Statie in de Veertigdagentijd, voorgezeten door de Heilige Vader in de Basiliek van de heilige Sabina aan de Aventijn

Deze namiddag - op Aswoensdag, de dag waarop de Veertigdagentijd begint - heeft een gebedssamenkomst plaatsgevonden in de vorm van de Romeinse "Staties", welke werd voorgezeten door de Heilige Vader, Benedictus XVI.

Om 16.30 uur werd in de Kerk van de Heilige Anselmus aan de Aventijn een gebedsmoment gehouden, waarna de boeteprocessie volgde naar de Basiliek van de Heilige Sabina. Aan de processie hebben deelgenomen: de Kardinalen, de Aartsbisschoppen, de Bisschoppen, de Benedictijner Monniken van de heilige Anselmus, de Paters Dominicanen van de heilige Sabina en enige gelovigen.

Aan het einde van de processie heeft de Heilige Vader, Benedictus XVI, in de Basiliek van de heilige Sabina de viering voorgezeten van de Eucharistie met de rite van de zegening en oplegging van de as.

Hier volgt de tekst van de homilie die de Paus na de verkondiging van het Heilig Evangelie gehouden heeft:

Dierbare broeders en zusters!

Met de boeteprocessie hebben we het ernstige klimaat betreden van de Veertigdagentijd en als inleiding op de viering van de Eucharistie hebben wij zojuist gebeden dat de Heer het christenvolk wil helpen "een begin te maken met een weg van oprechte bekering om met de wapens van de boetvaardigheid zegenrijk de strijd aan te gaan tegen de geest van het kwaad" (Openingsgebed) Noot van de vertaler: Zo de letterlijke vertaling van de door de paus geciteerde Italiaanse versie van het openingsgebed. In het Nederlandse missaal luidt het: "Heer, help ons deze tijd van christelijke dienst te beginnen met een heilig vasten, om in de strijd tegen de machten van het kwaad sterk te staan door de beoefening van de matigheid".. Wanneer wij zo aanstonds de as op het hoofd ontvangen, zullen we nog eens een duidelijke uitnodiging tot bekering horen, die kan worden uitgedrukt in twee formules: "Bekeert U en gelooft in het Evangelie", ofwel: "Bedenk dat je stof bent en tot stof zult wederkeren".

Juist om de rijkdom aan symbolen en aan bijbelse en liturgische teksten, wordt de Aswoensdag beschouwd als de "poort" naar de Veertigdagentijd. Inderdaad vormen de liturgie van vandaag en de gebaren die haar kenmerken een geheel, dat op een samenvattende wijze anticipeert op het karakter zelf van heel de periode van de Veertigdagentijd. In haar traditie beperkt de Kerk zich niet ertoe ons de liturgische en spirituele thematiek van de weg van de Veertigdagentijd aan te reiken, maar wijst zij ons ook op de ascetische en praktische hulpmiddelen om deze weg met vrucht af te leggen.

"Keer tot Mij terug, van ganser harte, met vasten, met geween en met rouwklacht". Met deze woorden begint de Eerste Lezing, ontleend aan het boek van de profeet Joël (l 2, 12). Het lijden en de rampen die in die tijd het land Judea troffen, drijven de gewijde schrijver ertoe het uitverkoren volk aan te sporen tot bekering, dat wil zeggen: om met kinderlijk vertrouwen terug te keren tot de Heer, daarbij hun harten scheurend en niet hun kleren. Want, herinnert de profeet, "Hij is genadig en barmhartig, lankmoedig en vol liefde, en Hij heeft spijt over het onheil" (l 2, 13).

De uitnodiging die Joël aan zijn toehoorders richt, geldt ook voor ons, dierbare broeders en zusters. Aarzelen wij niet de vriendschap met God terug te vinden, die met de zonde verloren was; door de Heer te ontmoeten ervaren wij de vreugde van zijn vergeving. En zo hebben wij, als het ware antwoordend op de woorden van de profeet, ons de aanroeping eigen gemaakt van het keervers van de antwoordpsalm: "Vergeef ons, Heer, wij hebben gezondigd" (Ps. 50, 3) Noot van de vertaler: In de Nederlandse liturgie werd de aanhef van de antwoordpsalm tevens het keervers: "God, ontferm u over mij in uw barmhartigheid, delg mijn zondigheid in uw erbarmen" . Door luidop Psalm 50 te bidden, hebben wij ons beroepen op de goddelijke barmhartigheid; wij hebben de Heer gevraagd dat de macht van zijn liefde ons de vreugde terug moge schenken van het gered zijn.

In deze geest beginnen wij, zoals de heilige Paulus ons herinnerd heeft in de Tweede Lezing, aan de gunstige tijd van de Veertig dagen, om ons met God te laten verzoenen in Christus Jezus. De Apostel presenteert zich als gezant van Christus en laat duidelijk uitkomen dat het juist uit kracht van Hem is dat aan de zondaar, dat wil zeggen aan ieder van ons, de mogelijkheid wordt geboden van een authentieke verzoening: "Hem die geen zonde heeft gekend", zegt hij, "heeft God voor ons tot zonde gemaakt, opdat wij door Hem Gods eigen heiligheid zouden kunnen worden" (2 Kor. 5, 21). Alleen Christus kan elke situatie van zonde transformeren in een nieuwheid van genade.

Dat is de reden waarom de aansporing die Paulus tot de christenen van Korinte richt, een sterke geestelijke nadruk krijgt: "Wij smeken u in Christus' naam: laat u met God verzoenen"; en ook: "Nu is er de gunstige tijd, vandaag is het de dag van het heil!" (2 Kor. 5, 20)(2 Kor. 6, 2). Terwijl Joël sprak van de toekomstige dag van de Heer als van een dag van een verschrikkelijk oordeel, spreekt de heilige Paulus onder verwijzing naar een woord van de profeet Jesaja over "de gunstige tijd", over "de dag van het heil". De toekomstige dag van de Heer is "vandaag" geworden. De verschrikkelijke dag is door het Kruis en de Verrijzenis van de Heer getransformeerd in de dag van het heil. En deze dag is nu, zoals we hoorden in de acclamatiezang voor het Evangelie: "Verhardt dan heden uw hart niet, maar luistert naar de stem van de Heer" Noot van de vertaler: Ook hier is verschil met de Nederlandse liturgie die het acclamatievers vóór het Evangelie niet ontleent aan Ps. 95, 7-8, zoals de Italiaanse liturgie doet, maar aan Ps. 51, 12a.14a: "Schep in mij een zuiver hart, mijn God, geef mij weer de weelde van uw zegen".. De oproep tot bekering, tot boetvaardigheid, klinkt vandaar in al zijn kracht, opdat de echo ervan ons in elk moment van het leven zal begeleiden.

Zo wijst de liturgie van de Aswoensdag in de bekering van het hart tot God de belangrijkste dimensie aan van de Veertigdagentijd. Die oproep klinkt ook op heel suggestieve manier uit de traditionele rite van de oplegging van de as, die wij zo aanstonds zullen hernieuwen. Een rite die een dubbele betekenis bevat: de eerste met betrekking tot de innerlijke verandering, de bekering en de boete, terwijl de tweede herinnert aan de vergankelijkheid van het menselijk bestaan, zoals zich gemakkelijk laat afleiden uit de twee verschillende formules die het gebaar begeleiden.

Hier in Rome vertrekt vanuit de Sant' Anselmo de boeteprocessie van de Aswoensdag om te worden afgesloten in deze Basiliek van Santa Sabina, waar de eerste Statie van de Veertigdagentijd wordt gehouden. In dit verband is het interessant te herinneren dat de oude Romeinse liturgie door middel van de Staties van de Veertigdagentijd, een bijzondere geografie van het geloof had uitgewerkt, uitgaande van de idee dat met de komst van de apostelen Petrus en Paulus en met de verwoesting van de Tempel, Jeruzalem zich verplaatst had naar Rome. Het christelijke Rome werd verstaan als een reconstructie, binnen de muren van de Stad, van het Jeruzalem uit de tijd van Jezus. Deze nieuwe innerlijke en geestelijke geografie, van meet af aan aanwezig in de traditie van de "statie"-kerken van de Veertigdagentijd, is niet simpelweg een herinnering aan het verleden, noch een lege anticipatie op de toekomst; integendeel, zij wil de gelovigen helpen een innerlijke weg te gaan, de weg van de bekering en de verzoening, om de glorie van het hemelse Jeruzalem te bereiken waar God woont.

Dierbare broeders en zusters, wij hebben veertig dagen de tijd om deze buitengewone ascetische en geestelijke ervaring uit te diepen. In het Evangelie dat zojuist verkondigd is, wijst Jezus aan, welke de nuttige hulpmiddelen zijn om tot een authentieke innerlijke en gemeenschappelijke vernieuwing te komen: de werken van naastenliefde (het aalmoes), het gebed en de boete (het vasten). Het zijn de drie fundamentele praktijken, die ook dierbaar zijn aan de Joodse traditie, omdat zij ertoe bijdragen de mens te zuiveren ten overstaan van God Vgl. Mt. 6, 1-6.16-18 . Zulke uitwendige gedragingen, die verricht worden om God te behagen en niet om de waardering en instemming van de mensen te verkrijgen, worden door Hem aanvaard als zij het besluit van het hart tot uitdrukking brengen om Hem te dienen, in eenvoud en edelmoedigheid. Daaraan herinnert ook een van de Prefaties van de Veertigdagentijd, waar we met betrekking tot het vasten deze bijzondere uitdrukking lezen: "ieiunio... mentem elevas; als wij vasten... richt Gij onze geest op u" Prefatie IV van de Veertigdagentijd.

Het vasten waar de Kerk ons in deze sterke tijd toe uitnodigt, komt zeker niet voort uit beweegredenen van lichamelijke of esthetische aard, maar ontspringt aan de nood die de mens heeft aan een innerlijke zuivering die hem reinigt van de vervuiling door de zonde en het kwaad; het voedt hem op tot die heilzame ontzeggingen die de gelovige bevrijden van de slavernij van het eigen ik; het maakt hem aandachtiger en meer bereid tot luisteren naar God en tot dienst aan de broeders en zusters. Om deze reden worden het vasten en de andere praktijken van de Veertigdagentijd door de christelijke traditie beschouwd als geestelijke "wapenen" om het kwaad te bestrijden, de verkeerde hartstochten en de ondeugden.

Wat dit betreft wil ik graag met u samen luisteren naar een kort commentaar van de heilige Johannes Chrysostomos:

"Zoals aan het einde van de winter - schrijft hij - het zomerseizoen terugkeert en de zeevaarder zijn boot naar de zee sleept, de soldaat de wapens schoonmaakt en zijn paard oefent voor de strijd, de landbouwer zijn zeis slijpt, de weer aangesterkte reiziger zich omgordt voor de lange reis en de atleet zijn kleren aflegt en zich voorbereidt op de wedstrijden; zo poetsen ook wij aan het begin van deze vasten, als het ware bij de terugkeer van een geestelijke lente, zoals de soldaten onze wapens op, slijpen de zeis zoals de landbouwers, brengen als bootslieden de boot van onze geest in orde om de golven te weerstaan van de dwaze hartstochten, hernemen als reizigers de reis naar de hemel en bereiden wij ons als atleten voor op de strijd door ons van alles te ontdoen" H. Johannes Chrysostomos, Preken voor het volk van Antiochië, Ad populum Antiochenum. 3.

In de Paus Benedictus XVI - Boodschap
Zij zullen opzien naar Hem die zij doorstoken hebben (Joh 19,37).
Voor de Veertigdagentijd 2007
(21 november 2006) heb ik er toe uitgenodigd deze veertig dagen van bijzondere genade te beleven als een "eucharistische tijd". Door te putten uit deze onuitputtelijke bron van liefde die de Eucharistie is, waarin Christus het verlossend offer van het Kruis hernieuwt, kan elke christen volharden op de weg waar wij vandaag plechtig aan beginnen. De werken van naastenliefde (de aalmoes). het gebed, het vasten vinden, samen met elke andere oprechte inspanning tot bekering, hun hoogste betekenis en waarde in de Eucharistie, middelpunt en hoogtepunt van het leven van de Kerk en van de geschiedenis van het heil.

"Dit sacrament dat wij ontvangen hebben - zo zullen wij aan het einde van de heilige Mis bidden - moge, o Vader, ons een steun zijn op de weg van de Veertigdagentijd, ons vasten heiligen en het werkzaam maken door de genezing van onze geest".

Vragen wij aan Maria ons te willen vergezellen, opdat wij aan het einde van de Veertigdagentijd de verrezen Heer mogen beschouwen, inwendig hernieuwd en verzoend met God en met onze broeders en zusters.

Amen!