Mgr. Jacques Suaudeau - 19 april 2000
| TERZAKE HET STOPPEN VAN DE VERSPEIDING VAN HIV/AIDS | |||
| ► | De AIDS epidemie kan niet alleen gestopt worden met condooms | ||
Men kan dus niet hopen de epidemie van het hiv/aids te stoppen, alleen met voorbehoedmiddelen; op dezelfde manier als men niet kan hopen overstromingen tegen te gaan met zandzakken als de voornaamste dijken eenmaal gebroken zijn. Men kan dan alleen hopen ze te beperken.
Hoe dan ook, de positie van de Kerk met betrekking tot de preventie van hiv/aids bevindt zich niet op dat technische gezondheidsvlak. Ze richt zich op de menselijke en antropologische basis van het probleem, dat wil zeggen op het niveau van respect voor de menselijke seksualiteit, het niveau van de waarden, die de groei als mens van individuen van het menselijk geslacht bepalen. Als de epidemie van het hiv/aids zulke afmetingen heeft aangenomen in de landen van Afrika zuidelijk van de Sahara, dan is dat omdat het daar de voorwaarden heeft aangetroffen die gunstig zijn voor dergelijke verspreiding: werkloosheid, vluchtelingensituatie, burgeroorlogen, tekortschieten van de politieke macht, ontbreken van gezondheidsstructuren, corruptie, concentratie van arme bevolking in grote steden, ontwikkeling van incidentele of permanente prostitutie.
Bovendien verklaart de situatie van de vrouw, onderworpen aan de macht van de man op straffe van verstoting met allerzwaarste sociale gevolgen, in zekere zin waarom het de vrouwen zijn die in de diverse landen van Afrika zuidelijk van de Sahara het meest getroffen zijn door besmetting met hiv/aids (12-13 vrouwen op 10 mannen) Aids epidemic update: december 1999 (Unaids), 16. De frequentie van seksueel overgedragen ziekten die de weg effenen voor hiv in het organisme van de vrouw, M. Cohen, Sexually transmitted diseases enhance hiv transmission: no longer an hypothesis, in: The Lancet (1998), 351 (suppl. III), S1115-S1117 verklaart de rest. Het is op dat basisniveau van de maatschappij en van de waarden dat de preventie van aids moet geschieden wil ze effectief kunnen zijn. Studies, uitgevoerd te Mwanza, Tanzania (Grosskurth e.a.) en meer recent in het Rakai-district van Oeganda (Waver e.a.), hebben indrukwekkend aangetoond hoe infectie met het hiv onder controle gehouden kan worden en bij de bevolking voorkómen, alleen met behandeling van seksueel overgedragen ziekten, zonder andere maatregelen tegen het hiv/aids. H. Grosskurth, F. Mosha, J. Todd, Impact of improved treatment of sexually transmitted diseases on hiv infection in rural Tanzania, in: The Lancet (1995), 346: 530-536, The Lancet (1997), 350: 1805-1809; M. Waver, N. Sewankambo, D. Serwadda, e.a., Control of sexually transmitted diseases for aids prevention in Uganda: a randomized community trial, in: The Lancet (1999), 353 (9152), 515-535
De meest radicale preventie van hiv/aids, die welke effectief is in absolute zin en die niemand kan ontkennen, is seksuele onthouding voor jongeren vóór het huwelijk en echtelijke kuisheid in het huwelijk. Dat is de boodschap van de Kerk. Als we er ons toe beperken de opgroeiende jeugd te manen voorbehoedmiddelen te gebruiken bij hun seksuele contacten, dan betekent dat: de vicieuze seksuele cirkel, die de basis vormt van de ernst van de pandemie in Afrika zuidelijk van de Sahara, in stand blijven houden. Het is een illusie de effectiviteit van de strijd tegen hiv/aids gelijk te stellen met het aantal voorbehoedmiddelen dat bij een bevolking wordt uitgedeeld.
Vandaag worden als voorbeelden Oeganda en Thailand W. Phoolcharoen, Hiv/aids Prevention in Thailand: Success and Challenges, in: Science (19 juni 1998), 280 (5371), 1873 gepresenteerd waar internationale en nationale actie ten gunste van voorbehoedmiddelen vrucht gedragen zou hebben.
Wat Thailand aangaat, heeft de activiteit van de gezondheidsinstanties zich gericht op prostituees en hun cliënten. Het gebruik van voorbehoedmiddelen heeft gunstige gevolgen voor die personen gehad, vooral waar het gaat over de preventie van seksueel overgedragen ziekten R. Hanenberg, W. Rojanapithayakorn, P. M Kunasol, D. Sokal, Impact of Thailand’s hiv-control programme as indicated by the decline of sexually transmitted diseases, in: The Lancet (1994), 344 (8917), 243-245 Het is echter niet duidelijk of het bevorderen van condooms in dat land gevolgen heeft gehad voor het algemeen verloop van de epidemie van hiv/aids Condoms and seat belts, 401. Het gebruik van voorbehoedmiddelen is qua effect een ‘geringer kwaad’ (minus malum) maar men kan het niet voorstellen als model van vermenselijking en ontwikkeling. Misschien hadden de autoriteiten van Thailand zich eerst kunnen afvragen wat de redenen waren die de bijzondere groei van de prostitutie in dat land bepaald hebben.
Het geval Oeganda schijnt ons een beter voorbeeld, omdat daar de strijd gevoerd wordt op alle fronten en de wortels zelf van de epidemie effectief aangepakt worden. In de studie, gepresenteerd door unaids A measure of success in Uganda, Unaids Case Study, (mei 1998) wordt de vraag gesteld welke factoren tot afname van de epidemie in Oeganda geleid hebben G. Asiimwe-Okiror, A. Opio, J. Musinguzi, E. Madraa, G. Tembo, M. Carael, Changes in sexual behavior and decline in hiv infection among young pregnant women in urban Uganda, in: Aids (1997), 11: 1757-1764. De verbreiding van het hiv is gedaald van 45% naar 35% bij de mannen die te Kampala onderzocht zijn in de klinieken voor ziekten die seksueel overgedragen worden; en van 21 naar 5% van de zwangere vrouwen, onderzocht te Jinja, tussen 1990 en 1996. Uit de enquête blijkt dat mannen en vrouwen, die seksueel actief zijn, hun toevlucht nemen tot een frequenter gebruik van voorbehoedmiddelen, maar de factor die ons van groter belang schijnt is de veranderde seksuele houding van jonge mensen, die wachten met de eerste seksuele contacten (56% van de jongens tussen 15 en 19 verklaarde in 1995 geen seksuele contacten gehad te hebben, tegen 31% in 1989; en 46% van de meisjes heeft hetzelfde verklaard in 1995, tegen 26% in 1989 en ze trouwen later. Belangrijke factor is ook de afname van seksuele betrekkingen buiten het huwelijk: van 22,6% in 1989 naar 18,1% in 1995 voor mannen Deze gegevens worden ondersteund door een recente studie over de verschillen in seksueel gedrag bij de bevolking van 4 Afrikaanse steden, waar het hiv in zeer verschillende mate voorkomt (van 3,3% in Cotonou, Benin, tot 31,9% in Ndola, Zambia). Die studie maakt – onder andere – duidelijk dat er verband bestaat tussen de vroegtijdigheid in eerste seksuele contacten van meisjes en de mate waarin het hiv in hun groep voorkomt. Jonge vrouwen van Kisumu en Ndola hebben met name vroegtijdige seksuele betrekkingen met mannen van meer gevorderde leeftijd en seksueel overdraagbare ziekten komen onder hen meer voor dan in de andere bestudeerde steden. J. Cohen, Aids Researchers Look to Africa for New Insights, in: Science (2000), 287 (5455), 942-943; Differences in hiv Spread in four sub-Saharan African cities, (Unaids, Lusaka 14 september 1999).
Om deze beschouwingen over preventie van de hiv/aids-epidemie in Afrika zuidelijk van de Sahara en de rol die de R.-K. Kerk in deze strijd speelt, te besluiten is het van belang onder vele andere, enkele voorbeeldige initiatieven voor de jeugd in die landen op te merken. In Oeganda, Tanzania, Nigeria hebben zich groepen jonge mensen gevormd, gestimuleerd door vrouwelijke religieuzen, priesters en r.-k. leken, die zich met hen bezig houden. Die groepen wijden zich aan de strijd tegen hiv/aids L. McSweeney, Aids, your responsibility (The Ambassador Publications 1991); L. McSweeney, Changing behaviour. A challenge to love (The Ambassador Publications 1995); I. Campbell, G. Williams, Aids management: an integrated approach, in: Action aid (1994) en dragen de zinvolle naam Youth alive, Youth for life. In die informele groepen die onafhankelijk zijn van welke regerings- of staatsorganisatie dan ook, zetten jongelui van 16-18 zich in voor de strijd tegen hiv/aids bij hun schoolkameraden en jongelui in de buurt, te beginnen met zich zelf, door te kiezen voor seksuele onthouding tot het huwelijk en voor huwelijkskuisheid binnen het huwelijk.
Deze groepen zijn geen theorie; ze bestaan echt en sinds jaren, discreet en effectief. We hebben de gelegenheid gehad ze te ontmoeten en te praten met die jongens en meisjes; ze zijn ‘normaal’ , lachen, zijn blij, geïnteresseerd in muziek en voetbal, ze houden van het leven maar niet van voorbehoedmiddelen. Die groepen vragen geen geld; ze vragen liefde, geduld, inzet en geloof van de kant van degene die er zich mee bezig houdt.
Men kan niet ontkennen dat dit het model is dat toepassing verdient; zeker, het is niet gemakkelijk maar het is volkomen menselijk, gebaseerd op geloof en hoop en niet op voorbehoedmiddelen die je kunt uitdelen. In onze tijd lijkt men de voorkeur te geven aan dingen die je kunt uitdelen boven menselijke inspanning. Met de miljoenen dollars, die besteed worden ter vervaardiging van voorbehoedmiddelen, zou men veel meer hebben kunnen doen voor de jeugd van Afrika, voor hun opvoeding, voor hun onderhoud en voor effectieve preventie tegen de besmetting met hiv/aids.
De R.-K. Kerk gelooft in de waarde van de mens en zijn mogelijkheden. Gelooft dat "de mens de mens mateloos te boven gaat", zoals Blaise Pascal zei, omdat hij gemaakt is naar het beeld van God, omdat "God de mens schiep als zijn beeld" (Gen. 1, 27). Op het gebied van hiv/aids hebben we de mens behandeld als ging het over een dier dat bij de dierenarts komt, terwijl we alle energie vergeten die hij in staat is op te brengen, als hij ervan overtuigd is dat het de moeite waard is zich in te zetten voor wat noodzakelijk is. Even goed als Malthus zich vergist had D. Marron, Biology, economics, and models of humanity’s future: what we have learned since Malthus?, in: Perspectives in Biology and Medicine (1999), 42 (2), 195-206 in zijn voorspellingen, omdat hij er niet aan gedacht heeft dat de mens zijn mogelijkheden kan vergroten dankzij zijn verstand, zo heeft men zich vergist door alle krachten te richten op het beperken van hiv/aids, door zich te bedienen van een mechanische barrière, die de menselijke seksualiteit onwaardig is, die de mens onwaardig is.
Men kan begrijpen waarom gezondheidsautoriteiten voorbehoedmiddelen onder prostituees en hun cliënten verspreiden, maar preventie van hiv/aids moet meer dan dat zijn, moet leiden tot een ander niveau en de echte wortels van de epidemie aanpakken die op sociaal, economisch, politiek en moreel gebied liggen. Dat is niet onmogelijk; men moet alleen zijn blik verruimen en zorgen voor meer respect voor de mens. Youth alive, Youth for life hebben die keuze gemaakt. Het is de keuze voor de toekomst van een continent dat anders zijn hoop zou kunnen verliezen.
