De Mis eist uiteraard dat alle aanwezigen, ieder naarmate zijn vermogen, daaraan deelnemen.

1. Deze deelname nu moet allereerst inwendig zijn, en wel beoefend met vrome aandacht van de geest en gevoelens van het hart, waardoor de gelovigen "zich zo nauw mogelijk met de Opperpriester verenigen en tezamen met Hem en door Hem (het Offer) opdragen, en tezamen met Hem zich toewijden" Paus Pius XII, Encycliek, Over de Heilige Liturgie, Mediator Dei et hominum (20 nov 1947), 79.
2. De deelname echter van de aanwezigen wordt vollediger, indien bij de inwendige aandacht de uiterlijke deelname komt, nl. door uitwendige daden gemanifesteerd, zoals door de lichaamshouding - (knielen, staan, zitten), door rituele gebaren, vooral echter door antwoorden, gebeden en gezang. Over deze deelname heeft Paus Pius XII, in zijn encycliek over de heilige Liturgie Paus Pius XII - Encycliek
   Mediator Dei et hominum
   Over de Heilige Liturgie
   (20 november 1947), in het algemeen deze prijzenswaardige woorden geschreven:
   "Men moet hen prijzen, die er naar streven de Liturgie, ook uitwendig, te maken tot een heilige handeling, waaraan al de aanwezigen daadwerkelijk deelnemen. Dit kan op meer dan één wijze gebeuren, nl. doordat geheel het volk overeenkomstig de rituele regels in goede orde op de woorden van de priester antwoordt, ofwel gezangen uitvoert, of beide doet, ofwel ten slotte bij plechtige Missen afwisselend op de gebeden van de bedienaar van Jezus Christus antwoordt en tevens meezingt met de liturgische gezangen" Paus Pius XII, Encycliek, Over de Heilige Liturgie, Mediator Dei et hominum (20 nov 1947), 104.
   Deze harmonische deelname beogen de pauselijke documenten, wanneer zij over de "werkzame deelname" spreken Paus Pius XII, Encycliek, Over de Heilige Liturgie, Mediator Dei et hominum (20 nov 1947), 23-37, waarvan het voornaamste voorbeeld ligt in de celebrant en zijn assistenten die met de passende innerlijke godsvrucht en met strikte onderhouding van de rubrieken en ceremonies hun dienst aan het altaar verrichten.
3. De volmaakte werkzame deelname ten slotte heeft men, wanneer er ook de sacramentele deelname bijkomt, waardoor nl. "de aanwezige gelovigen niet alleen op geestelijke wijze maar ook door het sacramenteel ontvangen van de Eucharistie communiceren, opdat daardoor in rijker overvloed de vrucht van dit allerheiligst Offer hun ten deel zou vallen" Concilie van Trente, 22e Zitting - Over het allerheiligst Misoffer, Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio (17 sept 1562), 10 Vgl. Paus Pius XII, Encycliek, Over de Heilige Liturgie, Mediator Dei et hominum (20 nov 1947), 119.
4. Omdat echter een bewuste en werkzame deelname van de gelovigen zonder dat zij voldoende zijn onderricht niet verkregen kan worden, is het goed de wijze wet, door de Vaders van het Concilie van Trente uitgevaardigd, weer in herinnering terug te roepen, waarin het luidt: "De Heilige Synode legt de herders en alle zielzorgers op, om dikwijls onder de viering van de Mis (dwz. in de homilie na het Evangelie, of "bij het catechismus onderricht aan de gelovigen") persoonlijk of door anderen een of ander gebed van de Mis uit te leggen en onder meer een of ander geheim van het Heilig Offer te verklaren, vooral op zon- en feestdagen" Concilie van Trente, 22e Zitting - Over het allerheiligst Misoffer, Sessio XXII - Doctrina de sanctissimo Missae sacrificio (17 sept 1562), 12 Vgl. Paus Pius XII, Encycliek, Over de gewijde muziek, Musicae sacrae disciplina (25 dec 1955). AAS 48 (1956) 17.

De verschillende manieren echter, waarop de gelovigen werkzaam kunnen deelnemen aan het allerheiligst Offer van de Mis, moeten zo geregeld worden, dat het gevaar voor ieder misbruik wordt uitgesloten en het voornaamste doel van deze deelname wordt bereikt, nl. de volmaaktere eredienst van God en stichting van de gelovigen.