De woorden van de heilige Schrift en ook de andere woorden die in liturgische vieringen gesproken worden, vooral bij de viering van de sacramenten, beogen niet allereerst een spiegel te zijn van de innerlijke gesteldheid van de gelovigen maar zij drukken waarheden uit die de grenzen van tijd en plaats overstijgen. Want door deze woorden spreekt God voortdurend tot de Bruid van zijn geliefde Zoon; door deze woorden leidt de heilige Geest de gelovigen tot de volle waarheid en laat het woord van Christus in volle rijkdom in hen wonen; en de Kerk bestendigt en geeft door al wat zijzelf is en al wat zij gelooft, terwijl zij de gebeden van alle gelovigen tot God richt door Christus en in de kracht van de heilige Geest. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 33 Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de Goddelijke openbaring, Dei Verbum (18 nov 1965), 8 Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 2

Terwijl de liturgische teksten van de Latijnse Romeinse ritus putten uit eeuwenlange kerkelijke ervaring in het doorgeven van het geloof van de Kerk dat ontvangen is van de vaders, zijn ze zelf de vrucht van de liturgische vernieuwing die onlangs heeft plaatsgevonden. Om een dergelijk groot erfgoed en zo’n grote rijkdom te behouden en door de eeuwen heen door te geven, moeten we allereerst de aandacht vestigen op het uitgangspunt dat de vertaling van liturgische teksten van de Romeinse liturgie niet zozeer bestaat in het scheppen van een kunstwerk als wel veel meer in het getrouw en nauwkeurig weergeven van de oorspronkelijke teksten in een volkstaal. Ofschoon de vanzelfsprekende mogelijkheid wordt geboden de woorden zodanig te ordenen en de syntaxis en de stijl zodanig te bepalen dat men komt tot een tekst in de volkstaal die loopt en die geschikt is voor het ritme van het gebed in de volkstaal, toch moet de originele of oorspronkelijke tekst zo veel mogelijk integraal en zeer zorgvuldig vertaald worden, en wel zonder weglatingen of toevoegingen wat betreft de inhoud en zonder parafraseringen of ingevoegde verklaringen; aanpassingen ter wille van de eigenheid of de aard van de verschillende volkstalen dienen sober te zijn en met voorzichtigheid te worden aangebracht. Vgl. Concilium ter uitvoering van de Constitutie heilige liturgie, Brief aan de voorzitters van de Bisschoppenconferenties (21 juni 1967). in: Notitiae 3 (1967), 296 Vgl. Raad voor de Openbare Aangelegenheden - Staatssecretariaat, Brief aan de pro-prefect van de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacramenten (1 feb 1997)

Vooral in vertalingen die bestemd zijn voor volkeren die pas onlangs tot het geloof in Christus gekomen zijn, is het soms voor de getrouwheid en de overeenstemming met de betekenis van de oorspronkelijke tekst nodig om woorden die reeds algemeen in gebruik zijn in een nieuwe betekenis te gebruiken, soms woorden of nieuwe zegswijzen te scheppen, woorden uit de oorspronkelijke tekst in een afwijkende schrijfwijze weer te geven of aan te passen aan de wijze van uitspraak in de volkstaal, Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, De Romeinse liturgie en de inculturatie
Vierde instructie voor de juiste toepassing van de Constitutie over de Liturgie van het Tweede Vaticaans Concilie (nrs. 37-40), Varietates legitimae (25 mrt 1994), 53 of taalwendingen te gebruiken die de zin zelf van de Latijnse zegswijze volledig uitdrukken, ook al verschillen zij in de woorden of syntaxis van die Latijnse taal. Vooral wanneer het gaat om een zaak van zeer groot belang, dienen dergelijke beslissingen ingebracht te worden in het overleg van alle bisschoppen die het aangaat, voordat zij op de definitieve tekst worden toegepast. Bovendien dienen zij van alle kanten toegelicht te worden in het verslag waarvan hierna sprake is bij nr. 79. Heel in het bijzonder is voorzichtigheid geboden bij het invoeren van woorden die afkomstig zijn van heidense godsdiensten. Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, De Romeinse liturgie en de inculturatie
Vierde instructie voor de juiste toepassing van de Constitutie over de Liturgie van het Tweede Vaticaans Concilie (nrs. 37-40), Varietates legitimae (25 mrt 1994), 39

Aanpassingen van teksten volgens de artikelen 2e Vaticaans Concilie - Constitutie
Sacrosanctum Concilium
Over de heilige liturgie
(4 december 1963) van de Constitutie over de heilige liturgie 2e Vaticaans Concilie - Constitutie
Sacrosanctum Concilium
Over de heilige liturgie
(4 december 1963) dienen beschouwd te worden als antwoord op werkelijke culturele en pastorale noden en mogen niet voortkomen uit de loutere wens om te vernieuwen en af te wisselen. Ze moeten ook niet worden opgevat als een manier om de standaarduitgave te verbeteren of de kern van haar theologische overwegingen te veranderen, maar de richtlijnen en de procedures die in de voornoemde Instructie Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten
Varietates legitimae
De Romeinse liturgie en de inculturatieVierde instructie voor de juiste toepassing van de Constitutie over de Liturgie van het Tweede Vaticaans Concilie (nrs. 37-40)
(25 maart 1994) gegeven zijn, dienen gevolgd te worden. Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 397 Daarom dienen de vertalingen in de volkstaal van de liturgische boeken die vanwege de vereiste erkenning (recognitio) aan de Congregatie voor de goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacramenten voorgelegd worden, behalve de vertaling zelf met de aanpassingen die in de standaarduitgave uitdrukkelijk zijn voorgeschreven, alleen aanpassingen of veranderingen te bevatten die de schriftelijke instemming hebben van hetzelfde dicasterie.

Bij de vertaling van teksten van kerkelijke oorsprong is het zeker nuttig de bron van die teksten zo die te vinden is, in te zien, en ze met de hulpmiddelen van de geschiedenis en de andere wetenschappen te bestuderen, maar toch dient altijd de tekst zelf van de Latijnse standaarduitgave vertaald te worden. Telkens als in een bijbelse of liturgische tekst woorden bewaard zijn die ontleend zijn aan andere oude talen (bijvoorbeeld de woorden ‘Alleluia’ en ‘Amen’, Aramese woorden die in het Nieuwe Testament gehandhaafd zijn, Griekse woorden die ontleend zijn aan het ‘Trisagion’ en die in de Improperia van Goede Vrijdag worden gezegd en het ‘Kyrie eleison’ van de orde van dienst voor de eucharistieviering en bovendien vele eigennamen) is het te overwegen of dezelfde woorden in de nieuwe vertaling niet behouden dienen te blijven, minstens als keuzemogelijkheid naast andere. Meer nog, liefdevol ontzag voor de oorspronkelijke tekst zal er soms om vragen dat op deze wijze gehandeld wordt.

Bovendien is het in het geheel niet toegestaan vertalingen te maken van reeds in andere talen gereedgekomen vertalingen. Vertalingen moeten onmiddellijk uit de oorspronkelijke teksten gemaakt worden, en wel uit het Latijn wat betreft liturgische teksten van de hand van kerkelijke samenstellers, als het nodig is uit het Hebreeuws, Aramees of Grieks voor wat betreft teksten uit de heilige Schrift. Eveneens dient bij het maken van vertalingen van de bijbelboeken voor liturgisch gebruik volgens gewoonte de door de Apostolische Stoel afgekondigde uitgave van de Neo-vulgaat als een hulp geraadpleegd te worden om de exegetische traditie betreffende de Latijnse liturgie te bewaren zoals elders in deze Instructie is uiteengezet. Vgl. Concilium ter uitvoering van de Constitutie heilige liturgie, Instructie voor de uitvoering van de Constitutie over de heilige Liturgie, Inter Oecumenici (26 sept 1964), 40. a

Om de inhoud van de oorspronkelijke tekst ook voor de gelovigen die geen bijzondere intellectuele scholing gehad hebben, toegankelijk te maken en ook door hen te laten verstaan, dient de vertaling zodanig te zijn dat de inhoud in voor hen begrijpelijke woorden wordt uitgedrukt, terwijl tegelijkertijd de waardigheid, de schoonheid en de nauwkeurige leerstellige inhoud van dergelijke teksten bewaard blijven. Vgl. H. Paus Paulus VI, Toespraak, Tot hen die werken aan de vertaling van liturgische teksten in de volkstaal (10 nov 1965) Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, De Romeinse liturgie en de inculturatie
Vierde instructie voor de juiste toepassing van de Constitutie over de Liturgie van het Tweede Vaticaans Concilie (nrs. 37-40), Varietates legitimae (25 mrt 1994), 53 Door middel van de woorden van lofprijzing en aanbidding die de eerbied en de houding van dankbaarheid bevorderen jegens de majesteit van God, zijn macht, zijn barmhartigheid en zijn transcendente natuur sluiten de vertalingen aan bij de honger en de dorst naar de levende God die de mensen van onze tijd hebben, terwijl zij tegelijkertijd bijdragen aan de waardigheid en de schoonheid van de liturgische viering zelf. Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot enige Noord-Amerikaanse bisschoppen bij hun Ad limina Apostolorum-bezoek (4 dec 1993), 2

De aard van liturgische teksten als het voornaamste instrument om de beginselen van het geloof en de christelijke zeden in het leven van de christengelovigen in te prenten, Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 33 dient in de vertalingen zorgvuldig behouden te blijven. Eveneens moet de vertaling van de teksten overeenstemmen met de gezonde leer.

Ook al dienen woorden of uitdrukkingen vermeden te worden die vanwege hun al te ongewone of moeilijk verstaanbare karakter een gemakkelijk verstaan verhinderen, toch moeten de liturgische teksten eerder gezien worden als de stem van de biddende Kerk dan van aparte groepen of afzonderlijke mensen, en zij moeten daarom vrij zijn van al te modieus taalgebruik. Wanneer echter in liturgische teksten soms woorden of uitdrukkingen gebruikt kunnen worden die verschillen van het gewone of dagelijkse spraakgebruik, dan gebeurt het daardoor niet zelden dat men de teksten gemakkelijker kan onthouden en dat zij beter in staat blijken bovennatuurlijke zaken te kunnen uitdrukken. Ja zelfs lijkt het onderhouden van de in deze instructie uiteengezette uitgangspunten er geleidelijk toe te leiden dat er in elke volkstaal een gewijde stijl tot stand komt die ook als een eigen liturgische taal erkend wordt. Eveneens kan het gebeuren dat men een bepaalde wijze van spreken die men in het dagelijks spraakgebruik als enigermate verouderd beschouwt, in de liturgische context blijft gebruiken. Bij het vertalen van bijbelplaatsen waar woorden of uitdrukkingen in voorkomen die op het oog niet erg fraai zijn, dient het streven vermeden te worden deze eigenaardigheid overijld te schrappen. Deze uitgangspunten behoeden de liturgie voor de noodzaak van veelvuldige herzieningen wanneer het gaat over verschillende uitdrukkingen die uit het spraakgebruik verdwenen zijn.

De heilige liturgie boeit niet alleen het verstand van de mens, maar ook heel de persoon die ‘subject’ is van de volledige en bewuste deelname aan de liturgische viering. Daarom dienen de vertalers de tekenen of beelden in de teksten en de rituele handelingen voor zich te laten spreken en dienen zij niet al te zeer te streven expliciet te maken wat in de oorspronkelijke tekst impliciet besloten ligt. Om dezelfde reden dient men er in alle wijsheid voor te waken dat geen teksten met uitleg toegevoegd worden die in de standaarduitgave ontbreken. Men dient er bovendien op te letten dat in volksuitgaven minstens enige teksten in het Latijns behouden blijven, vooral uit de onvergelijkelijke schat van de gregoriaanse zang die de Kerk erkent als eigen aan de Romeinse liturgie en die in de liturgische vieringen bij gelijke omstandigheden de voornaamste plaats moet verkrijgen. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 116 Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Brief waarmee het boekje Iubilate Deo aan de bisschoppen is toegezonden (14 apr 1974). in: Notitiae 10 (1974), 123-124 Vgl. Congregatie voor de Riten, Over de muziek in de Heilige Liturgie, Musicam Sacram (5 mrt 1967), 50 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Brief, Het Mysterie en de Eredienst van de Heilige Eucharistie - Brief aan de Bisschoppen bij gelegenheid van Witte Donderdag 1980, Dominicae Cenae (24 feb 1980), 10 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Toespraak, Tot enkele bisschoppen van de Verenigde Staten van Noord-Amerika bij gelegenheid van hun bezoek Ad limina Apostolorum (9 okt 1998), 3 Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 41 Want die zang is het best in staat de geest van de mens tot het hemelse te verheffen.

Het is de taak van de homilie en de catechese om de betekenis van de liturgische teksten uit te leggen Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Constitutie, Over de heilige liturgie, Sacrosanctum Concilium (4 dec 1963), 35.52 Vgl. Concilium ter uitvoering van de Constitutie heilige liturgie, Instructie voor de uitvoering van de Constitutie over de heilige Liturgie, Inter Oecumenici (26 sept 1964), 54 Vgl. H. Paus Johannes Paulus II, Postsynodale Apostolische Exhortatie, Catechese geven in onze tijd, Catechesi Tradendae (16 okt 1979), 48 Vgl. Congregatie voor de Eredienst en de Sacramenten, Algemeen Statuut van het Romeins Missaal - Editio typica tertio 2002 / emendata 2008, Institutio Generalis Missalis Romani (18 mrt 2002), 65 waarbij de bedoeling van de Kerk zorgvuldig uiteen moet worden gezet met het oog op de leden van de particuliere Kerken of kerkelijke gemeenschappen die niet in volledige gemeenschap zijn met de katholieke Kerk, op leden van de joodse gemeenschappen en op de aanhangers van de andere godsdiensten en ook op de werkelijke waardigheid en gelijkheid van alle mensen. Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Decreet, Over de oecumene, Unitatis Redintegratio (21 nov 1964) Vgl. 2e Vaticaans Concilie, Verklaring, Over de houding van de Kerk tegenover niet-christelijke godsdiensten, Nostra Aetate (28 okt 1965) Eveneens is het een taak van de catechisten of van degene die een homilie houdt, de juiste uitleg van de teksten te geven zonder vooroordeel of onrechtvaardig onderscheid jegens personen, geslacht, sociale status, afkomst of andere zaken die allerminst in de teksten van de heilige liturgie aanwezig zijn. Hoewel een dergelijke overweging soms kan helpen om uit verscheidene vertalingen van een bepaalde zegswijze een keuze te maken, toch is dat geen reden de bijbeltekst of de officieel vastgestelde liturgische tekst te veranderen.

In vele talen zijn er naamwoorden en voornaamwoorden die voor beide geslachten gezamenlijk, voor mannelijk en vrouwelijk, een en dezelfde vorm hebben. De nadrukkelijke ijver om een dergelijk gebruik te veranderen dient niet noodzakelijkerwijs gezien te worden als een gevolg of uiting van een echte vooruitgang van de gangbare taal zelf. Ook al is het noodzakelijk dat er door catechese voor gezorgd wordt dat dergelijke woorden in ‘inclusieve’ zin verstaan blijven worden, toch is het in de vertalingen zelf dikwijls niet mogelijk dat er verschillende woorden gebruikt worden zonder schade aan de precieze betekenis die in de tekst bedoeld is, aan de wederzijdse betrekking tussen de verschillende woorden en zegswijzen van de tekst of aan zijn symmetrie. Bijvoorbeeld, wanneer de oorspronkelijke tekst een enkelvoudig woord gebruikt dat een band uitdrukt tussen een enkele mens en het totaal, de eenheid van het gezin of menselijke gemeenschap (zoals het Hebreeuwse ‘adam’, het Griekse ‘anthropos’, het Latijnse ‘homo’) dan dient in de ver-taling deze manier van zeggen van de oorspronkelijke tekst behouden te blijven. Zoals in andere tijden van de geschiedenis gebeurd is, moet de Kerk zelf vrij de wijze van taalgebruik bepalen, die het best dienstbaar is aan haar leerstellige zending en het past niet haar te onderwerpen aan van buiten opgelegde taalkundige normen die voor deze zending nadelig zijn.

In het bijzonder: systematisch genomen besluiten waarin men zijn toevlucht neemt tot kortzichtige oplossingen dienen vermeden te worden, zoals een ondoordachte vervanging van woorden, een verandering van het enkelvoud naar het meervoud, de splitsing van een enkelvoudig woord dat een gemeenschappelijke betekenis uitdrukt, in een mannelijk en vrouwelijk deel, of de invoering van onpersoonlijke of abstracte woorden. Dit alles kan er toe leiden dat niet de volle betekenis van een woord of zegswijze van de oorspronkelijke tekst wordt uitgedrukt. Zulke oplossingen brengen het gevaar met zich mee dat er theologische en antropologische moeilijkheden in de vertalingen ingebracht worden. Hier volgen enkele bijzondere normen:

1. Wanneer het gaat over de almachtige God of over de afzonderlijke personen van de heilige Drie-eenheid dienen de waarheid van de traditie en de vaste gewoonten van iedere taal betreffende het gebruik van het geslacht gehandhaafd te blijven.
2. Bijzondere zorg moet daaraan besteed worden dat de woordverbinding “Filius hominis” (Mensenzoon) getrouw en zorgvuldig vertaald wordt. Het grote christologische en typologische belang van deze zegswijze vraagt ook dat voor het geheel van de vertaling een taalregel (een vaste zegswijze) wordt aangewend die ervoor zorgt dat deze woordverbintenis begrepen kan worden in de context van heel de vertaling.
3. Het woord “patres” (vaders) dat op vele plaatsen in de bijbel en in liturgische teksten van kerkelijke hand wordt gevonden dient in de volkstalen vertaald te worden met een overeenkomend mannelijk woord, voor zover men in de context meent dat dat woord verwijst hetzij naar de aartsvaders of de koningen van het uitverkoren volk in het Oude Testament, hetzij naar de kerkvaders.
4. Wanneer naar de Kerk verwezen wordt, dient men zoveel mogelijk in een volkstaal het gebruik van het vrouwelijk voornaamwoord te handhaven liever dan van het onzijdig.
5. De woorden die een familiaire verwantschap of andere relaties uitdrukken, zoals “frater”, “soror”, etc., die volgens de samenhang duidelijk of mannelijk of vrouwelijk zijn, dienen in de vertaling aangehouden te worden.
6. Het grammaticale geslacht van engelen, duivels, heidense goden en godinnen dient zoveel mogelijk in de volkstaal behouden te blijven overeenkomstig de oorspronkelijke tekst.
7. In al deze gevallen is het noodzakelijk te letten op de uitgangspunten die boven bij de nrs. 27 en 29 zijn uiteengezet.

Het is niet toegestaan dat in de vertaling van een oorspronkelijke tekst de volle betekenis vervangen wordt door een engere betekenis. Daarom dienen zegswijzen vermeden te worden die eigen zijn aan handelstaal of aan politieke en ideologische programma’s of plannen, aan voorbijgaand modieus taalgebruik of taalgebruik dat beheerst wordt door het taaleigen van een streek of gekenmerkt wordt door dubbelzinnigheid van betekenis. Wanneer schoolhandboeken betreffende stijl of soortgelijke werken soms aan deze neigingen toegeven, kunnen zij nooit dienen als voorbeeld voor liturgische vertaling. Werken echter die volgens algemene opvatting als klassiek gezien worden in iedere volkstaal, kunnen nuttig zijn als een geëigend en geschikt voorbeeld voor wat betreft woorden en het gebruik ervan.

Het gebruik van hoofdletters in de liturgische teksten van de Latijnse standaarduitgave en ook in de liturgische vertaling van de bijbel – hetzij ter wille van een titel hetzij om een andere regel van belang vanwege de theologische betekenis – dient in de volks-taal behouden te blijven, voorzover tenminste de structuur van een taal dit toelaat.