturgische spiritualiteit" ontwikkelt. Het gaat hier om een liturgie die het bestaan voedt en richting geeft en die aan het leven van de gelovige de vorm geeft van een echte "geestelijke eredienst". Als er geen "liturgische spiritualiteit" geleefd en beoefend wordt, verwordt de liturgische praktijk gemakkelijk tot "ritualisme" en vervliegt de genade die aan de viering ontspringt.

Dat geldt in het bijzonder voor de Eucharistie: H. Paus Johannes Paulus II - Encycliek
Ecclesia de Eucharistia
De Kerk leeft van de Eucharistie
(17 april 2003). Naar haar eigen waarheid staat de viering van de Eucharistie in functie van het leven in Christus, binnen de Kerk, door de kracht van de heilige Geest. Daarom moet er zorg besteed worden aan de beweging die gaat van de gevierde Eucharistie naar de geleefde Eucharistie: van het mysterie waarin geloofd wordt, naar het leven dat zich vernieuwt. Met het oog daarop biedt deze handreiking ook een hoofdstuk met daarin een schets van een eucharistische spiritualiteit. In dit inleidend referentiekader is het nuttig alvast enkele bijzonder betekenisvolle punten aan te stippen:

• de Eucharistie is hoogtepunt en bron van het geestelijk leven als zodanig en gaat daarin uit boven de vele wegen van de spiritualiteit;
• het regelmatig gevoed worden met de Eucharistie ondersteunt het beantwoorden aan de genade bij de verschillende roepingen en levensstaten (gewijde bedienaren, gehuwden en ouders, religieuzen...) en verheldert de diverse bestaanssituaties (vreugde en verdriet, problemen en plannen, ziekten en beproevingen...);
• de naastenliefde, de eendracht, de broederlijke liefde zijn vruchten van de Eucharistie en maken de sacramentele vereniging met Christus zichtbaar; tegelijkertijd vormt de beoefening van de naastenliefde in de staat van genade een voorwaarde om ten volle de Eucharistie te kunnen vieren. Zij is "bron", maar ook "epifanie" van communio;
• het gezelschap van Christus in ons en onder ons wekt op tot getuigenis in het dagelijkse leven en vormt het zuurdeeg waarmee de bouw van de aardse stad doordesemd moet worden: de Eucharistie is beginsel en ontwerp van zending.

"Wanneer wij de innige betrekking, die de Kerk met de Eucharistie verbindt, in haar volle rijkdom willen herontdekken, mogen wij Maria, Moeder en model van de Kerk, niet vergeten." Zo begint het zesde hoofdstuk van de encycliek H. Paus Johannes Paulus II - Encycliek
Ecclesia de Eucharistia
De Kerk leeft van de Eucharistie
(17 april 2003), waarin Johannes Paulus II herinnert aan de diepe betrekking die Maria onderhoudt met de Eucharistie en met de Kerk die leeft van het Sacrament van het altaar. De ontmoeting met "de God met ons en voor ons" sluit de Maagd Maria in.

Het Jaar van de Eucharistie vormt ook een gunstige gelegenheid om dit aspect van het Mysterie te verdiepen. Om ten volle de betekenis van de Eucharistieviering te beleven zodat deze onze leven tekent, is er niets beters dan zich te laten "opvoeden" door Maria, de "eucharistische vrouw".

Daarbij is het belangrijk dat men zich herinnert wat de Paus in H. Paus Johannes Paulus II - Apostolische Brief
Rosarium Virginis Mariae
Over de allerheiligste Rozenkrans
(16 oktober 2002) heeft gezegd over het "gelijkvormig worden aan Christus met Maria": zij "voert ons op een natuurlijke wijze binnen in het leven van Christus en doet ons als het ware zijn gezindheid ademen". Van de andere kant - zo schrijft de Paus nog in H. Paus Johannes Paulus II - Encycliek
Ecclesia de Eucharistia
De Kerk leeft van de Eucharistie
(17 april 2003) - ontvangen wij in de viering van de Eucharistie in zekere zin tegelijk met de gedachtenis van de dood van Christus, steeds ook de gave van Maria, die de Gekruisigde ons als Moeder heeft geschonken in de persoon van Johannes: "De gedachtenis van Christus' dood in de Eucharistie beleven betekent ook het voortdurend ontvangen van deze gave. Dat betekent dat wij degene die ons telkens opnieuw als Moeder wordt geschonken, net als Johannes aanvaarden. Het betekent ook dat wij ons ervoor inzetten gelijkvormig aan Christus te worden en ons daarvoor in de school van Maria begeven om ons door haar te laten begeleiden. Maria is met de Kerk en als Moeder van de Kerk in iedere Eucharistieviering aanwezig." H. Paus Johannes Paulus II, Encycliek, De Kerk leeft van de Eucharistie, Ecclesia de Eucharistia (17 apr 2003), 57

Deze themata verdienen dit jaar tot voorwerp van speciale meditatie te worden gemaakt.

Over de viering van de Eucharistie in communio met Maria, door daarin de houdingen van eredienst voort te zetten die op voorbeeldige wijze in haar stralen, kan men lezen in het Mariamissaal.

In H. Paus Johannes Paulus II - Apostolische Brief
Novo millennio ineunte
Een nieuw millennium
(6 januari 2001) nodigt de Paus uit om heel de pastorale weg van de Kerk te plaatsen in het perspectief van de "heiligheid". Dat moet dan zeker ook in het bijzonder gelden voor een jaar dat helemaal geconcentreerd is op de eucharistische spiritualiteit. De Eucharistie maakt ons heilig en er kan geen heiligheid bestaan die niet verankerd is in het eucharistisch leven: "Hij die mij eet, zal leven door Mij".

Van deze waarheid getuigt de geloofszin ("sensus fidei") van heel het volk van God. Maar op een bijzondere manier getuigen de Heiligen ervan, in wie het Paasmysterie van Christus straalt. In H. Paus Johannes Paulus II - Encycliek
Ecclesia de Eucharistia
De Kerk leeft van de Eucharistie
(17 april 2003) heeft Johannes Paulus II geschreven: "Laten we ons, dierbare broeders en zusters, begeven in de school van de heiligen, de grote verkondigers van de ware eucharistische vroomheid. In hen bereikt de theologie van de Eucharistie de volle glans van de geleefde werkelijkheid , ze 'steekt ons aan' en om zo te zeggen 'verwarmt' ons." Dat is iets wat voor alle Heiligen geldt.

Sommigen onder hen hebben deze dimensie bijzonder intens beleefd met speciale gaven van de heilige Geest, zodat ze hun broeders aanvuurden met hun liefde zelf voor de Eucharistie. Hier zouden ontelbaar veel voorbeelden van gegeven kunnen worden: van Ignatius van Antiochië tot Ambrosius, van Bernardus tot Thomas van Aquino, van Paschalius Baylón tot Alfonsus Maria dei Liguori, van Catharina van Siëna tot Theresia van Avila, van Julien Eymard tot pater Pio van Pietrelcina, tot aan de "martelaren van de Eucharistie" van de oude en van de moderne tijd, van Tarcisius tot Nicolaas Pieck en zijn gezellen en Petrus Maldonado.

Het Jaar van de Eucharistie zal de gelegenheid bieden deze "getuigen" opnieuw te ontdekken, hetzij tussen hen die op het niveau van de universele Kerk het bekendst zijn, hetzij tussen hen die in de particuliere Kerken het meest herdacht worden. Het is te wensen dat het theologisch onderzoek zich in hen interesseert, omdat het leven van de heiligen een belangrijke "vindplaats van theologisch inzicht" is: in de Heiligen "spreekt God tot ons" en hun geestelijk ervaring, waarvoor de kerkelijke onderscheiding der geesten garant staat, werpt licht op het Mysterie van de Eucharistie. Door te wandelen in hun licht en in hun voetsporen zal het gemakkelijker zijn dit Jaar van genade echt vruchtbaar te laten worden.